جىلاڭقى بوپ الدىق. اناۋ جوق، مىناۋ جەتىسپەيدى، اندا بارمادىم، مىناعان قولىم جەتپەدى... «قايعىمىز» كوپ. ۇساق-تۇيەك دۇنيەگە قول جەتكىزە الماي قالساق – تراگەديا. ءتورت مۇشەسى ساۋ ادام «ەل سياقتى شەت ەلگە بارمادىم، ءپاريجدى، لوندوندى، دەليدى كوزىممەن  كورمەدىم» دەپ قاپالانادى. ال زاعيپ جان «شىركىن، مىنا جارىق دۇنيەنى، بالالارىمنىڭ، نەمەرەلەرىمنىڭ ءجۇزىن ءبىر كورسەم، داۋىسىن ەستىسەم» دەپ ارماندايدى. ءتورت مۇشەسى ساۋ، اۋرۋ-سىرقاۋدان ادا پەندە «شۇكىر»، «تاۋبە» دەسە كەرەك-ءتى. تەك تاۋبە دەپ عانا قويماي اينالامىزدا وسىنداي ءبىزدىڭ كومەگىمىزگە، دەمەۋىمىزگە ءزارۋ جاندار بارىن دا ۇمىتپاي، ولارعا ءبوز جىلۋى مەن ءسوز جىلۋىن سىيلاپ، قۇقىقتارى مەن مۇددەلەرىن قورعاپ وتىرعاندا عانا قوعام ءيمانجۇزدى بولماق. دەسەك تە، ادامداردىڭ ءتۇر-پوشىمى عانا ەمەس، مىنەز قۇلىقتارى دا، ادامگەرشىلىك دەڭگەيلەرى دە ءارتۇرلى. زاعيپ نەمەسە ءتۋابىتتى مۇگەدەك، كەمىستىگى بار بالالاردىڭ پروبلەمالارىنا ات ۇستىنەن قاراۋ نەمەسە قانداي دا باسقا مۇقتاجدىقتارىنىڭ بولۋى قوعامدا ورىن الماۋعا ءتيىس. ناشار ەستيتىن جانە ەستىمەيتىن بالالارعا قاتىستى كوپتەگەن شەشىلمەگەن تۇيتكىلدەر بار. كوپشىلىگى ەل قاتارلى مەكتەپكە بارا المايدى. ارنايى مەكتەپكە بارعان كۇننىڭ وزىندە قۇرال جابدىقتار، وقۋلىقتار جەتىسپەيدى. سەناتور بىرعانىم ءايتىموۆا وسى تاقىلەتتەس قوردالانعان ماسەلەلەرگە وراي ۇكىمەت باسشىسى ب.ساعىنتاەۆتىڭ نازارىنا دەپۋتاتتىق ساۋال جاريا ەتىپ، وندا ولاردىڭ ەلىمىزدە ءبىلىم الۋعا بىردەي قولجەتىمدىلىكتى قامتاماسىز ەتۋدى ەرەكشە باقىلاۋعا الۋىن تالاپ ەتتى. دەپۋتاتتىق ساۋال ءماتىنى تومەندەگىدەي:

«قازىرگى ۋاقىتتا ەرەكشە ءبىلىم بەرۋ قاجەتتىلىكتەرى بار بالالاردىڭ سانى ەلىمىزدە 147 396. ولاردىڭ ىشىندە ەستۋ قابىلەتى زاقىمدالعاندار – 6 357, (مۇلدە ەستىمەيتىندەر 1 917, ناشار ەستيتىندەر 4 440), كورۋ قابىلەتى زاقىمدالعاندار – 7091.

جۇرگىزىلگەن زەرتتەۋلەر ەستىمەيتىن بالالاردىڭ 70 پايىزىنىڭ اتا-انالارىنىڭ  ەستۋ قابىلەتى قالىپتى ەكەنىن كورسەتىپ وتىر. سوندىقتان بولاشاقتا ساۋ اتا-انالاردان ەستيتىن نەمەسە ەستىمەيتىن بالا تۋىلاتىنىن بولجاۋ مۇمكىن ەمەس.

ەلىمىزدە ەستۋ قابىلەتى زاقىمدالعان بالالار ءۇشىن پسيحولوگيالىق-مەديتسينالىق-پەداگوگيكالىق كەڭەستەر، وڭالتۋ ورتالىقتارى، پسيحولوگيالىق-پەداگوگيكالىق تۇزەتۋ كابينەتتەرى، ارنايى بالا باقشالار جانە ەستۋ قابىلەتى زاقىمدالعان نەمەسە زاعيپ بالالارعا ارنالعان ارنايى ءبىلىم بەرۋ ۇيىمدارى بار. بار بولعانىمەن ولاردىڭ مۇقتاجىن تولىق قامتۋ ءۇشىن جەتكىلىكسىز.

ناشار ەستيتىن بالالار تاپ بولاتىن نەگىزگى پروبلەمالار رەتىندە تومەندەگىلەردى اتاۋعا بولادى:

ەستۋ جانە سويلەۋ قابىلەتى زاقىمدالعان بالالاردى وقىتۋعا ارنالعان وقۋلىقتاردىڭ جانە ادەبيەتتىڭ جەتكىلىكسىزدىگى;

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترىنىڭ 2009 جىلعى 8 شىلدەدەگى № 333 بۇيرىعىمەن بەكىتىلگەن ەستىمەيتىن بالالارعا ارنالعان ارنايى تۇزەتۋ مەكتەپتەرى جانە ارنايى سىنىپتار ءۇشىن ىممەن سويلەۋ جونىندەگى ارنايى وقىتۋدىڭ ۇلگى باعدارلامالارى جۇمىس ىستەمەيدى جانە جان-جاقتى پىسىقتاۋدى قاجەت ەتەدى. ناتيجەسىندە، ەستۋ قابىلەتى زاقىمدالعان بالالارعا ارنالعان ارنايى (تۇزەتۋ) مەكتەپتەرى تۇلەكتەرىنىڭ كوپشىلىگى ىممەن سويلەسۋ ءتىلىن مەڭگەرمەگەن;

ەلىمىزدە ەستىمەيتىن بالالار مەن ەرەسەكتەردىڭ بايلانىسۋى مەن قاتىناسۋىنا ارنالعان مامانداندىرىلعان كلۋبتار، ورىندار جوق;

سۋردواۋدارما جانە كادرلاردى دايارلاۋ بويىنشا مامانداردىڭ نارىقتاعى قاجەتتىلىگىنە تالداۋ جاسالمايدى. ماسەلەن، «سۋردوپەداگوگيكا» ماماندانۋى اباي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق پەداگوگيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىندە جانە تەك «دەفەكتولوگيا» ماماندىعى شەڭبەرىندە ۇسىنىلعان;

ەستۋ پاتولوگياسى بار بالالار ءۇشىن قىمبات تۇراتىن حيرۋرگيالىق وپەراتسيالارعا قول جەتكىزۋ مۇمكىندىگىنە قاراماستان، وڭالتۋ شارالارى جوق، بۇل مۇنداي وپەراتسيالاردىڭ تيىمدىلىگىنىڭ تومەندەۋىنە، كەيدە پايداسىزدىعىنا الىپ كەلەدى;

مەملەكەتتىك تىلدە وقىتۋ باعدارلاماسى جانە ارنايى وقىتاتىن ادەبيەت، قازاق تىلىندە بەكىتىلگەن داكتيل الىپپەسى جوق. ۇلتى قازاق ەستىمەيتىن جانە ناشار ەستيتىن بالالار ورىس تىلىندە وقيدى».

وسى ايتىلعان ماسەلەلەردى ەسكەرە وتىرىپ، ەستۋ كەمiستiكتەرi بار (ەستىمەيتىن، ناشار ەستيتiن، كەيىننەن ەستىمەي قالعان) بالالاردىڭ زامانعا ساي ورتا ءبىلىم الۋىن جاپپاي قولجەتىمدى بولۋىن، ولاردىڭ ەرەسەك ومىرگە بەيىمدەلۋىن دۇرىس ۇيىمداستىرۋ قاجەت ەكەنىن ەسكە سالعان سەناتور ب.ءايتىموۆا مەن س. بەكتۇرعانوۆ دەپۋتاتتىق ساۋالدا ۇكىمەت باسشىسىنا مىنانداي شارالاردى قولعا الۋدى ۇسىندى:

ناشار ەستيتىندەر ءۇشىن مەملەكەتتىك تىلدە داكتيل الىپپەسىن (ىممەن سويلەسۋ ءتىلى) ازىرلەۋ جانە بەكىتۋ;

مۇلدە ەستىمەيتىن جانە ناشار ەستيتىن بالالارعا ولاردىڭ ومىرگە تولىققاندى بەيىمدەلۋى ءۇشىن كادىمگى بالاباقشالارعا بارۋ مۇمكىندىگىن بەرۋ، بالا باقشالاردا تاربيەلەۋدىڭ ارنايى باعدارلاماسى، ىمداۋعا جانە سويلەۋگە ۇيرەتۋ بويىنشا ادىستەمەنىڭ بولۋى;

ىممەن سويلەسۋدى يگەرگەن، ارنايى دايارلانعان پەداگوگتاردى شاقىرا وتىرىپ، كادىمگى جالپى ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتەردە كەرەڭ جانە ناشار ەستيتىن بالالار ءۇشىن سىنىپتار اشۋ;

ناشار ەستيتىن جانە ەستىمەيتىن بالالاردىڭ ءبىلىم بەرۋدىڭ بارلىق دەڭگەيلەرىنە، سونىڭ ىشىندە تەحنيكالىق جانە كاسىبي، ورتا بىلىمنەن كەيىنگى جانە جوعارى بىلىمدەرگە مەيىلىنشە قول جەتىمدىلىگىن كوزدەيتىن، ارنايى باعدارلاما ازىرلەۋ جانە بەكىتۋ;

ەستۋ قابىلەتى زاقىمدالعان بالالار مەن ەرەسەكتەر ءۇشىن وقۋ ادەبيەتتەرىن، سونىڭ ىشىندە مەملەكەتتىك تىلدە ازىرلەۋ;

پەداگوگيكالىق قىزمەتكەرلەردى دايارلايتىن بارلىق جوعارى وقۋ ورىندارىندا ىمداۋ ءتىلىنىڭ نەگىزدەرىن ۇيرەتۋ بويىنشا مىندەتتى پراكتيكالىق ءپاندى ەنگىزۋ مۇمكىندىگىن قاراستىرۋ;

ناشار ەستيتىن جانە ەستىمەيتىن ادامدار جۇمىس ىستەۋى مۇمكىن ماماندىقتار تىزبەسىن (قازاقستاندا مۇنداي تىزبە جوق) ازىرلەۋ جانە بەكىتۋ;

وسى ساناتتاعى ازاماتتار ءۇشىن ارنايى مەملەكەتتىك قىزمەتتەر ستاندارتتارىن ازىرلەۋ جانە بەكىتۋ;

ءار ءتۇرلى سالالاردىڭ قىزمەتكەرلەرىن، سونىڭ ىشىندە مەملەكەتتىك قىزمەتتەردى كورسەتەتىن قىزمەتكەرلەردى مەملەكەتتىك الەۋمەتتىك تاپسىرىستىڭ نەگىزىندە ىمداۋ ءتىلىنىڭ قاراپايىم نەگىزدەرىنە ۇيرەتۋ بويىنشا ۇلگى ازىرلەۋ جانە بەكىتۋ مۇمكىندىگىن قاراستىرۋ قاجەت.

ەستۋ پاتولوگياسى بار مۇگەدەكتەردىڭ الەۋمەتتىك ينتەگراتسيالانۋى ماسەلەسىن شەشۋ بۇكىل قوعامنىڭ، مەملەكەتتىك جانە ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمداردىڭ، رەسپۋبليكالىق جانە جەرگىلىكتى دەڭگەيدەگى مامانداردىڭ، عالىمدار مەن پراكتيكتەردىڭ بىرلەسە ارەكەت ەتۋىن تالاپ ەتەدى.

دەپۋتاتتار ۇكىمەت باسشىسىنىڭ اتالعان ماسەلەنى ءوز باقىلاۋىندا ۇستاۋىن سۇرادى.

ادىلبەك قابا

Abai.kz