حالىڭ نەشىك، "قالاۋلىم"?
اڭگىمەنىڭ اشىعىن ايتسام، تەلەارنالارعا ۋاقىت بولمەيمىن، اندا-ساندا عانا بولماسا... سەبەپ: مەن ءۇشىن تاقىرىپتار الدىن الا تۇسىنىكتى، نە ايتىلاتىنى بەلگىلى، جاعىمسىز جاڭالىقتار، جىلاپ-سىقتاعان توك-شوۋلار... بىراق "ميراس" قوعامدىق كەڭەسىنىڭ مۇشەسى رەتىندە ءبىرشاما ارىپتەستەرىمنىڭ ەۆرازيا-ورت ارناسىنىڭ "قالاۋلىمىنا" شۇيلىككەنى مەنىڭ نازارىمدى ەرىكسىز اۋداردى. ول باعدارلامانى مۇلدەم قاراماپپىن. ايىپتاۋشى تاراپ قازاقتىڭ تابيعاتىنا، مادەنيەتىنە، رۋحانياتىنا، مەنتاليتەتىنە قايشى دەگەن تۇجىرىمدا.
سودان تۇماۋراتىپ ۇيدە جاتقان ادامدا قىرۋار ۋاقىت بولماي ما؟ ارينە، بۇل ارنا – ءوزىمدى جۋرناليستىك سالادا جاڭا قىرىمنان اشىلۋىما مۇمكىندىك بەرگەن، ەكىنشى جاعىنان رەيتينگى تومەن دەگەن سىلتاۋمەن كومانداممەن قوسا قۋعان ارنا. سىلتاۋراتىپ سىباپ الۋىما ابدەن بولادى. بىراق ونداي ەكىجۇزدىلىكپەن ۇزاققا بارماسپىز. قولىما 150-ءتۇسىرىمى ءتۇستى - قارادىم.
باسىنان تارتىمدى باستالدى. ورتاعا 20 جاسار بويجەتكەن شىقتى. تەلەكورسەتىمنىڭ مازمۇنى رەسەيلىك «داۆاي، پوجەنيمسيانىڭ» قازاقىلانعان نۇسقاسى ەكەن. جۇرگىزۋشى اشا ماتاي دا باعدارلامانى ەركىن باستادى.
ءبىر سوزبەن ايتسام، مەن باعدارلامادان ويباي سالاتىن ەشتەڭە تابا المادىم. كەرىسىنشە، ءوز تاعدارلارىنا الاڭداعان جاستار مەن جاسامىستار، ءبىر ءبىرىن ىزدەپ ءجۇر، زامان فورماتىنا سايكەس ولارعا تەلەارنا دەلدال بولىپ، سونى كورەرمەنگە ساتىپ وتىر. ءبارى ورنىندا. سويلەگەن سوزدەرى جاستاردىڭ ورنىقتى، ساۋاتتى، جاۋاپتى ءارى قىزۋ، ءارى تالاسقا تولى. بىرەۋلەرى ءتۇسىرىلىم بارىسىندا ءتىل تابىسىپ، جاراسىپ جاتىر، بىرەۋلەرى قارىم - قاتىناستارىن جالعاستىرىپ جاتىر، ولارىن جۇرتتان يمەنبەي ءبولىسىپ جاتىر. 19 نەمەسە 20-عاسىر ەمەس، اۋلامىزدا 21-عاسىر. ءبارى سايكەس، جاراسىمدى. ارتىق-كەم كەتكەندەرىن قاتىسۋشىلاردىڭ وزدەرى-اق تويتارىپ وتىر. جۇلىنداي جاستارىمىزدىڭ ءوز بولاشاقتارىن ءوز قولدارىنا الۋ ارقىلى بۇكىل ۇلتتىڭ بولاشاعىنا كىرىسىپ وتىرعانىنا نەگە دەن قويمايمىز؟ اۋ ونسىز دا سۇربويداق پەن كارىقىزدار از با بىزدە؟
ماسەلە تەلەارنادا ەمەس، قازاق ۇلتىن ارابى-بۇيىعى مادەنيەتكە كىرگىزە الماي شەرمەندە بولعانداردا ەكەنىن سەزگەسىن، امالسىز جازىپ وتىرمىن.
شەتىنەن پەداگوگ، بۇكىل ءبىر ۇلتتى تاربيەلەپ تاستاعاسى كەلەدى، جەكە كودەكستەرىن تىقپالايدى. ۇلتقا قامقورسىعانسىپ، اكە بولۋعا ۇمتىلادى. سول ارقىلى حالىقتان وزدەرىن جوعارى قويعانسيدى. بۇل نە دەگەن دانىشپاندار؟! قايدان شىققان؟
اۋەلى ءوز بالا-شاعاسىن تاربيەلەپ السا قالاي؟
ەندى نەمەنە، بۇل قازاقتى 18-عاسىردان ءبىر-اق شىعارۋ قالدى ما ولارعا؟
ساۋد ايەلدەرى ماشينا ايداي باستادى، كەرەك بولسا، ءتىپتى ورامال ماسەلەسىن قولعا الىپ جاتىر. ال...
بۇكىل ءبىر ۇلتتى بەيشارا كورۋ، وعان سەنبەۋ، ونى كەز كەلگەن نارسەدەن قورعاشتاۋ قايدان شىققان قامقورلىق؟ جوعالاتىن بولسا، بۇزىلاتىن بولسا، بۇل قازاقتان ەندىگە ەشتەڭە قالماس ەدى عوي! «ۇلت قامقورى» بولۋدان اتاق شىعارۋدىڭ باسقا جولدارى قالمادى ما؟
قازاقتىڭ ءبارى اقىماق بولسا، بۇل باعدارلامانى قاراي ما؟ دەمەك، الەۋمەتتىك سۇرانىس بار. دەمەك، حالىق زاماني اسپاپتاردى ءوز قاجەتىنە جاراتقىسى كەلەدى، ءداۋىردىڭ جالىنان جارماسقىسى كەلەدى. قازاقى مەنتاليتەت دەگەن كوپ سىلتاۋدىڭ باستىسى بار، ءتىپتى بۇگىنگى قازاق وتكەن عاسىردىڭ 90-جىلدارداعى قازاقتان بولەك، ونىڭ ارعى جاعىنان بويلاماي-اق قويالىق. سوندا نەمەنە، قازاق بولۋدان قالىپپىز با؟ جوق، ۋاقىت تولقىنىنا كومىلمەي امان كەلەمىز جانە سوڭعى ورىندا ەمەسپىز. جاڭالىققا جانى قۇمار، جاقسىلىققا ۇمتىلعىش قازاققا ەشكىمنىڭ اكەلىك قامقورلىعى كەرەك ەمەس، تەك جاناشىرلىق كەرەك. جاناشىرلىق ويبايمەن جاسالمايدى. مىنا تۇرىمىزبەن جۇرتىمىزدى سىڭبىرتپەيتىن جاعدايعا جەتەرمىز...
ارينە: اتالعان باعدارلامادا جۋرناليستىك-تەحنيكالىق جاعىنان سىن كوتەرمەيتىن جايتتار جەتىپ ارتىلادى.
- حرونومەتراج - 3 ساعاتقا تاياۋ. بۇل تىم ۇزاق! قازاقتى بالا كورىپ الديلەمەي-اق كورسەتىلىم ۋاقىتىن 1 ساعاتپەن شەكتەسە بولماي ما؟ تەلەارنا ساياساتى از وقپەن كوپ قويان اتۋ ەكەنى بايقالادى - 3 باعدارلامانىڭ ورنىنا بىرەۋىن بەرۋ الدەقايدا ارزان جانە وڭاي. سانمەن ەمەس، ساعاتپەن وتاندىق ونىمگە دەگەن تالاپتى ورىنداپ وتىرمىز دەگەن اقتالۋدىڭ جولى.
- پەردەنىڭ اشىلۋى كەربەز كەلىننەن دە جامان ءىش پىستىرادى. جاساندى جولمەن ۋاقىتتى سوزىپ قويعان. كورەرمەننىڭ ۋاقىتىن ءولتىرىپ، وعان ەمىزىك بەرىپ قويعانداي.
- جانرى - رەاليتي-شوۋ بولسا دا، اراسىنا الەۋمەتتىك توك-شوۋدى قوسىپ قويعان. 18 جاستاعى جىگىت پەن 20 جاستاعى بويجەتكەندى ورتاعا الىپ، اقىرىندا اجىراسۋ مەن توقال جايى ءسوز بولىپ، تاقىرىپتان قيىس كەتىپ قالدى. ۋاقىت سوزۋ ءۇشىن اراسىنا الگى تاقىرىپتى سالىپ جىبەرىپ وتىرعان قيتۇرقى جاعدايدىڭ جايى توك-شوۋ توبىن باسقارعان ماعان ايداي انىق كورىنىپ تۇر.
- تەحنيكالىق-رەجيسسۋرالىق شەشىمدەر دە اقساپ جاتىر. ورىسشا بولسا وندايدى جىبەرمەس ەدى. اجىراسقان ايەلدىڭ كوز جاسىن قايتا-قايتا كورسەتۋ، ونى باتتيتىپ بەرە بەرۋ ەشبىر ەتيكا مەن ەستەتيكاعا سيىپ تۇرعان جوق. ارزان تاۋار ساتۋشىنىڭ قىلىعى.
5.قىزمەت پەرسونالدارى بازاردىڭ جۇمىسشىلارى سەكىلدى ءبىر قىز تونمەن ءجۇر، ءبىر جىگىت كۇندەلىكتى كيىممەن قايتا قايتا ستۋدياعا كىرىپ- شىعادى دا، قازداڭداي باسىپ قىزدارعا گۇلدى تاراتىدى.
بۇلاردىڭ ءبارى تەلەارنانىڭ مادەنيەتىن، كورەرمەنگە دەگەن كوزقاراسىن بايقاتادى.
- ءىشىم پىسىپ كەتتى. سەبەبى باعدارلامادا قارقىن جوق، ءوربۋ مەن ورلەۋ جوق، ستسەناري ءىزى بايقالمايدى، ساموتەك، ءبىرسارىن ءبىر ءبىرىن قايتالايتىن كورىنىستەر. بىراق قاتىسۋشىلاردىڭ دەڭگەيىنە قاراپ حالقىمىزدىڭ ءبىرشاما وسكەنىنە ريزا بولدىم.
ارينە، تەلەارنالاردى بەكەرگە كۇيدىرۋگە بولمايدى، ول قىرۋار ەڭبەكتىڭ، تەر مەن جۇيكەنىڭ شارۋاسى. بۇل رەتتە مەن اقتى – اق، قارانى – قارا دەپ سارالايتىن جۋرفاكتاردىڭ تەورەتيكتەرى مەن پروفەسسورلارى ءسوز العانى ءجون شىعار دەپ ويلايمىن.
سەرىك ابدىرەشۇلى،
جۋرناليست، مادەنيەتتانۋشى
Abai.kz
