قىتاي باسشىسى سي تسزينپين ءومىر بويى تاقتا وتىرۋعا مۇمكىندىك الدى. قازىر جاسى 64-تە. دەمەك ءالى كەمى ون جىل تاقتا وتىرۋى مۇمكىن دەگەن ءسوز. سوندا وزگەلەردى نە كۇتىپ تۇر؟

سي بيلىككە جەتىسىمەن-اق جاڭا باعىت ۇستاندى. ونىڭ ساياساتىن ءبىر سوزبەن قاتاڭ، تاۋەكەلشىل ءارى ساياسي تابەتتىڭ جوعارىلىعىمەن سيپاتتاۋعا بولادى. مىسالى پارتيانىڭ ءحىح سەزدىندە جاساعان بايانداماسىندا ول "ۇلى قىتاي حالقىنىڭ جاندانۋى" اتتى ءسوزدى ەڭ كوپ ايتىپتى. باقانداي 27 رەت. جالپى قىتاي 2049 جىلعا دەيىن، ياعني قحر قۇرىلعانىنا 100 جىل تولعاندا يمپەريانى جانداندىرۋدى كوزدەيدى. قازىرگى ارەكەتى دە سول جولدا جاسالۋدا. ەندى الدىڭعى تاڭدا نە بولۋى مۇمكىن:

1. قىتاي ىشكى ماسەلەسىن تولىق شەشۋگە تىرىسادى. ول سىرتقى ماسەلەمەن الاڭسىز اينالىسۋى ءۇشىن، ءىشىن تولىق رەتتەستىرۋى كەرەك. قىتاي بيلىگى ىشىندەگى وزگە حالىقتار مەن كۇردەلى ايماقتاردى، ياعني سۋار، تيبەت، ىشكى موڭعوليانى جويۋدى ىسكە اسىرۋدا. سوڭعى ۋاقىتتاعى وزگە حالىقتارعا قىسىم قارقىندى تۇردە ارتتى. از حالىقتى اسسيميلياتسيالاپ، قۇرتۋ ماقساتىندا قىتايلىقتار ميلليونداپ كوشىرىلۋدە. وزگە حالىقتارعا ءوز تىلىندە سويلەۋگە، ءبىلىم الۋعا تىيىم سالىنىپ، مەكتەپتەر جابىلۋدا. قازاققا دا بۇل ناۋبەت اسەر ەتىپ جاتىر. بىزگە امال بىرەۋ، ول قانداستاردى دەرەۋ اتاجۇرتقا كوشىرۋ. ال ەلى جوق، جەرى جوق ۇلتتار قىتايدىڭ بۇل ساياساتىنان قاتتى زارداپ شەكپەك.

2. دىنمەن كۇرەس كۇشەيۋدە. قىتاي جالپى ءدىندى جوعارى قويمايدى. ولار ءۇشىن فيلوسوفيالىق اعىمدار باسىمىراق ءرول وينايدى. اسىرەسە كونفۋتسيزم. ال وزگە دىندەردى مەملەكەتتىڭ دامۋى مەن قوعامنىڭ بىرىگۋىنە كەدەرگى دەپ سانايدى. دەمەك مەشىتتەر، شىركەۋلەر جابىلۋى ەسەلەپ ارتپاق.

3. سي كەي وتباسىلارعا ەكى بالادان ومىرگە اكەلۋگە رۇقسات ەتتى. ول ەكونوميكالىق بەلسەندى كۇش رەتىندە جاستاردىڭ ازايىپ، قارتتاردىڭ كوبەيۋىمەن بايلانىستى. ياعني بالانستى قالپىنا كەلتىرۋ كەرەك. الايدا بۇل ساياساتتىڭ دا بىزگە زيانى بار ەكەنىن ەسكەرۋ قاجەت.قىسىقكوزدىڭ سانى ارتسا، ساياسي سالماعى دا ارتا بەرمەك.

4. ەندىگى تاڭدا ولار الەمدىك اسكەري قاقتىعىستارعا قاتىسىپ كورۋى مۇمكىن. ونى سيرياداعى اساد اسكەرىنە كەڭەس بەرۋدى ارتتىرعانىنان اڭعارۋعا بولادى. سونىمەن قاتار پاكىستاندا اسكەري بازا سالىپ جاتىر. جالپى بەيجىڭ تاياۋ شىعىس ىسىنە ارالاسۋعا نيەتتى سياقتى. تاياۋ شىعىستىڭ اقش-تىڭ ويىن الاڭى ەكەنىن ەسكەرسەك، دەمەك بۇل ايداھاردىڭ اقباس بۇركىتكە اشىق، ايقىن باسەكەلەستىگى بولماق.

5. كورشىلەس ەلدەرمەن اسكەري قاقتىعىسقا ءتۇسۋى بەك مۇمكىن. ءبىرىنشى كەزەكتە جاپونيا جانە ءۇندىستان. ۇندىستانمەن بىرنەشە مارتە شەكارالىق قاقتىعىس ورىن الدى. ال جاپونيامەن ارالدار ءۇشىن تارتىس بولۋدا. ونىڭ ۇستىنە تاريحي تىرتىق تا بار. سوندىقتان اتىس-شابىس بولىپ قالسا، تاڭدانبايمىن. كورەي تۇبەگىندە سوعىس وتى تۇتانا قالسا، وندا ءسوزسىز سي وعان قاتىسپاق. 1950-53 جىلدارى ماو سولتۇستىك كورەياعا 1 ملن اسكەر جىبەرىپ،ءتىپتى ءوز ۇلىن قۇربان ەتسە، سيدە سول جولدى تاڭدارى انىق. مەملەكەتتىك مۇددە جوعارى تۇرماق.

6. موڭعوليا مەن ورتالىق ازيا ەلدەرىنىڭ كەيبىرىن وتارلاۋعا تىرىسۋى عاجاپ ەمەس. جالپى موڭعوليانىڭ سولتۇستىك بولىگىن، قىرعىزستان مەن تاجىكستاندى قىتايدىڭ وزدەرىنە قوسقىسى كەلەتىنىن باتىستىق ەكسپەرتتەر سان مارتە ايتتى. ال سوڭعى ۋاقىتتا قازاقتىڭ كەي جەرىنەن اتاڭا نالەتتەردىڭ دامەسى بار ەكەنى دە بايقالۋدا. قىسقاسى ساق بولۋ قاجەت.

7. ساپالى اسكەردى ارتتىرىپ جاتىر. اسكەر سانىن 2,5 ملننان 2,1 ملنعا ازايتقانىمەن، ارنايى جاساق سانىن 300 مىڭنان اسىردى. بۇل ساننان ساپانى باسىمدىققا شىعارعانىن بايقاتىپ وتىر.

8. ەكونوميكانى باستى ورىنعا شىعارۋدى كوزدەپ وتىر. ءتىپتى اقش-پەن "ەكونوميكالىق سوعىسقا" دايىنبىز دەيدى. تابەتتەرى زور. ەڭ ماڭىزدىسى، ولاردىڭ راسىمەن وعان مۇمكىندىگى جەتەتىندىگىندە.

پىسى: ەندى بۇل ءبىزدى قورقىتپاۋى ءتيىس، بىراق تەرەڭ ويعا جەتەلەۋى مىندەتتى. قازاق ءبىلىم مەن عىلىمدى كۇشەيتىپ، ساپالى ءارى ينتەللەكتۋالدى ۇلت قۇرۋى قاجەت. جىلدام ارادا. بىزگە شاعىن ءارى قۋاتتى اسكەر، باسەكەگە قابىلەتتى ۇرپاق قاجەت. "ارىستان بار ەكەن دەپ، اپاندا جاتپاس ال ءبورى" دەگەندەي، ءبورى بابالارىمىزداي جارقىن بولاشاققا قاراي جورتا بەرۋگە ءتيىسپىز. قىتايدىڭ كۇشەيۋى بىزگە ستيمۋل ءارى ساقتىق! سي "ۇلى قىتاي حالقىنىڭ جاندانۋىن" 27 رەت ايتسا، ءبىز "ۇلى كۇلتەگىن جولىن جانداندىرۋدى" ىسكە اسىرىپ ۇلگەرۋگە مىندەتتىمىز. بابالار الدىندا، ۇرپاق الدىندا!

اسحات قاسەنعالي

Abai.kz