وسىدان  ون بەس جىل بۇرىن 1993 جىلى سول كەزدەگى «وركەن-گوريزونت» گازەتىنە، كەيىن 2009  جىلى «جاس قازاق ءۇنى» گازەتىنە «ەلباسى ناۋرىز كوجە بەرەدى مە؟» دەگەن ماقالا جازىپ ەدىم. وتكەندە مادەنيەت جانە سپورت ءمينيسترى ارىستانبەك مۇحامەديۇلىنىڭ «ەگەمەن قازاقستان» گازەتىندە ناۋرىز مەرەكەسىن جاڭاشا قالاي وتكىزۋ كەرەكتىگى تۋرالى سۇبەلى سۇحباتى شىقتى. ەل كوڭىلىندە جۇرگەن وي بولعان سوڭ، كوپشىلىك بۇل ماقالانى قازىر قىزۋ تالقىلاپ جاتىر.

جاقىندا مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگىنىڭ ۇيىتقى بولۋىمەن وسى ناۋرىز مەرەكەسىن قالاي وتكىزۋ كەرەكتىگى جونىندە الماتىدا تالقىلاۋ بولدى. وعان بارلىق باق باسشىلارى، مادەنيەت پەن ونەر مەكەمەلەرى جەتەكشىلەرى قاتىسىپ، ءوز پىكىرلەرى مەن ۇسىنىستارىن ايتتى. سوندا مەن جيىرما بەس جىلدان بەرى كوتەرىپ كەلە جاتقان ماسەلەم – ناۋرىز مەرەكەسىندە ەلباسىنىڭ ناۋرىز كوجە بەرۋىن تاعى  دا ءسوز ەتتىم. ەندى وسىمەن ءۇشىنشى رەت جازىپ وتىرمىن. ال ەندى ەل رۋحاني جاڭعىرىپ جاتقاندا ۇلىستىڭ ۇلى كۇنى – ناۋرىز مەرەكەسىندە بۇل ماسەلە كۇن تارتىبىنە قايتا كوتەرىلۋى زاڭدى دا، تابيعي دەپ بىلەمىز.

جاڭا جىل مەرەكەسىنىڭ بەدەلى نە ءۇشىن جوعارى؟ ويتكەنى وعان ەلباسىدان باستاپ، ەلدىڭ ءبارى، اقوردادان باستاپ، اۋىلعا دەيىن ۇلكەن ءمان بەرىپ كەلەدى. ءتىپتى، ءبىزدىڭ اتا-بابامىزدان بەرى سان عاسىر بويى موينىمىزعا بۇرشاق سالىپ، اللا تاعالادان تىلەپ العان تاۋەلسىزدىگىمىز دە وسى جاڭا جىلدىڭ كولەڭكەسىندە قالىپ كەلەدى… كەيىنگى كەزدە قازاق باسىلىمدارىنىڭ اتتانداۋىنىڭ ارقاسىندا عانا ءبىراز وڭىرلەردە 1 جەلتوقساننان تىگىلەتىن جاڭا جىلدىق شىرشا 16 جەلتوقسان – تاۋەلسىزدىك كۇنىنەن كەيىن ورناتىلاتىن بولدى.

جاڭا جىل مەرەكەسىنىڭ مەرەيىن اسىرىپ تۇرعان ماسەلە – پرەزيدەنت شىرشاسى. وعان ەلدىڭ ءار تۇكپىرىنەن ۇزدىك وقۋشىلارمەن قاتار جاعدايى تومەن وقۋشىلار دا كەلىپ، قاتىسادى. پرەزيدەنت شىرشاسى بولعان سوڭ، بۇعان زور ءمان بەرىلىپ، ول وبلىس، قالا، اۋدان اكىمدەرى شىرشاسى بولىپ، وڭىرلەردە قايتالانىپ، قارقىن الادى.

ەگەر، ءبىز جيىرما بەس جىل بۇرىن جازعانىمىزداي، بۇكىل شىعىستىڭ جاڭا جىلى، تۇركى حالىقتارىنىڭ جىل باسى – ناۋرىز مەرەكەسىندە پرەزيدەنتتىڭ ناۋرىز كوجەسى دە ءداستۇرلى تۇردە بەرىلسە، بۇل مەرەكەنىڭ دە ءمانى ارتىپ شىعا كەلەر ەدى…

ءارى بۇل ەلباسىمىزدىڭ جىلدا قاسيەتتى رامازان ايىندا اۋىزاشار بەرىپ جۇرگەنىندەي، جەتىم-جەسىر، جاعدايى ناشار جانداردىڭ جانە ارداگەرلەرىمىزدىڭ  جىل سايىن كۇتەتىن بۇكىلحالىقتىق يماندى دا، يگىلىكتى  شاراسىنا اينالار ەدى.

سەبەبى، ناۋرىز كوجە جەتى دامنەن قۇرالاتىن،  ەلدىڭ جىل بويى اڭساپ كۇتكەن قاسيەتتى اسى بولعاندىقتان، ەلباسىنىڭ  جىلباسى كوجە بەرۋى ۇلىستىڭ ۇلى كۇنى  مەرەكەسىنىڭ  ماڭىزىن ءتىپتى اسپانداتىپ،  قادىرىن اسىرار ەدى.

سول مادەنيەت مينيسترلىگى ۇيىمداستىرعان جيىندا كوتەرىلگەندەي، ناۋرىز مەرەكەسىندە كوپ بالالى انالار مەن الەۋمەتتىك جاعدايى ناشارلارعا بانكىلەرىمىز نەسيە جەڭىلدىكتەرىن جاساپ، كاسىپورىندار  قايىرىمدىلىق  پەن كومەك كورسەتىپ جاتسا، نۇر ىستىنە نۇر بولار ەدى…

ەل ساعىنا كۇتكەن ناۋىرزەك قۇس ورالىپ، قىستان قالعان قار-مۇزدى قاقىراتا جارىپ شىققان  بايشەشەك  كوكتەمنىڭ كەلگەنىنە ءسۇيىنشى سۇراپ، ءبۇر جارعانىندا بۇكىل جەر ءجۇزى تابيعاتىنىڭ توڭى ءجىبىپ، تولىقسي باستايدى.

ناۋرىز كەلىپ، جەر بەتىندە كۇن مەن ءتۇن تەڭەلگەندە ەل ءبىر-بىرىمەن قاۋىشىپ، اق تىلەگىن اقتارىپ  جاتسا، بۇدان ارتىق نە بار؟

سامارقاننىڭ كوك تاسى دا جىبىگەندە، سالقىن تارتقان جاندار، سارىمايداي ەرىپ، ءبىر-بىرىنە كەشىرىم جاساپ، قۇشاق جايا كورىسىپ جاتسا، مىنە، ءبىزدىڭ ەلباسىنىڭ سارا  ساياساتىنداعى ىنتىماق، بىرلىك، تاتۋلىق وسى ەمەس پە؟

بىزدە جاڭا جىلدا بالالاردىڭ اياز اتادان سىيلىق كۇتكەنى سەكىلدى ۇلىستىڭ ۇلى كۇنى ناۋرىز مەرەكەسىندە قىدىر اتانىڭ جاقسىلىق الىپ كەلەر جارقىن وبرازىن  سيمۆولدىق بەينەگە اينالدىرۋ جاعى جەتىسپەي جاتىر.

«قازاقتىڭ ءداستۇرلى ۇلت­تىق كيىمىنە كۇللى الەم تامسانا، قىزى­عا قارايدى. بار­­لىعىمىز وسى قاسيەتتى كۇنى، باس­­قا دا اتاۋلى كۇندەرى ۇلتتىق كيىم كيىپ شىعايىق!  بايقاساڭىز، تاۋەلسىزدىك تاڭى اتقا­لى بەرى جوعارعى بيلىك­تەن ناۋرىز مە­رە­كەسىندە ەلباسى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆ قانا ادەمى شاپان كيىپ، ۇلىس كۇنىندە قالاي ءجۇرۋدىڭ كەرەمەت مادەنيەتتى ۇلگىسىن كورسەتۋدە.  …مەرەكەنىڭ وزىنە ءساي­­كەس اي­شىق­تارىن تۇلەتە وتى­­رىپ، فولك­لورلىق-ەتنوگرافيالىق اۋقىم­نان جالپى قازاقستان­دىق مە­رەكە دارەجەسىنە جەتكىزۋ كەرەك. بۇل ماسەلەدە ۇلتتىق نامىس پەن رۋحاني بولمىسىمىزدى جاڭعىرتۋ دەگەن اسقاق وي جاتىر. قازىر ناۋرىز دەگەندە، تىگىلگەن كيىز ۇيلەرگە كەلىپ، قوناق بولىپ كەتەتىندەر مەن سىرتتان باقى­لايتىندار دەپ ەكىگە ءبولىپ قاراۋعا بولادى. مەرەكەدە باقى­لاۋ­شىلار بولمايدى، ءبارى دە قاتى­سۋ­شى بولۋ كەرەك» دەدى مادەنيەت جانە سپورت ءمينيسترى  ارىستانبەك مۇحامەديۇلى اتالمىش سۇحباتىندا. سونىمەن قاتار مينيستر ناۋرىزدىڭ نەگىزگى كەيىپكەرلەرى ەڭ الدىمەن بالالار بولۋ كەرەكتىگى  تۋرالى ورىندى ۇسىنىس ايتتى.

ۇلتتىق كيىم دەمەكشى، قازاقتىڭ قوشقار ءمۇيىزدى  ۇلتتىق ويۋ-ورنەكپەن كوركەمدەلگەن شاپانىن ەش حالىقتىڭ شاپانىمەن سالىستىرۋعا بولمايدى. تۋىس حالىقتارىمىز،  قىرعىزدار اق قالپاعىمەن، وزبەكتەر الا تاقياسىمەن وزگەشەلەنسە، قازاقتار ۇلتتىق شاپانىمەن ەرەكشەلەنەدى. وسى جەردە ايتا كەتۋ كەرەك، ءۇش جىل بۇرىن كاسىپقوي بوكستان ايگىلى الەم چەمپيونى گەننادي گولوۆكين الەم ارەناسىنداعى جەڭىستەرىنە شاتاسىپ، شىعىس شاپانىن (وزبەك شاپانى)  كيىپ شىعىپ ءجۇردى. كەيىن وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى وتىرار اۋدانىنداعى كاسىپكەر-مەتسەنات ءابدىماجيت سىزدىقبەك ارنايى قازاقى ويۋلى شاپان تىكتىرىپ، موناكوعا الىپ بارىپ، ءوزى  كيگىزدى. سودان بەرى قازاق بوكسشىسى گولوۆكين الەمدىك ايگىلى جەكپە-جەكتەرىنە قازاق شاپانىن كيىپ شىعىپ ءجۇر. سول كەزدە ءبىز بۇل جاڭالىقتى فەيسبۋك پاراقشاسىندا جاريالاعاندا  3 مىڭنان اسا ادام ءبولىسىپ، 2 مىڭعا جۋىق پىكىر جازىلعان بولاتىن.  ەندەشە، ءبىز نەگە ءوزىمىزدىڭ ۇلىستىڭ ۇلى كۇنىمىزدى ۇلتتىق شاپانىمىزبەن كوركەيتە تۇسپەيمىز؟

سوندىقتان دا ءمينيستردىڭ ءسوزى قۋانا قۇپتارلىق ۇسىنىس.

بالا كەزىمىزدە اۋىلدا ناۋرىز تويىن تويلاۋ ءۇشىن  بارلىق اۋىل تۇرعىنى كوگالعا شىعىپ، تايقازانعا ءار ءۇيدىڭ  جاساپ كەلگەن ناۋرىز كوجەسى قۇيىلىپ، ودان ءبارى ءدام تاتىپ، اق تىلەكتەرىن ايتار  ەدى. ونىڭ سوڭى ۇلتتىق ءداستۇرلى ويىن-ساۋىققا، كۇرەس پەن كوكپارعا ۇلاساتىن. كەيىن ەل بالا-شاعاسىمەن بىرگە ءۇيدى-ۇيگە كىرىپ، ءدام تاتىپ، سوعىمنان ساقتالعان سىباعادان جاسالعان ناۋرىز كوجە ىشەر ەدى. كوشەنى كوگالداندىرۋ جۇمىستارى دا، اعاش ەگىپ، اۋلا تازالاۋ دا وسى ناۋرىز مەرەكەسى اياسىنا كىرەتىن.

ناۋرىز مەرەكەسى ەلىمىزدىڭ باتىس وڭىرلەرىندە 14 ناۋرىزدا امال كۇنى –كورىسۋمەن باستالادى. قازىر كوپ جەردە  بۇل مەرەكە ءبىر اپتادان ءبىر ايعا دەيىن جالعاسىپ كەلەدى.

ەڭ باستىسى، بيلىكتىڭ بۇل ناۋرىز مەرەكەسىن سول كۇنى عانا قازاقى شاپان كيىپ، قازى-قارتا جەپ، قىمىز ءىشىپ كەتەتىن مەيرام دەپ قانا ەمەس، ۇلى دالا ەلىندەگى ۇلىستىڭ ۇلى كۇنىنە – ۇلتتىق مەرەكەگە اينالدىرۋعا  تۇبەگەيلى بەت بۇرىس جاساۋى كەرەك.

ونىڭ العىشارتىن مادەنيەت ءمينيسترى ارىستانبەك مۇحامەديۇلى جاساپ، الاشقا ساۋىن ايتىپ، ساۋال تاستادى. ەندى بۇل ۇلت كۇتكەن ۇتىمدى ۇسىنىس ۇزاعىنان ءسۇيىندىرسىن دەپ، ەل بولىپ، جەمىستى بولۋىنا ۇلەس قوسايىق،  حالايىق

ۇلىستىڭ ۇلى كۇنى – جىل باسى ءاز ناۋرىز مەرەكەسى قۇتتى بولسىن، اعايىن! اللا جار بولىپ، مەرەكەمىز بەرەكەگە ۇلاسسىن!

قازىبەك يسا

«قازاق ءۇنى» گازەتى