القيسسا…

القيسسا…

جۇرەكتى شىمىرلاتىپ، نامىسىڭدى تايقازانداي قايناتاتىن بۇل ماسەلە پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ مىنبەرىنەن ايتىلدى اقىرى. قازاقتىڭ ۇلتتىق برەندى – قىمىزىنان ايدىڭ، كۇننىڭ امانىندا ايىرىلىپ بارا جاتقانى ايقىندالا باستاعان ىسپەتتى. ەندى ونى جاھاندىق تۇرعىدا زاڭداستىرىپ العان نەمىستەردىڭ قولىنان تارتىپ الۋ قايدااا! وسىنداي كەلەلى ماسەلەلەردى كوتەرگەن ءماجىلىستىڭ وسى سارسەنبىنىڭ ساتىندەگى جالپى وتىرىسى ساتتىرەك بولعان سەكىلدى. ولاي دەيتىنىمىز، تومەنگى پالاتا دەپۋتاتتارى كوپتەن بەرى مينيسترلەردىڭ وزدەرىنىڭ كەلمەي، ورىنباسارلارىن جىبەرەتىنىنە رەنجۋلى ەدى. بۇل جولى ەكى بىردەي مينيستر كەلىپ، حالىق قالاۋلىلارىنىڭ الدىندا ءبىراز سۇراقتاردىڭ باسىن اشىپ كەتتى. مينيستر بولعاندا، ەكەۋى دە داعدارىسقا قارسى ءىس-شارالارعا تىكەلەي قاتىسى بار، كوپ ماسەلەگە جاۋاپتى ادامدار. ولاردىڭ ءبىرى – قارجى ءمينيسترى بولات جامىشەۆ، ەكىنشىسى – ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ ءمينيسترى گۇلشارا ابدىحالىقوۆا.
قولداعى بار التىندى دۇرىس باعالاماي جاتىرمىز
وتىرىستى ءماجىلىس دەپۋتاتتارى ادەتتەگىدەي دەپۋتاتتىق ساۋالدار جولداۋمەن باستاعان. كوپ كوزگە تۇسە بەرمەيتىن دەپۋتات قۇرمانعالي ءۋالي ەكى بىردەي ساۋالمەن كەلىپتى. پرەمەر-مينيستر كارىم ءماسىموۆتىڭ اتىنا جولداعان دەپۋتاتتىق ساۋالىندا ۇلتتىق ونىمدەرىمىزدىڭ پارقىن، نارقىن ءالى دە تولىق ساقتاماي جاتقانىمىزدى ارقاۋ ەتتى. دەپۋتاتتىڭ: «وزگە ەل الەمدىك نارىقتىق الامانىنا وزىندىك قۇندىلىقتارىن جارىستىرا قوسىپ جاتقاندا، قازاقتار بەيجاي قاراپ قالماۋى كەرەك ەكەندىگىن ويىمىزدان ەشقاشان شىعارماي، ءوز قۇندىلىقتارىمىزدى ءوزىمىز باعالاي ءبىلۋىمىز كەرەك»، – دەپ ءسوز باستاۋىنان-اق ماسەلەنىڭ نە تۋرالى ەكەنى بەلگىلى بولا باستاعان. قازاقتىڭ قولىنان شىعىپ، وزگەلەردىڭ ۇلتتىق برەندىنە اينالا باستاعان قىمىزدىڭ جايى. تۋرا سولاي بولدى. ارى قاراي زەيىن قويىڭىز: «بىزدەن بۇرىن قىمىزدىڭ قاسيەتىن باسقا ەلدەر ءتۇسىنىپ، ادەمى جولعا قويىپ، قىمىزدىڭ قىزىعىن كورىپ جاتقان كورىنەدى. انىقتاپ ايتاتىن بولساق، قىمىزدىڭ شيپالىعىن، ەرەكشىلىگىن جەتە ۇعىنىپ ۇلگەرگەن نەمىس حالقى بۇگىندە گەرمانيادا جىل بويى، ياعني 12 اي ۇزدىكسىز بيە ساۋىپ، دايىندايتىن 40-تان استام مامانداندىرىلعان شارۋاشىلىقتار جۇمىسىن جونگە قويىپ العان كورىنەدى. ولاردا باستى ماسەلە قىمىزدى ۇزاق مەرزىمىندە ساقتاۋى بولىپ وتىر جانە قىمىزدى تابلەتكا، ۇنتاق كۇيىندە دە دايىنداۋدى جولعا قويعان. ال ءبىز بولساق، قولداعى بار التىندى دۇرىس باعالاماي قاراپ قالعانىمىز قالاي دەگەن سۇراق تۋىندايدى؟»
وزەگىڭدى ورتەيتىن-اق جاعداي. الايدا، دەپۋتات قۇرمانعالي ءۋاليدىڭ جانايقايىنىڭ ايتىلىپ وتىرعانى ءبىر بۇگىن ەمەس. بۇل جايلى تالاي باسىلىم، تالاي مامان ايتىپ، ەستىر قۇلاق بولماي جەتىمسىرەپ قالىپ جۇرگەن ماسەلە بولاتىن. «وسى ءبىز ءوزىمىزدىڭ اتا-بابالارىمىزدان جوعالماي امان-ەسەن جالعاسىن تاۋىپ كەلە جاتقان ۇلتتىق سۋسىندارىمىزدى قىمىز بەن شۇباتتى كوپتەپ ءوندىرىپ، نەگە ءبىز حالقىمىزدى قارق قىلمايمىز؟ – دەپ ساباقتادى ءسوزىن حالىق قالاۋلىسى. – ءبىر جاعىنان ەمدىك قاسيەتى بار، ەكىنشى جاعىنان تاپتىرماس سۋسىن ەكەنىن ەسكەرسەك، وسى سالانى شىنداپ قولعا الىپ، عاسىرلار بويى قالىپتاسقان كۇبىنى، سابانى، توبىلعىمەن، قايىڭمەن ىستاپ، قۇيرىق ماي، قازى، مەيىز قوسىلعان ءتىل ۇيىرەر ءدامىن بۇزباعان ناعىز قازاقى قىمىزدى بابىنا كەلتىرە وندىرە الساق، كۇندەلىكتى ساتىپ الىپ ءىشىپ جۇرگەن ءتاتتى سۋسىندارىمىزدىڭ ءبارى انىقتاپ ايتساق، ۋمەن تەڭ ەكەندىگىنە كوزىمىز دۇرىستاپ جەتەر ەدى».
ءماجىلىس دەپۋتاتى ق.ءۋاليدىڭ ايتۋىنشا، ەلىمىز قىمىزدى شەتەلگە ەكسپورتقا شىعارامىز دەپ، ارەكەت جاساپ جاتقان كورىنەدى. دالىرەك ايتقاندا، «سامۇرىق – قازىنا» ۇلتتىق ءال-اۋقات قورى ارقىلى جاپوندارعا شىعارىلىپ، ودان كەيىن اقش پەن ەۆروپا ەلدەرىن قامتاماسىز ەتۋ كوزدەلىپ وتىر ەكەن. ءبىر جاعىنان بۇل جاعىمدى جاڭالىق تا. الىس-جاقىن شەت مەملەكەتتەر قىمىزدى قىمىز ونەركاسىبىن ءوز ەلىندە اياعىنان تىك تۇرعىزىپ جاتقان نەمىستەردەن ساتىپ العاننان گورى، قازاقتىڭ ءوز قولىنان ءىشىپ جاتسا، نەسى ابەستىك. بىراق دەپۋتات بۇعان نارازى.
«وسى جەردە الدىمەن ءبىز ءبىر ماسەلەنى مىقتاپ ەستە ۇستاعانىمىز دۇرىس سياقتى، قىمىزدى ەكسپورتتاۋ ءۇشىن، الدىمەن قىمىز ءىشۋ ءداستۇرىن ءوز ەلىمىزدە، دۇرىستاپ قالىپتاستىرىپ الۋىمىز كەرەك، – دەپ ءتۇسىندىردى ول ءوزىنىڭ بۇل نارازىلىعىنىڭ سەبەبىن. – سول ءۇشىن ءبىز سانالى تۇردە ءاربىر قالادا، اۋدان ورتالىقتارىندا، الماتىدا، استانادا كوپتەپ قىمىزحانالار اشىپ ىشكى نارىقتى تولىقتىرۋمىز كەرەك. وعان ناقتى مىسال رەتىندە ايتساق قازاقستان بويىنشا تەك قانا الماتى وبلىسىندا تولىق جولعا قويىلعان. ۇلتتىق سۋسىنىمىز شۇبات پەن قىمىزعا قوسا ۇلتتىق تاعامدارىمىزدى وبلىستا باسقا قىمىزحانالاردى قوسپاعاندا، تەك تالدىقورعاندا عانا 25-تەن استام اشىلعان قىمىزحانالاردان كورۋگە بولادى».
ماجىلىسمەننىڭ پىكىرىنشە، قىمىز ونەركاسىبىن دامىتۋعا كۇش سالۋ بىرنەشە ماسەلەنى بىردەن شەشىپ بەرە الادى. «ءدال قازىر داعدارىس قوس وكپەدەن قىسىپ تۇرعاندا بىرىنشىدەن جۇمىس ورنى، ەكىنشىدەن تابىس كوزى، ۇشىنشىدەن سالاۋاتتى ءومىر سالتى. وبلىس اكىمى سەرىك ابىكەنۇلىۇمبەتوۆتىڭ 10 جىل بۇرىن جامبىل وبلىسىندا باستاعان قىمىزحانا اشۋ ءداستۇرى ەشقاشان تولاستاعان ەمەس. اۋىلشارۋاشىلىعى ءمينيسترى بولىپ تۇرعان كەزدە دە وسى استانا قالاسىندا بوز ۇيلەر تىگىپ، قىمىزحانالار ۇيىمداستىرعانى ەلدىڭ ەسىندە. مىنە، وسى، ءتىرى تاجىريبەنى نەگە بارلىق وبلىستاردا ۇيىمداستىرۋعا بولمايدى؟» – دەيدى قۇرمانعالي ءۋالي ۇكىمەت باسشىسىنا جولداعان دەپۋتاتتىق ساۋالىندا.
زەينەتىنەن بەينەتى كوپ زەينەتكەرلەردى توناپ كەلىپتى
تومەنگى پالاتا دەپۋتاتتارى بۇل وتىرىستا وننان استام ماسەلەنى قاراپ، ءبىراز تەر توكتى. تۇسكە دەيىن ءبارىن قاراپ ۇلگەرمەگەن دەپۋتاتتار تۇستەنىپ العان سوڭ «پارلامەنت پارتالارىنا» قايتا جايعاسقان. رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتىڭ ورىندالۋىن قاداعالايتىن ەسەپ كوميتەتىنىڭ توراعاسى ومارحان وكسىكباەۆ كەلىپ، وتكەن جىلعى بيۋدجەتتىڭ ەسەبى تىڭدالدى. و.وكسىكباەۆتىڭ مالىمدەۋىنشە، اي سايىن 1 ميلليون تەڭگەدەن استام جالاقى الىپ وتىرعان مەملەكەتتىك زەينەتاقى جيناقتاۋ قورىنىڭ باسشىسى قىزمەتىنەن قۋىلىپتى. ءماجىلىس دەپۋتاتى ۆيكتور روگالەۆتىڭ ايتۋىنشا، قور توراعاسىنىڭ ءبىر ايلىق ەڭبەكاقىسى – 1 ميلليون تەڭگەدەن اسسا، ونىڭ ەكى ورىنباسارى 850 مىڭ تەڭگەدەن الىپ وتىرعان. ول از دەسەڭىز، وتكەن جىلدى قورىتىندىلاعان ءۇش باسشى وزدەرىنە 75,5 ميلليون تەڭگەنىڭ سىياقىسىن جازىپ العان. وسىلايشا جۇرت داعدارىستان دىڭكەلەپ تۇرعاندا، زەينەتىنەن بەينەتى كوپ زەينەتكەرلەردى اشىقتان-اشىق توناپ وتىرعاندار انىقتالدى.

ءابۋ جاھانشاح، استانا
«ءۇش قيان» گازەتى 4 ماۋسىم 2009 جىل