«بالالار ادەبيەتى» دەگەن بار، ال «ەرەسەكتەر ادەبيەتى» دەگەن جوق. «بالالارعا وقۋعا بولمايدى» دەگەن كىتاپ كورمەدىك. كەرەك دەسەڭىز، «اباي جولىن» باستاۋىش سىنىپتان باستاپ وقىعان بالالار بار. كۇردەلى تاقىرىپتاردان قاشىپ، بالالاردىڭ تانىم كوكجيەگىن شەكتەي بەرۋدىڭ قاجەتى شامالى. بالا كۇنىمىزدە قولعا تۇسكەن كىتاپتىڭ ءبارىن وقي بەرەتىنبىز جانە نە وقىساق تا سورعىش قاعاز سياقتى ءسىڭىرىپ الاتىنبىز. اباي تاقپاق جاتتاعان كۇننەن، ال اۋەزوۆ ءارىپ تانىعان كەزدەن باستاپ بارىمىزگە سەرىك بولىپ كەلەدى.

ابايدىڭ سۋرەتتەرى دە بىزگە بالا كۇننەن تانىس. سۋرەتتە قالاي بەينەلەنسە، سولاي قابىلداپ كەلدىك. ول سۋرەتتەردەن ويلى ابايدى كوردىك، بىراق شەرلى ابايدى كورگەمىز جوق. كوبىنەسە كوڭىلى توق، قايعىسى جوق ادام كوز الدىمىزدا تۇرادى. سۋرەتتەگى ول ادام ويلانعان بولادى. الىسقا قاراعان سياقتانادى. بۇل نەگە بۇلاي دەۋگە بىزدە دارمەن جوق. كەڭەستىك يدەولوگيا ءبارىن ءبىر قالىپقا سالىپ تاستاعان. ونىڭ تاڭباسى ۇلىلاردىڭ سۋرەتتەرى مەن ەسكەرتكىشتەرىنەن انىق كورىنەتىن. ءبىر جولى مىنانداي جاعداي بولدى.

ارىستارىمىز انە اقتالادى، مىنە اقتالادى دەپ جۇرگەن كۇندەر ەدى. بەلگىلى باسىلىمعا ءوزىن حان اتاعان ءبىر سۇلتاننىڭ ارحيۆتەن تابىلعان سۋرەتىن ۇسىندىم. «باسقا سۋرەتى بولسا اكەلشى»، – دەدى قازاننىڭ قۇلاعىن ۇستاعان كىسى. «مەنىڭ جازعانىم وسى سۋرەت تۋرالى ەدى»، – دەپ قويمايمىن. «جوق، مىنا سۋرەت بولمايتىن شىعار»، – دەدى ول كىسى بۇگەجەكتەپ. «نەگە، جاقسى سۋرەت ەمەس پە؟»، – دەيمىن مەن تۇككە تۇسىنبەي. «ءاي، مىناۋىڭنىڭ ءتۇرى بۇكىل دۇنيە مەنىكى دەپ وتىرعان ءتۇر عوي!»، – دەگەندە بارىپ ءىشىم قىلپ ەتتى. ەندى بايقاسام، ءبىزدىڭ باسىمىزدا قىل اياعى سۋرەتتەن دە قورقاتىن زامان بولعان ەكەن.

ايتايىن دەگەنىم، ابايدىڭ وسى فوتوسۋرەتى ەرەكشە سۋرەت. ەشقانداي يدەولوگياعا تاۋەلدى بوپ تۇرعان جوق. شىنىن ايتقاندا، تاۋەلدى بولىپ تۇرماعان ءبىزدىڭ سانامىز. جاڭاشا وي تۇيۋگە بەيىم، بەكەم سانا بۇل سۋرەتكە بەي-جاي قاراتپايدى. ىشىڭنەن بۋىرقانىپ تالاي وي باس كوتەرەدى. بارىنەن بۇرىن ءبىر جولىنىڭ ءوزى ءبىر عۇمىرعا تاتيتىن ولەڭدەردى وسى سۋرەتتەگى ادام جازعانىنا قاپىسىز سەنەسىڭ. سول عۇمىردى باسقا ەمەس، ءوزى سۇرگەنىنە دە شاك كەلتىرمەيسىڭ. «مەنىڭ ابايىم وسى ەدى عوي» دەپ ءىشى-باۋىرىڭ ەلجىرەپ تابىساسىڭ. ۇلتىڭنىڭ تاۋەلسىزدىگى قۋانىش-شاتتىعىڭمەن قوسا، قايعى-شەرىڭنىڭ دە تاۋەلسىزدىگى ەكەنىن سەزىنەسىڭ. مىنا سۋرەت مەنى وسىنداي ويلارعا جەتەلەدى.

سۋرەتتەگى قاس-قاباعى الشاق، قۇلاق-شەكەسى جۇمىر، ماڭداي الدى كەڭ جارالعان; دوڭگەلەك ءجۇزدى، دوڭەس مۇرىندى، قالىڭ ەرىندى; دەنەسىنىڭ تولىقتىعىنا قاراماي جيناقى وتىرعان، ەتەك-جەڭى جايىلىپ كەتپەگەن قازاق – اباي. ويشىلدىڭ وسى سوم جارالعان بەت پىشىنىنەن كوپ دۇنيەنى وقۋعا بولاتىن سەكىلدى. ادامعا تاپجىلتپاي قارايتىن كوز بەن قاباقتىڭ اۋقىمىنا جارتى الەم سىيىپ تۇرعانداي اسەر بەرەدى. سونشالىقتى تۇجىرىمدى كوزقاراستان قاعىس قالعان ەشتەمە جوقتاي كورىنەدى. كوز جانارىنىڭ ىشىنەن سىرتقا تەپكەن سالقىن ساۋلە ەتىڭنەن ءوتىپ، سۇيەگىڭە جەتەدى. سالعىرت تارتىپ، سىرت سالعان جۇزىنە قانشا ۇڭىلسەڭ دە، ءىشىن بەرمەيدى، بىراق. جاراتقاننىڭ الدىندا ادامنىڭ ءوزىن قالاي ۇستايتىنى بيماعلۇم شىعار، ال دانىشپاننىڭ الدىندا ءوزىڭدى تارىداي سەزىنەتىنىڭ راس-اۋ.

سونىمەن… اباي… 1896 جىلى سەمەي قالاسىندا ەكى بالاسى اقىلباي مەن تۇراعۇلدى ەكى جاعىنا الىپ تۇسكەن سۋرەتى. بۇل ءوزى ەرەكشە تاعدىرلى سۋرەت سانالادى. ەشقانداي جاساندىلىعى جوق، تابيعي قالپىندا تۇسىرىلگەن. وسى سۋرەتتى تۇسىرگەن فوتوگرافتىڭ شەبەرلىگىنە ەرىكسىز ءتانتى بولاسىڭ. جانى بار سۋرەت سەكىلدى نەمەسە جان ءبىتىپ، قوزعالىپ كەتەتىنگە ۇقسايدى. ءبىز اداسىپ تاپپاي جۇرگەن ابايدىڭ بەينەسى قالىڭ تۇماننان ارشىلىپ شىعا كەلگەندەي اسەرگە بولەيدى. تاقياسىنا سىيماي تىرسىلداعان قان قىسىمىنان جاڭا عانا بوساڭسىعانداي كىرەۋكەلەنگەن ءتۇرى بار. تۇراعۇلدىڭ ايتۋىنشا، اباي قان قىسىمىنان دۇنيە سالعان كورىنەدى. مۇرنىنان، قۇلاعىنان قان كەتكەن دەگەن سوزدەر ەستەلىكتەردە ءجۇر. ابايدى دانىشپان رەتىندە تانۋشىلار، ەندى پەندە رەتىندە تانىساق قايتەدى دەپ ساسقالاقتاعان ءتارىزدى. اينالىپ كەلگەندە ەكەۋىنىڭ ءبىر تۇلعا ەكەنىن ايعاقتايتىن وسى سۋرەت الدىمىزدان شىعا بەرسە دە ءمان بەرمەي جۇرگەندەيمىز. قاراڭىزشى، وسى ۋاقىتقا دەيىنگى سۋرەتتەر مەن ەسكەرتكىشتەردىڭ ءبىر دە بىرىنە ۇقسامايدى. ءبىز ابايدىڭ بەينەسىن ءوزىمىزدىڭ قالاۋىمىزشا جاساپ العانبىز با سوندا؟ كەشە كەڭەستىك ساياساتتان جاسقانساق، بۇگىن تاۋەلسىزدىك زامانىندا نەدەن ۇركەمىز؟ اپىر-اي، سۋرەتتەن دە قورقا ما ادام؟

ەندى اڭگىمەنىڭ جونىنە كەلەيىك. بۇل سۋرەتكە كوز توقتاتىپ قاراساڭ، ءتۇرلى ويلارعا شوماسىڭ. دۇنيە قانشا وزگەرسە دە، قازاق ءۇشىن ابايدىڭ تاۋ سياقتى وزگەرمەي تۇراتىنىن ويلايسىڭ. جاقىن كەلسەڭ بيىكتەيدى، الىس كەتسەڭ الاسارادى. وزگەنىڭ قاڭسىعىن تاڭسىق كورىپ جۇرگەندەرگە ول ءبىر قارايعان ءجاي توبە بولىپ تا كورىنۋى مۇمكىن. قازاق بولىپ ۇيىسۋ ءۇشىن، ءدىننىڭ دە ورنى بولەك، ءدىلدىڭ دە ورنى بولەك، بارىنە قوسا ءوزىمىزدىڭ ۇيرەنگەن ابايىمىزعا دا جاقىن جۇرەيىكشى دەگىڭ كەلەدى. ويتكەنى، قازاق ەكەنىمىزدى اتاپ ايتىپ، قازاق بولىپ ءومىر سۇرۋدەگى ۇستاناتىن قاعيداتتارىمىزدى بەلگىلەپ بەرىپ كەتكەن سول كىسىنىڭ ءوزى ەكەنىنە ەشكىم تالاسپايدى. ول كىسى بىزگە اللا جولىن ءسۇي، ادام بالاسىن جەك كورمە، قازاق ەكەنىڭدى ۇمىتپا دەپ كەتتى. ونى وسيەت قىپ ايتىپ قانا قويماي، مىڭمەن جالعىز الىسقان ءوز ومىرىمەن دە، اكەلەرىنە ۇقساعىسى كەلگەن اۋلەتىنىڭ تاعدىر-تالايىمەن دە كورسەتىپ كەتتى. ابايعا ۇقساعىسى كەلگەن ۇرپاق بودان قوعامدا قور بولسا، تاۋەلسىزدىك زامانىندا زور بولۋعا ءتيىس، ارينە.

ابايدىڭ ءومىرىنىڭ دە بار قازاقتىڭ، اتام قازاقتىڭ ومىرىنەن ايىرماشىلىعى جوق نەگىزى. اۋەلى ون بالا ءسۇيىپ، جاقسى تاربيە بەردى. بىراق قانشا اۋقاتتى، الەۋەتتى، ءبىلىمدى بولسا دا بالالارىنىڭ ءبارىن بالە-جالادان، اۋرۋ-سىرقاۋدان ساقتاپ قالا العان جوق. ارينە، كىندىگىنەن تاراعان ۇرپاقتىڭ ءبارى دانىشپان بوپ كەتسە، قازاق دالاسىنا دانىشپان سىيماي كەتەر ەدى. بىراق ولاردىڭ قاي-قايسى دا ءومىر جاستارىنىڭ قىسقا بولعاندارىنا قاراماي ارتىنا ءبىر قازاقتاي ءىز قالدىرىپ ۇلگەرگەن ەكەن. دەرەكتەردە ءبىرىنشى ايەلى ءدىلدادان اقىلباي، اكىمباي، ءابدىراحمان، ماعاۋيا، كۇلبادان، رايحان تۋعانى ايتىلادى. ال ەكىنشى ايەلى ايگەرىمنەن تۇراعۇل، مەكايىل، ىزكايىل، كەنجە تۋىپتى. وسىلاردىڭ ىشىندە ەر بالالاردان تۇراعۇل 58, مەكايىل 47, اقىلباي 43, ماعاۋيا 34, ىزكايىل 34, ءابدىراحمان 26, اكىمباي بار بولعانى جەتى-اق جاس جارىق دۇنيە كورىپتى. ابايدىڭ ءوزى 59 جاس جاساعانى دا جۇرتشىلىققا ءمالىم. قۇنانباي قاجىنىڭ 82 جاس جاساعانىن ەسكەرسەك، ول زاماندا ۇزاق جاساۋعا مۇمكىنشىلىك بولماعان ەكەن دەمەس ەدىك.

ادەتتە بەلگىلى ادامنىڭ ومىردەن ەرتە كەتۋى مەن وسى تاراپتاعى جاس ءولىم ەل ىشىندە ءتۇرلى اڭگىمە تۋدىرىپ، اياعى اڭىزعا ۇلاسىپ جاتادى. اباي ومىرىندەگى ءبىر اڭىز وسىنداي ءولىم-ءجىتىمنىڭ كوپتىگىنەن تۋىنداعانى ءومىر شىندىعى. ماسەلەن، تۇراعۇل بىردە كىشكەنە قىزى ماكەننىڭ جوقتاۋ ايتىپ وتىرعانىن ەستيدى، كەيىنگى كەزدە ءجيى ايتىلىپ كەتكەن جوقتاۋلار قۇلاعىندا قالعان بولسا كەرەك دەيدى. بەسىك جىرىنىڭ ورنىن جوقتاۋ باسقان زاماندار تاريحىمىزدا دا از بولعان جوق. سونىڭ بىرىنە 1931 جىلى «باي تۇقىمى» دەپ ۇستالعانداردىڭ قاتارىندا ابايدىڭ ۇلى مەكايىل مەن جيەن نەمەرەسى ماۋكىلدىڭ سوتسىز، دانەمەسىز اتىلىپ كەتكەنىن جاتقىزار ەدىك. «سوندا بۇكىل تۇرمە جىلادى» دەگەن ءسوز وڭاي ءسوز ەمەس.

ەسىمدەرى دە ۇيقاسىپ تۇرعان بوزداقتاردىڭ ءومىر تاريحى دا جاتقان ءبىر حيكايا. ءاسىلى اباي ۇرپاقتارى شىعارماشىلىقپەن اينالىسىپ، ەستى ونەرگە دەن قويىپ، ەل ءىشىنىڭ يگى ىستەرىنە ارالاسىپ، سونشالىقتى قۇشتارلىقپەن ءومىر سۇرگەن. مەكايىل دا باسقا بالالارى سەكىلدى دومبىرا تارتىپ، ءان سالىپ، اكەسىنىڭ ولەڭدەرىن جاتقا ايتىپ، ونەرىن مۇرا تۇتقان دەسەدى.  ال، ماۋكىل ابايدىڭ تۇراعۇلدان كورىپ، تىزەسىندە ويناتىپ وسىرگەن نەمەرە قىزى اقىليادان تۋعان ۇل ەكەن. ورازباي قاجىلىق ساپارىنىڭ الدىندا ابايعا كەلىپ، «ارامىزداعى وشتىك سۇيەكپەن كەتپەسىن» دەپ، قۇدالاسۋعا بەيىل تانىتىپتى دەسەدى. بۇل جايىندا ابايتانۋشى قالامگەر تۇرسىن جۇرتبايمەن سويلەسكەنىمىزدە، ورازبايدىڭ دا جاي ادام بولماعانىن، ول جونىندەگى كوپ اڭگىمەنىڭ جاڭساق ايتىلىپ جۇرگەنىن العا تارتتى. تاعى ءبىر ابايتانۋشى عالىم بەيبىت ساپارالىدان سۇراعانىمىزدا: «اقىش، ماكەن اپالارمەن كوپ ارالاستىم. بەرتىندە قايتىس بولدى. 1989 جىلدارى شاكارىم اقتالعان كەزدە جازۋشىلار وداعىندا ابايدىڭ، شاكارىمنىڭ ۇرپاقتارىمەن جيىن جاسادىم. سول جەردە ءبىراز تاريح ايتىلعان. ورازبايدىڭ مەدەۋ دەگەن بالاسىنان تۋعان نەمەرەسى سانيازعا ايتتىرىپ جۇرگەنى 1901 جىلى دۇنيەگە كەلگەن وسى اقىش – اقىليا. «وزدەرى جاڭا دۇنيەگە كەلىپ جاتىر. ەگەر ءبىر-ءبىرىن ۇناتىپ، قوسىلىپ جاتسا، مەنىڭ قارسىلىعىم جوق» دەگەن اباي اتامىزدىڭ ءسوزى بار. مۇحتار اۋەزوۆتىڭ «ەڭىلىك-كەبەك» قويىلىمى 1917 جىلى العاش رەت وسى اتاقتى ەكى اۋلەتتىڭ بالالارى سانياز بەن اقىشتىڭ وتاسۋ قۇرمەتىنە قويىلىپ، قازاق تەاترىنىڭ شىمىلدىعى اشىلعان»، – دەدى. مىنە، سونداعى ورازبايدىڭ بالاسى مەدەۋ، نەمەرەسى سانياز، شوبەرەسى ماۋكىل ابايدىڭ ونەرىمەن ەلگە تانىلىپ قالعان ۇلى مەكايىلمەن بىرگە ءبىر كۇن، ءبىر تۇندە اتىلىپ كەتىپ وتىر.

ابايدىڭ ازان شاقىرىپ قويىلعان اتى يبراھيم ەكەنىن مەكتەپ جاسىنان باستاپ ءبارىمىز بىلەمىز. ال ەندى سول ۇلى ەسىمنىڭ ءتۇپ يەسى يبراھيم پايعامباردىڭ يىعىنا تۇسكەن سىناقتى زاڭعار تاۋلار دا كوتەرە الماس ەدى دەيدى. مۇنى ايتىپ وتىرعان سەبەبىمىز، اباي ۇرپاقتارىنىڭ ەسىمدەرىنىڭ ءبىرازى قۇراننان الىنعانىن كورەمىز. قۇلاققا توسىنداۋ مەكايىل مەن ىزكايىل دەگەن ەسىمدەردىڭ ويلاندىراتىنى سودان. ماۋكىل دەگەن ەسىمنىڭ دە نۇر شەيھتىڭ نۇرشايىق بوپ وزگەرگەنى سەكىلدى وزگەرىسكە ءتۇسۋى مۇمكىن ەكەنىن جوعارىدا اتتارى اتالعان ازاماتتار ايتتى. وسىنداعى يبراھيم پايعامبار بالاسى يسمايلدى قۇرباندىققا قيۋعا ءداتى جەتسە، اباي كەرىسىنشە بالالارىنىڭ قايعىسىنان كۇيرەپ كەتەدى. بۇل قايعى دانا مۇحتار اۋەزوۆتەن باستاپ، بالا دۋمان رامازانعا دەيىنگى جازۋشىلاردىڭ بارىندە ابايدىڭ ومىردەن كەتۋىنىڭ ءبىر سەبەبى رەتىندە كورسەتىلدى.

«اباي جاپا-جالعىز، بالاسىنىڭ جاس قابىرىنىڭ باسىندا، ەكى ساعات تاپجىلماي، سىرتقا شىقپاي قالىپ قويادى. كەيىن، كەشكە تامان عانا مولانىڭ ىشىنەن اباي شىققاندا ساقالى اپپاق بولىپ، بەت-ءجۇزى كۇلبەتتەنىپ، بار دەنەسى جەر تارتقان جانداي قۇر سۇلدەرىمەن عانا شىققان ەكەن»، – دەلىنەدى مۇحتار اۋەزوۆتىڭ «اباي جولىندا». «اباي بەيىتتەن قۇر سۇلدەرىن سۇيرەتىپ ارەڭ شىقتى. ساقال-مۇرتى تۇتاستاي اعارىپ، ءوڭى قاپ-قارا بوپ قابارىپ كەتكەن. بايماعامبەتتىڭ كوزى اتىزداي بولىپ كەتتى. تانىماي تۇرعان ادامداي تەسىرەيە قارادى. «سىزگە نە بولعان؟» دەپ سۇراعىسى كەلدى، بىراق باتىلى جەتپەدى. قوجايىنى پاۋەسكەگە كەلىپ وتىرىسىمەن، بوجىنى قاعىپ-قاعىپ قالدى دا، جايلاپ قوزعالا بەردى. ارتىنا جالتاقتاپ قاراپ قويادى: «استافىراللا! نە بولعان؟ قاس قاعىم ساتتە قالاي وزگەرىپ شىعا كەلگەن؟ وي، اللا-اي، ءوزىڭ جار بولا گور!..»، – دەلىنەدى دۋمان رامازاننىڭ «قۇسا» اڭگىمەسىندە. وسى ەكى ءۇزىندىنىڭ جايىن دۋماننان سۇراعانىمدا: «بالا كۇنىمدە ۇلكەندەردىڭ اۋزىنان ەستىگەنىم بويىنشا جازدىم»، – دەدى. ەل ىشىندەگى اباي تۋرالى اڭىزداردىڭ «اباي جولى» ەپوپەياسىنداعى وقيعالارمەن جارىسا ايتىلىپ جۇرگەنىنە بۇل دا ءبىر مىسال.

اباي ومىرىندەگى ءبىر اڭىز، ونىڭ ايگىلى دالا جولبارىسى قۇنانبايدىڭ بالاسى بولۋىنا قاتىستى وربىگەن. «اباي جولىندا» قۇنانبايدى «قارادان شىققان حان اتالدى» دەيدى. وسى ءبىر ءسوزدىڭ وزىنە كوپ اڭىز سىيىپ تۇر. ەكىنشى اڭىز ابايدىڭ اقىندىعى مەن ويشىلدىعىنان، وقىمىستىلىعىنان تاراعانى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى. ءۇشىنشى اڭىز ماحاببات پەن عاداۋات مايدانداسقان وتتى ءومىردىڭ شىراعىنداي بولعان «ايتتىم سالەم، قالامقاسقا» بارىپ تىرەلەدى.     «ولسەم ورنىم – قارا جەر سىز بولماي ما؟ وتكىر ءتىل –  بىر ۇيالشاق قىز بولماي ما؟ ماحاببات عاداۋاتپەن مايدانداسقان، قايران مەنىڭ جۇرەگىم مۇز بولماي ما؟»، – دەگەن ولەڭ جولدارىن جەكە سۇيىسپەنشىلىكتەن دۇنيەاۋي ماحابباتقا ۇلاستىرا جازادى. ال ءتورتىنشى اڭىز ەل باسقارۋ ىسىندەگى ادىلدىگى مەن ورازباي سىقىلدى الپاۋىتتارمەن باسەكەگە تۇسۋىنەن شىقسا كەرەك. سانامالاپ ايتقاندا بەسىنشى اڭىزدى اباي ۇرپاقتارىنا قاتىستىرا تاراتساق، ول كەشەگى كۇنگە دەيىن جالعاسىپ كەلگەنىنە كۋا بولامىز. بىراق بۇل اڭىز 1990 جىلى ومىردەن وتكەن اقىليا، ەكى مىڭىنشى جىلى دۇنيەدەن وزعان  ماكەن تۇراعۇلقىزدارىمەن اياقتالعان، تۇيىندەلگەن سەكىلدى كورىنەدى. ويتكەنى توڭكەرىستەن، اشتىقتان، قۋعىن-سۇرگىننەن، سوعىستان، يادرولىق سىناقتان قاتارى سەلدىرەگەن قازاق ۇلتىنىڭ باسىنداعى قايعى-قاسىرەتتىڭ ەشقايسى دا اباي ۇرپاقتارىن اينالىپ وتپەگەن ەكەن. ەڭ بەرى دەگەندە ابايدىڭ ۇلكەن ۇلى اقىلبايدىڭ بالاسى يسرايىل 1959 جىلى سەمەي پوليگونىنداعى سىناق كەزىندە كوزى كورمەي قالىپ، قايتىس بولىپ كەتىپتى. ءبىرازى اتىلعان، ءبىرازى بوسقىنعا ۇشىراعان، باسقا وڭىرگە  جەر اۋدارىلعان، ون ءبىرى سوعىسقا اتتانىپ، ءبىر ۇل، ءبىر قىزدان وڭگە ەركەككىندىكتىسى تۇگەل مايدان دالاسىندا وپات بولعان. بەسىنشى ۇرپاعى سانالعان بىرەۋى باسقا ۇلتتىڭ قىزىنا ۇيلەنىپ، ايدىڭ-كۇننىڭ امانىندا كوز جازدىرىپ كەتىپتى. كوز كورگەن تاعى ءبىر جالعىزدىڭ قايبىر جىلى سۇحبات بەرىپ، «ورىس بىزگە ويلاۋدى ۇيرەتتى» دەگەن ءسوزىن ەستىمەگەن بولدىق. ابايداي دانىشپاننىڭ ۇرپاعىنا جاناشىرلىق تانىتقان ادام، بۇل جەردە اقپارات قۇرالى، ونىڭ شوپشەگىنىڭ اۋزىنا سونداي ءسوز سالا ما؟ ايتپەسە ابايدىڭ ءوزى دە، ۇرپاعى دا ۇلتى ءۇشىن كۇرەستى، سول جولدا قۇرباندىققا باستارىن بايلادى. وعان جوعارىداعى سۋرەتتە اكەسىنىڭ سول جاعىندا تۇرعان تۇراعۇلدىڭ ءومىرى ايقىن مىسال.

«فوتوسۋرەتتە اكەسىنە ءتۇر-ءتۇسى، كەسكىن-كەلبەتى ۇقسايتىن دا سول، اكەسىن جاقىن سەزىنىپ، يىعىنا قولىن سالىپ تۇرعان دا سول تۇراش»، – دەپ جازىپتى بەيبىت ساپارالى. شىنىن ايتقاندا، ەل ءىسىن ەڭسەرە كوتەرىپ كەتەتىندەي ەڭسەلى كورىنگەن تۇراعۇلدىڭ  كەسكىنى دە ەشكىمدى بەيتاراپ قالدىرمايدى. كوپ دەرەكتىڭ ىشىنەن تۇراعۇلدى ابايدىڭ ميراسقورى عوي دەپ بولىس قويعانىن دا وقىپ قالعان ەدىك. سۋرەتكە قاراساڭىز تۇراعۇلدىڭ وزىنە سەنىمدى، اينالاسىنا باتىمدى ادام ەكەنىن اڭدايسىز. اكەسىنىكى سياقتى كەرىلە بىتكەن اشىق قاباعى، ءسال تومەن سالعان وتتى دا ويلى جانارى سول سەنىمدىلىكتىڭ بەلگىسى. سۋرەتشىلەر ابايدىڭ ءجۇزىن كەيدە سوپاقتاۋ ەتىپ، كەيدە دوڭگەلەك ءجۇزدى ەتىپ سالادى. سوعان بايلانىستى اناۋ دۇرىس، مىناۋ بۇرىس دەگەن اڭگىمەلەر دە ايتىلىپ قالادى. شىندىعىندا ادام جاس كۇنىندە سوپاقتاۋ كەلىپ، ەت الىپ ەسەيگەندە دوڭگەلەك ءجۇزدى كورىنۋى دە مۇمكىن. تۇراعۇلدىڭ دا مىنا سۋرەتتەگى ءتۇرى ءسال سوپاقتاۋ كەلىپ، بىراق دوڭگەلەك ءجۇزدى اكەسىنە دە ۇقساپ تولىسا باستاعانى بايقالادى. ال ەندى ىشكى جىگەرىنىڭ اكەسىنىكى سياقتى شىمىرلاپ بەتىنە شىعىپ تۇرعانى قارۋسىز كوزگە دە ايقىن بىلىنەدى.

تۇراعىلدىڭ ءومىرى ۇلكەن ءبىر شەرلى رومانعا سۇرانىپ تۇر. اكەسىنىڭ كىتابىن شىعارۋى، الاش كوسەمدەرىنىڭ اراسىنان تابىلۋى، سولارمەن بىرگە تۇرمەگە قامالۋى، ۇلى جازۋشىعا اكەسى جايىندا ەستەلىك جازىپ بەرۋى، وڭتۇستىك وڭىرگە جەر اۋدارىلۋى، اقىر اياعىندا مولاسىنىڭ فوسفور زاۋىتىنىڭ استىندا قالۋى كىمدى تولعاندىرمايدى؟ شولاق بەلسەندىلەردىڭ 1928 جىلى «تۇراشى كەتكەندە، جەبەشى دە قالماسىن» دەپ ماقالا جاريالاتۋى دا ىشىڭنەن قان جىلاتاتىن قيلى كۇندەردى ەسكە تۇسىرمەي مە؟ جەبەش دەگەنى مەكايىل، ىزكايىل دەگەن ءتارىزدى ۇلى اقىننىڭ تۇراعۇلدان تۋعان نەمەرەسى جەبىرەيىل ەكەن. قالاي دەسەك تە تۇراعۇل اباي ۇرپاعىنىڭ تۇياق سەرپەر سوڭعى تۇياعى ەكەن دە، ونىڭ ءوزى دە مۇردەسىن قازىپ الاتىن ادام تابىلماي، سۇيەگى توننالاعان بەتوننىڭ استىندا قالىپتى. وسى ءبىر مۇڭلى دا شەرلى تاعدىر ارەدىكتە عانا ءبىر ايتىلىپ قالاتىن ەستەلىكتەردە بولماسا، ءوستي-ءوستي ۇمىتىلىپ كەتسە وبال ەمەس پە دەپ تە ويلايسىڭ. جوعارىداعى فوتوسۋرەتتى ارنايى تاڭداپ الىپ، كوركەم سۋرەتكە اينالدىرىپ كوشىرتۋىمىزدىڭ ءبىر سىرى وسىندا ەدى.

مۇنىمىز بىرەۋلەرگە ءجاي ءبىر اۋەستىك سياقتى كورىنىپ جاتسا، ايتەۋىر نيەتىمىزدىڭ وڭ بولعانىن تۇسىنەر دەدىك. ال، مىنا تۇپنۇسقا فوتوسۋرەتتىڭ ءجونى مۇلدەم باسقا، ءتىپتى اباي تۋرالى بۇكىل كوركەم دۇنيەنىڭ شىڭى ازىرگە وسى ءبىر عانا فوتوسۋرەت دەسەك ارتىق ەمەس. بۇل سۋرەت اباي ۇرپاعىنىڭ ءومىر ءسۇرۋ فيلوسوفياسى، «تۇقىمىمىزدا قۇسالانۋ بولماپ ەدى» دەپ تۇراعۇل ايتپاقشى، ابايدىڭ وزىنەن باستالاتىنىن ايگىلەپ تۇر. ءبىز وعان ءالى بويلاپ بارا دا العامىز جوق. اباي تۋرالى كوركەم كىتاپتارىمىز سوتسرەاليزمنىڭ شەڭبەرىنەن شىعا المادى. اباي ءومىرى سانا اعىمىمەن قاباتتاسىپ وتكەنىن كەيىنگىلەردەن تۇرسىنجان شاپاي عانا اشىپ بەرە الدى. ءبىزدىڭ اباي تۋرالى كوركەم فيلمدەرىمىز «جاس ابايدىڭ» دارەجەسىنەن اسپادى. اۋەزوۆتىڭ ابايدىڭ جولىن قازاقتىڭ جولى ەتىپ كورسەتكىسى كەلگەنىن، بىراق وعان زامان اۋقىمى تارلىق ەتكەنىن اشىپ ايتا المادىق. تاۋەلسىزدىك العان تۇستاعى وي-سانامىزعا ابايدىڭ ءومىرى جاقىن، ال قۇنانبايدىڭ ءومىرى الىس ەكەنىن مويىنداعىمىز كەلمەدى. ابايدىڭ شىندىعىنان قاشىپ، قۇنانبايدىڭ اڭىزىنا ۇرىنا بەرەتىنىمىز سودان. ابايدىڭ تاعدىر-تالايىنان كەڭەستىك جارقىن ءومىر تۋدىرۋ يدەياسى ءبىزدى كوپتەگەن قاتەلىكتەرگە ۇرىندىردى. سونىڭ سارقىنشاعى ءالى دە تۇرسىنجان ايتقان «مونوليت اباي» سياقتى كەۋدەمىزدى باسىپ تۇر. ابايدىڭ قۇسالانۋى – قازاقتىڭ قۇسالانۋى ەكەنىن وزىمىزدەن ءوزىمىز جاسىرعىمىز كەلەتىنى تىپتەن جادىگويلىك. دانىشپان ادامنىڭ كىندىگىنەن تاراعان بۇتىندەي ءبىر اۋلەتتى جويىپ جىبەرۋ وتارشىلدىقتان باستالىپ، تونىن تەرىس اينالدىرعان كەڭەستىك جۇيەدە تولىعىمەن اياقتالعانى اششى شىندىق ەكەنىن تولىق مويىنداۋعا دارمەنىمىز جەتپەيدى. تاعى دا تۇرسىنجان ايتپاقشى، «قازاقتىڭ ەڭ ۇلى اقىنى – باعدارسىز قوعامنىڭ، باس ەرىكسىز، قورعانشاق قور قاۋىمنىڭ، جالتاڭكوز ۇلتتىڭ ازاماتى» بولعانىن ايتساق، ىشىمىزدە بار-جوعى بەلگىسىز ءبىر ويدى سىرتقا شىعارىپ الاتىنداي مايموڭكەلەيمىز. ەڭ قىزىعى، باسقاسى باسقا، ال ابايعا كەلگەندە «انانى ايتپاڭدار، مىنانى دا ايتۋعا بولمايدى» دەگەن دە ەشكىم جوق. بىراق، قازاقتىڭ ابايعا دەگەن اڭسارىن باساتىنداي جاڭا دۇنيە جاسالماي تۇر. قىسقاسى، ابايدى تاۋەلسىز ويدىڭ تۇعىرىنان تانۋعا ورەمىز جەتەتىن ەمەس. ەگەر، «مونوليت اباي» – اڭىز ابايعا اينالماسا، وعان دەگەن قىزىعۋشىلىق تومەندەي بەرمەك. ەڭ قورقىنىشتىسى دا سول، ەندى سەڭ قوزعالماسا، ابايدى كەيىنگى ۇرپاق مويىنداماي كەتۋى دە مۇمكىن. ءيا، جوعارىداعىداي سۋرەتكە كۇندە قاراي بەرمەيسىڭ، بىراق قاراعان سايىن وسىنداي دا مۇڭلى ويلارعا شوماسىڭ…

جۇسىپبەك قورعاسبەكتىڭ جەكە پىكىرى

“اق جەلكەن” (№3, 2018)