پۋتين جەڭدى. 76 پايىزدان اسىپ جىعىلعان داۋىس جينادى. بۇل – رەكورد. ورىس حالقى ءوز پرەزيدەنتىن قۇلاي سۇيەتىنىن تاعى ءبىر دالەلدەدى. تاڭعالمايمىز. ازىرگى اڭگىمە سايلاۋ تۋرالى ەمەس.

رەجيسسەر ۆيتالي مانسكي  وسىدان 18 جىل بۇرىنعى ءپۋتيندى ەسكە الىپتى. وسىدان 18 جىل بۇرىن 26 ناۋرىزدا پۋتين بيلىككە كەلگەن.

«بولدى. ءبىتتى. كەتىپ بارامىن. قولىمنان كەلگەننىڭ ءبارىن جاسادىم… بۇل جىگىتتى ء(پۋتيندى ايتادى، رەد.) 20 ۇمىتكەردىڭ اراسىنان ىرىكتەپ الدىم» دەگەن ەدى مارقۇم بوريس ەلتسين. 1999 جىلى سول تۇستا فسب-نى باسقارىپ تۇرعان پۋتين پرەزيدەنت مىندەتىن ۋاقىتشا اتقارۋشى بولىپ تاعايىندالادى. ول جىلدارى از دا بولسا دا، ساياسي باسەكە بار-تىن. «پۋتين العاشقى اينالىمدا جەڭە مە، الدە قايتارا سايلاۋ وتكىزۋدىڭ قاجەتتىلىگى تۋىنداي ما؟» دەگەن ساۋال وزەكتى-تۇعىن. ءپۋتيننىڭ سايلاۋالدى شتابىن پرەزيدەنت اكىمشىلىگى جەتەكشىسىنىڭ ورىنباسارى دميتري مەدۆەدەۆ باسقارعان. سودان بەرى 18 جىل ءوتىپتى… مانسكي بولسا، اڭ-تاڭ.

«بۇل قالاي؟ ءالى وتىر ما؟ 18 جىل ارتتا قالدى، الدا 6 جىل بار. قوسا العاندا ءپۋتيننىڭ بيلىكتەگى مەرزىمى 24 جىلعا سوزىلماق. شيرەك عاسىرعا جەتىپ جىعىلماق. ودان ارىگە سوزىلۋى دا عاجاپ ەمەس…» دەيدى ول. رەجيسسەردىڭ رەسەي پرەزيدەنتى تۋرالى پىكىرىن ىقشامداپ ۇسىنىپ وتىرمىز.

ايداھار

2000-شى جىلداردىڭ باسىنداعى پۋتين مۇلدە بولەك ەدى. بولمىسى بولەك ەدى. سۇيكىمدى ەدى. ءسوز تىڭدايتىن ەدى. پىكىر الماسۋعا ءازىر ەدى ول.

قازىرگى پۋتين مۇلدە بولەك. بۇل ءتىپتى وسىدان 5 جىل بۇرىنعى پۋتين ەمەس. انىعى، پۋتين جوق. ەت پەن سۇيەكتەن جارالعان ادام ەمەس بۇل. ايداھار. اجداھا.  ادام ءپۋتيندى ايداھار پۋتين جەڭىپ كەتتى. ۋىستان شىعىپ كەتتى ول. انىعى، ءدال قازىر ءپۋتيننىڭ قولىندا بيلىك جوق. ول بيلىكتەن الدەقاشان ايىرىلعان. ءتىپتى ءبىر كۇنى تاڭسارىدەن ويانىپ، ءوزىنىڭ جازا باسقانىن، قاتەلەسكەنىن تۇسىنسە دە، ونى تۇزەۋگە تىرىسسا دا، قولىنان كەلمەيدى. سەبەبى، ايداھار پۋتين ەت پەن سۇيەكتەن جارالعان ادام ءپۋتيندى جوق قىلىپ جىبەرگەن.

وكىنىشتىسى، بۇل ايداھار رەسەيدى ءالى ۇزاق جىل باسقاراتىن بولادى. ءپۋتيننىڭ تۇسىنداعى رەسەيدە بولاشاق جوق. اعا بۋىنعا ءبارىبىر. سۇرەر عۇمىرىن ءسۇردى. پۋتين بيلىككە كەلگەن تۇستا ومىرگە كەلگەن ۇرپاق جاقسى سەزىنەدى مۇنى. سەزىنەدى دەپ ويلايمىن…

بۇرىنعى جانە قازىرگى پۋتين

پۋتين قالىپتى ومىرگە قايتىپ ورالمايدى ەندى. ورالا دا المايدى. مۇمكىن ەمەس. قازىرگى جۇيە، بيلىكتىڭ رەسەيلىك نۇسقاسى ءبارىن بۇلدىرەدى. ءبارىن بۇزادى. پۋتيننەن باستاپ بيلىكتىڭ ەڭ تومەنگى ساتىسىندا جۇرگەن اكىم-قارالارعا دەيىن ءبارى «بۇزىلعان». كىسىلىكتەن كەتكەن، ادامدىقتان الىستاعان.

بيلىك وزگەرتكەن بۇلاردىڭ بارلىعىن. ازعىرعان. ازعىنداندىرعان. ەندەشە ءپۋتيندى ويلاپ كورىڭىز؟ 18 جىل بويى ۇزدىكسىز بيلەپ كەلە جاتقان پۋتين اۋەل باستاعى، انا سۇتىمەن دارىعان ادامي قاسيەتتەرىن ساقتاپ قالدى دەپ ويلايسىز با؟ بۇگىنگى بيلىك جۇيەسى ءپۋتيندى مۇنىڭ بارىنەن ادا قىلدى. پۋتين عانا ەمەس، باسقاسىنا دا قاتىستى بۇل. بيلىك وزگەرتەدى ادامدى. بۇزادى. نيەتىن بۇزادى. پيعىلىن بۇزادى. وسىدان 18 جىل بۇرىنعى پۋتين مەن قازىرگى ءپۋتيننىڭ اراسى جەر مەن كوكتەي.

2000-شى جىلدارى ءۇيىپ-توگىپ بەرگەن دەموكراتيالىق ۇراندارى مەن ۋادەلەرىن ۇمىتىپ كەتتى ول. ەسىندە جوق. ساناسىنان، كوڭىل كوزىنەن وشكەن. بالكىم، سول شاقتا ونىڭ سوزدەرى شىنايى بولعان شىعار، بىراق قازىرگى شاقتا بۇلاردىڭ تىرناق ۇشىنداي كۇشى جوق. پۋتين ءوز-ءوزىن ساقتاپ قالا المادى. بىلعاندى. باتپاققا باتتى.

ءپۋتينيزمنىڭ ەڭ العاشقى قۇرباندىعى دا ءپۋتيننىڭ ءوزى. ول باس ەركىندىگىنەن الدەقاشان ايىرىلعان. سوندىقتان ونىڭ ۇراندارى مەن ۋادەلەرىنىڭ كۇشى دە، ءمانى دە جوق. ول ەندى قالىپتى ومىرگە قايتا ورالا المايدى. مۇمكىن ەمەس. ونى ەش جەرگە سىيعىزبايدى. ونىڭ جالعىز قونىسى دا، قورعانىشى دا بيلىك. باسقا بارار جەرى، باسار تاۋى جوق. ايتتىم عوي، سىيدىرمايدى. بيلىكتەن كەتكەن كۇنى، بيلىكتەن تايعان كۇنى قايدا بارادى پۋتين؟ قايدا پانالايدى؟ بىلمەيمىن. بالكىم، ۆەنەسۋەلاعا كوشەر. بالكىم، سولتۇستىك كورەيادان پانا تابار. ول ءوزى قۇرعان قاقپانعا ءوزى ءتۇستى. ءوز-ءوزىن بۇرىشقا تىقتى. ءوز-ءوزىن تىعىرىققا تىرەدى.

وعان قاراعاندا…

ءيا، وعان قاراعاندا گورباچەۆ دۇرىس ەدى. پۋتينمەن دە، ەلتسينمەن دە تىلدەسكەن اداممىن. سولاردىڭ اراسىندا گورباچەۆتىڭ كىسىلىگى بارىن سەزدىم. ول كىسىلىگىن ساقتاپ قالدى. بيلىك ونى بۇزا العان جوق. بۇزىپ ۇلگەرە المادى. گورباچەۆتىڭ بيلىگى ۇزاققا سوزىلعان جوق. ول قالىپتى ءومىردىڭ، قاراپايىم ءومىردىڭ ءدام-تۇزىن تاتتى. اعزاسىن تازارتتى. بيلىكتىڭ بالكىم دۋاسىنان، بالكىم ۋىتىنان امان قالدى.

بيلىك – اۋرۋ. بيلىكتە بولۋ – اۋرۋ. بيلىك قۇرۋ – اۋرۋ. ودان ايىعۋ قيىن. گورباچەۆ بۇل دەرتتەن دەر كەزىندە قۇتىلدى. بيلىكتىڭ اۋرۋ ەكەنىن دەموكراتيالىق ەلدەر  باياعىدان بىلەدى. بۇلاردىڭ اتا زاڭدارى ديكتاتۋراعا، ديكتاتورلارعا قاس. ديكتاتورلىق بەلگىلەرى بارلاردى بيلىككە جولاتپايدى.

مۇندايلار بيلىككە ءبىر جارماسسا، قايتىپ جىبەرمەۋى مۇمكىن. ديكتاتۋرا دەموكراتيانىڭ جاۋى نەمەسە كەرىسىنشە… ۇزاق بيلىكتە وتىرۋ دەموكراتيا ءۇشىن نونسەنس. پۋتين مۇنى بىلمەيدى ەمەس، بىلەدى. باتىستىڭ قۇندىلىقتارىنان قورقادى ول.

ءبىز

ءپۋتيننىڭ بۇگىنگىدەي بولعانىنا، بۇگىنگىدەي كەيىپكە ەنگەنىنە ءبىز، مىنا ءبىز كىنالىمىز. ءبىز، مىنا ءبىز بۇگىنگى ءپۋتيندى جاساپ شىعارعان. انىعى، ءبىز سىبايلاسىمىز ونىڭ. سىبايلاسىنا اينالعانىمىزدى بايقاماي دا قالدىق. ءبىز كىنالىمىز ءپۋتيننىڭ مۇنداي بولعانىنا. بۇگىنگى كەتەۋى كەتكەن تۇرمىسىمىزدى دا باسقادان ەمەس، اۋەلدە وزىمىزدەن كورۋىمىز كەرەك. ءپۋتيندى ايداھارعا اينالدىردىق. ول ءوستى. وزگەردى. كۇشەيدى.

رەسەيدەگى 143 ملن. حالىق رەسەيدىڭ ەمەس، ءپۋتيننىڭ قول استىندا قازىر. پۋتين حالىقتى قولشوقپار قىلدى. اعا بۋىن، ورتا بۋىن. ولارعا ءبارىبىر. ولار ءوز ۇرپاعىن دا وزدەرى سياقتى تاربيلەۋدە.

مەكتەپكە بارعان دا بالا ەرتەڭ مەكتەپ بىتىرگەندە دە ءپۋتيننىڭ جولداۋىن تىڭدايتىن بولادى. پۋتين ول كەزدە دە بولادى. بولا بەرمەك. پۋتين بيلىككە كەلگەن تۇستا ومىرگە كەلگەن ۇرپاقتى كرەمل ۋلاپ جاتىر قازىر. ناسيحاتىمەن. اقپاراتىمەن…

ىلگەرىدە ايتتىم، الدا ءالى 6 جىل بار. پۋتين ءالى 6 جىل بيلەپ توستەيتىن بولدى. جيىنتىعى 24 جىل. بۇدان كەيىن نە بولماق؟ بىلمەيمىن. بەلگىسىز…

ازىرلەگەن، دۋمان بىقاي

دەرەككوزى: dalanews.kz

Abai.kz