قارىنداسىمىز جايناگۇلدىڭ وقيعاسىنان ءبىزدىڭ بيلىك مىندەتتى تۇردە ناقتى ناتيجە شىعارۋ كەرەك . ويتكەنى، بۇل قاتارداعى جاي ءبىر وقيعا ەمەس. بۇل تىكەلەي مەملەكەت قۇراۋشى قازاق ۇلتىنا، قازاق حالقىنىڭ تاعدىرىنا، مەملەكەتىمىزدىڭ بولاشاعىنا بايلانىستى ماسەلە. گەرمانيا مەن يزرايل وزدەرىنىڭ وتانداستارىن قالاي قابىلدايدى، مىنا كورشى رەسەي دە ءارى ادەمى ۇران تاستادى، ءارى ارنايى مەملەكەتتىك باعدارلاما دايىنداپ، جەڭىلدىكتەر كەشەنىن ۇسىنۋدا: شەكارا تۇستارىنا ورنالاسقىسى كەلگەندەرگە ەڭ ءتيىمدى جاعداي جاسالعان، رەسەيدىڭ ورتالىق جەرىنە كوشكىسى كەلگەندەرگە تاعى باسقا.

جايناگۇل قارىنداسىمىزدىڭ باسىندا بولعان حالگە بايلانىستى ويىما ەكى وقيعا ءتۇسىپ وتىر. ءبىرىنشىسى، ءوز ومىرىمدە بولعان ءبىر وقيعا.

1990-1991 جىلدار. كسرو-نىڭ سوڭعى كەزى... ءبىر توپ دوستار تۇركياعا بارىپ «تۇرىكشە-قازاقشا-ءازىربايجانشا-تۇركمەنشە-وزبەكشە-قىرعىزشا-تاتارشا-باشقۇرتشا-ۇيعىرشا» سالىستىرمالى سوزدىك جازىپ جاتىرمىز... كەڭەس يدەولوگياسىنىڭ قىلىشىنان قان تامىپ تۇرعان زامان، تۇركولوگياعا تيىم سالىنعان كەز... جۇمىس – كۇندىز-ءتۇنى... مەملەكەت (تۇركيا) تەك 2-3 اي قارجىلاندىردى. نامىق كەمال زەيبەكتى مينيسترلىكتەن كەتىرگەن سوڭ  سول ەلدىڭ ۇلتجاندى ازاماتتارى جاتىن ورنىمىز بەن تاماققا ءوز قالتالارىنان جيناپ اقشا تاۋىپ وتىردى. گونورار ءۇشىن ەمەس، نامىس ءۇشىن، ۇلكەن ماقسات ءۇشىن ءبىر قازاق (مەن), ءبىر تۇرىك، ۇستاز عالىم احمەت بيجان ەرجىلاسۇن، ءبىر ءازىربايجان الاەدين اليەۆ، ءبىر تۇركمەن جاپپار گوكلەنوۆ، ءبىر وزبەك بەرديار ءجۇسىپ، ءبىر قىرعىز قادىرالى قونقوباي، ءبىر باشقۇرت الماس شايحۇلوۆ، ءبىر ۇيعىر ۆەلينۋر ماحپيروۆ جانە ءبىر قاراشاي-بالقار الي شەشەنوۆ جەتى ايدا ەڭبەگىمىزدى اياعىنا دەيىن ءبىتىرىپ، بيلەتتەرىمىزدى الىپ قايتۋ ءۇشىن شەكاراعا ءدال وسى جايناگۇل قىزىمىز سياقتى جەتتىك... ۆيزالارىمىزدىڭ مەرزىمى باياعىدا بىتكەن ەكەن... ال، بۇل، ءسوزسىز، ورەسكەل زاڭ بۇزۋشىلىق قوي... ۇلكەن ايىپپۇل تولەۋىمىز شارت. بىزدە قاراجات جوق. سوندا، ءالى ەسىمدە، مەن شەكاراشى تۇرىك ازاماتىنا: ء"بىز ءبارىمىز تۇرىكپىز عوي، كەرەك بولسا، ءبىز ناعىز تۇرىكپىز، ال سىزدەر، تۇركيا تۇرىكتەرى – سىزدەر بىزدەن شىققان ەلسىزدەر... مىنە، قاراڭىز، بىرەۋىمىز قازاق، بىرەۋىمىز تۇرىك، بىرەۋىمىز ءازىربايجان، بىرەۋىمىز تۇركمەن، بىرەۋىمىز وزبەك، بىرەۋىمىز قىرعىز، بىرەۋىمىز تاتار، بىرەۋىمىز باشقۇرت، بىرەۋىمىز ۇيعىر، بىرەۋىمىز قاراشاي-بالقار" دەدىم. وزدەرىمىزدى جانە كەلگەن ماقساتىمىزدى ءتۇسىندىردىم ءتىلىم جەتكەنشە... سوندا تاڭعالعانىمىز، كەدەنشى جاس جىگىت قاتتى تولقىپ، قۋانىشتان جىلاپ جىبەرۋگە شاق قالدى. ءبىزدى باستىقتارىنا دەرەۋ اپاردى. جوعارى شەندى وفيتسەر ءىستىڭ بايىبىنا بارعان سوڭ، بىزگە ايتقان ءسوزى ءالى ەسىمدە: "باۋىرلارىم، مەن سىزدەر ءۇشىن تەك ءبىر نارسەنى جاساي المايمىن. ول، ءولىپ كەتسەڭىزدەر، سىزدەردى قايتادان ءتىرىلتىپ الۋ. ول تەك اللانىڭ امىرىندەگى ءىس. باسقاسىنىڭ ءبارىن سىزدەر ءۇشىن، باۋىرلارىم ءۇشىن جاساۋ – ازاماتتىق بورىشىمىز، زور مىندەتىمىز ءبىزدىڭ". ودان كەيىن پاسپورتتارىمىزدى جيناپ الىپ ءوزى 1-2 ساعاتقا جوق بولىپ كەتتى. قىزمەتكەرلەرى سول كەزدە بىزگە ءتۇرلى تاماق، ءشاي بەرۋمەن الەك بولدى... قايتىپ كەلگەن سوڭ، ۆيزالارىمىز قويىلعان تولقۇجاتتارىمىزدى بىزگە ۇستاتتى...

بۇل – ءبىرىنشى وقيعا. ەكىنشى وقيعا دا تۇركياعا جانە قىتاي قازاقتارىنا بايلانىستى. حاسان ورالتاي مەن حاليفا التاي بۇل وقيعانى تولىق سۋرەتتەپ بەردى بىزگە، كوپشىلىك زيالى قاۋىمعا بۇل وقيعا جاقسى تانىس. قىتايدىڭ قازىرگى تەرريتورياسىندا قالعان شىعىس تۇركىستاننان ۇدەرە اۋعان قازاقتار پاكستان، اۋعانستان، ۇندىلەتىپ، جولدا قىرۋار شىعىنعا ۇشىراپ ەلۋىنشى جىلداردىڭ باسىندا تۇركياعا ارەڭ جەتەدى...

سوندا تۇرىكتەر قازاقتاردى قالاي قارسى الادى؟ كەڭ جايىلىم جەردى عانا بەرگەن جوق! سىرتتان كەلگەن باۋىرلارى ءۇشىن ارنايى سۋ جاڭا قالاشىق تۇرعىزدى! ءار قازاق وتباسىنا جەكە ءۇي (بىزدە ونداي ۇيلەردى ۆيللا دەپ اتايدى) سالىپ بەردى...

سول ەلدى مەكەننىڭ كۇنى بۇگىنگە دەيىن اتى «التاي كويى» ياعني «التاي اۋىلى»...

ەلباسى باستاعان «رۋحاني جاڭعىرۋدىڭ» نەگىزگى ماقساتى – سانامىزدىڭ جاڭعىرۋى، ەلىمىزدە وركەنيەتتى ەلدەردەگىدەي ۇلتتىق ساياساتتىڭ قالىپتاسۋى، سالتانات قۇرۋى ەكەنىن ۇمىتپايىق، اعايىن.

وسىعان قول جەتكىزۋىمىز ءۇشىن، نە ىستەۋىمىز كەرەك؟ ءتۇرىمىز مىناۋ، كۇيەۋى مەن بالالارى قازاقستان ازاماتى، ءوزىنىڭ قولىندا 2021 جىلعا دەيىن بەرىلگەن رەسمي قۇجاتى بار، شەتەلدە وقۋىن ءبىتىرىپ كەلگەن ءوزىنىڭ اياعى اۋىر قارىنداسىمىزدى كەۋدەسىنەن تەۋىپ يتەرەمىز... ءبىر ۇساق-تۇيەك فورمالدى ىلىك تاۋىپ... زاڭگەرلەرىمىز بۇل وقيعانى بەي-جاي قالدىرماۋ كەرەك. جاۋاپتىلار جازالانۋى كەرەك. ءوز قانداستارىمىزعا ارنالعان زاڭدارىمىزدى تولىقتىرىپ، جەتىلدىرۋ كەرەك ء(ماجىلىس دەپۋتاتى بەكبولات تىلەۋحان باستاعان ءبىر توپ اتقامىنەر باۋىرلارىمىزدىڭ قۇلاقتارىنا التىن سىرعا) دەپ ەسەپتەيمىن.

ەردەن قاجىبەك

Abai.kz