مادەنيەت پورتالى «قالامگەردىڭ جارى» ايدارى بويىنشا  اقىن، ادەبيەتتانۋشى، سىنشى، اۋدارماشى ءامىرحان بالقىبەكتىڭ جارى مارحابات شويبەكوۆا سۇحبات جاسادى. سۇحبات ەكى جۇپتىڭ اۋەل باستاعى تانىستىعىنان باستاپ ءوربيدى.

– مارحابات اپاي، امانسىز با؟ نەمەرەلى بولىپ جاتىر ەكەنسىز، باۋى بەرىك بولسىن! 

– امانبىز، شۇكىر. راحمەت، اسەل. ءيا، وتباسىمىزداعى ەڭ ۇلكەن جاڭالىقتىڭ ءبىرى نەمەرەلى بولىپ، قۋانىپ جاتقان جايىمىز بار. اللا نارەستەمىزدى عۇمىرلى ەتسىن!

– ءسىز قازاق ادەبيەتىنە جاسىنداي جارقىلداپ كەلىپ، ءوز قولتاڭباسىن قاشاپ قالدىرعان ءامىرحان بالقىبەكتەي تۇلعانىڭ ومىرلىك سەرىگى بولدىڭىز. قالامگەردىڭ جارى بولۋدىڭ سالماعى قانداي؟ 

– شىعارماشىلىق ادامىنىڭ جارى بولۋ وڭاي دەپ ايتا المايمىن. اقىننىڭ بىردە دانا، بىردە بالا بولاتىن كەزدەرى كوپ بولادى. ايەل ادام سابىرلىلىق، توزىمدىلىك، شىدامدىلىق تانىتا بىلمەسە وتباسىندا تۇسىنىسپەۋشىلىك بولۋى مۇمكىن. سوسىن قوساعىڭنىڭ قاباعىنا قاراپ، ونىڭ شىعارماشىلىعىمەن اينالىسۋىنا مۇمكىندىك جاساماساڭ بولمايدى. ءامىرحان مىنەزدى جىگىت بولعانمەن، مەنى رەنجىتىپ السا، قايتىمى تەز ەدى. ونداي كەزدە مەن ۇندەمەي اسۇيدەگى تىرلىگىمدى جاساپ جۇرەم. جارتى ساعات وتەر-وتپەستەن كەلىپ «ماكىشىم مەنىڭ» دەپ بەتىمنەن ءسۇيىپ كەتەتىن.

– ءوزىڭىزدىڭ ءبىر سۇحباتىڭىزدا ءامىرحان اعامەن «پاراسات» جۋرنالىندا قىزمەت ىستەپ جۇرگەندە تانىستىق دەپ ايتقانىڭىز بار ەكەن. ءبىزدىڭ پورتالدىڭ وقىرماندارىنا وسى جايىندا تولىعىراق ايتىپ وتسەڭىز...

– ءيا،  امىرحانمەن «پاراسات» جۋرنالىندا تانىستىق. «پاراساتتان» بۇرىن «حالىق كونگرەسى» دەگەن گازەتتە قاليحان اعا ىسقاقوۆپەن بىرگە قىزمەت ىستەگەنمىن. كەيىننەن ول كىسى «پاراسات» جۋرنالىنا اۋىستى دا، مەنى سول جاققا جۇمىسقا شاقىردى. مەنى امىرحانمەن تانىستىرعاننان كەيىن، وعان ايتقان ەكەن «وسى قىز ساعان ايەل بولادى» دەپ. سول جىلى ءامىرحاننىڭ العاشقى كىتابى «مەتامورفوزا» جارىققا شىققان بولاتىن. ماعان ارناعان ولەڭىمەن قولتاڭباسىن جازىپ، كىتابىن ۇسىندى. ءامىرحاننىڭ وتتى جانارى جانىمدى بىردەن باۋراپ الدى. سول تانىستىعىمىز كوپ ۇزاماي ۇلكەن ماحابباتقا ۇلاستى. ەكەۋمىز جۇمىستان بىرگە قايتاتىنبىز. قانشا جاياۋ جۇرسەك تە شارشامايتىنبىز. ءبىر قىزىعى، ول ماعان ەرتەگى ايتىپ بەرەتىن، ەرتەگى اياقتالعاندا پاتەرگە دە جەتىپ قالاتىنبىز. سونىمەن ويلاسا كەلە، 8 ناۋرىز مەيرامى قارساڭىندا باس قوساتىن بوپ شەشتىك.

– قىزدارىڭىزدىڭ ەسىمى قاسيەت. ەرەكشە ەسىم. ءامىرحان اعا ءوزى قويدى ما؟ قاسيەت دۇنيەگە كەلگەندەگى اعانىڭ ەڭ العاشقى اسەرى، كوڭىل كۇيى قانداي بولىپ ەدى؟

– قاسيەتتىڭ ەسىمىن اتامىز قويعان. ءامىرحاننىڭ اكەسى. ول كەزدە ۇيالى تەلەفون دەگەن جوق. اۋىلمەن پوشتا ارقىلى سويلەسەمىز. ءبىز تۇراتىن پاتەردىڭ يەلەرىمەن قابىرعالاس تۇردىق. اۋىلدان اتامىز ءجيى حابارلاسىپ، جاعدايىمىزدى ءبىلىپ تۇراتىن. بىزگە حابارلاسقاندا، پاتەرىمىزدىڭ يەسى قابىرعانى قاتتى-قاتتى سوعىپ بەلگى بەرەدى. سودان جۇگىرىپ بارىپ اتامىزبەن سويلەسەتىنبىز. قاسيەت تۋىلعاندا دا سولاي بايلانىسىپ، ەسىمىن قاسيەت دەپ قويامىز دەدى. ءامىرحان قىزىن مەنەن بۇرىن كورگەن. ياعني، بوپەنى اناسىنا ەمىزۋگە اكەلمەس بۇرىن، مەدبيكەلەردىڭ ءتىلىن تاۋىپ، ىشكە كىرىپ، قىزىن كورىپ شىققان ەكەن. سول كىشكەنتاي قىزىنا ارناعان ولەڭى:

قىزىم قاسيەتكە

كىرگىزەتىن كىشكەنە ءۇيدىڭ قىزۋىن،

قىزىم مەنىڭ، كىپ-كىشكەنتاي قىزىعىم.

قازىر سەنىڭ بىلدىر قاققان بەسىگىڭ،

اشار ەرتەڭ كەڭ دۇنيەنىڭ ەسىگىن.

اسپان، كۇندى ءوز كوزىڭمەن كورەرسىڭ،

جاراتقاننىڭ قۇدىرەتىن سەزەرسىڭ.

وي ويلارسىڭ ۇزاق تۇنگە جاتىپ اپ،

نە بولماسا سول ويلىنى باقىلاپ.

تەك ايتەۋىر ادال بولساڭ بولعانى،

وسى بولدى جان اكەڭنىڭ ارمانى.

جاعالاۋعا جۇزگەن جانداي جان سالا،

باسى قاتتى وي-قيالدان قانشاما.

سول وي-قيال سەنى دە الىپ كەتەردەي،

مىنە، وتىر ول قاسىڭدا

جوتەل قىسسا دا جوتەلمەي

تىلەك ايتپاس دانا بول دەپ ول ساعان،

تىلەك ايتپاس بالا بول دەپ ول ساعان،

ەرتە مە كەش بالالىق شاق وتەدى،

ءبىر عۇمىرعا ءبىر بالالىق جەتەدى.

كەزىڭ كەلەر تانىم-تالعام تولىسقان،

تەك امان بول، ءوز ىسىڭە بەكەم بول،

ءبىر ادامعا ءبىر عۇمىرعا جەتەر سول.

جان اكەڭدەي سىيلا تۋعان ءتىلىڭدى،

ءتىل دەپ ءجۇرىپ جۇرەگى ونىڭ ءتىلىندى.

مىنەزىمەن ۇقساپ قالعان دالاعا،

وعان ەمەس، ۇقساشى انا اناڭا.

كوشەسىنە اكەڭ ويى شاشىلعان،

مىنا قالا سيپامايدى باسىڭنان.

ءبىر تۇرعاندا دالا جەلى اكەلگەن

وزگەرەك بول، كىشكەنتايىم، اكەڭنەن.

الدا تالاي سىرلاسار ءسات بار ءالى،

شەشەڭ سىندى بولساڭ العىر جارادى.

نيەتى مەن پەيىلىن دە بىرگە العىن،

ءالى تالاي جازىلاتىن جىرىمدا،

ەكەۋىڭدى ەگىز قىلىپ جىرلارمىن.

قىزىم مەنىڭ، كىپ-كىشكەنتاي قىزىعىم،

كىرگىزەتىن ءبىزدىڭ ءۇيدىڭ قىزۋىن.

سول كىشكەنتاي قىزىمىز بويجەتىپ، تۇرمىسقا شىقتى. اللانىڭ ۇلكەن سىيى – بوپەلى بولىپ جاتىر. وسى قۋانىشتاردا ءامىرحان جانىمدا بولسا، ەرەكشە قۋانار ەدى...

– ءبىز بىلەتىن ءامىرحان بالقىبەك – اقىن، جازۋشى، ينتەلليگەنت،  ادەبيەتشى، سىنشى، اۋدارماشى، ءبىر سوزبەن ايتقاندا، ەنتسيكلوپەديا ادام. ول كىسىنىڭ كىتاپتارىن اشپادىم دەگەن ادامنىڭ ءوزى جاي عانا بەرگەن سۇحباتىن وقىسا ءبىر تومدى توڭكەرىپ تاستاعانداي ءبىلىم الاتىنى انىق. ال، ءبىز بىلمەيتىن ءامىرحان بالقىبەك قانداي ەدى ومىردە؟ 

– ءامىرحان ەشكىمگە ۇقسامايتىن دارا مىنەز يەسى ەدى. تانىم-تۇسىنىگى، مىنەز-قۇلقى، ءومىر سالتى بولەك بولاتىن. ونىڭ جەكە ءوز الەمى – ادەبيەت الەمى بار-تىن. سول ادەبيەت ءۇشىن جارالعان جان ەدى. ودان باسقا ەشتەڭەگە قىزىقپايتىن. توي-تومالاققا شاقىرعاندارعا دا بارعىسى كەلمەيتىن. ونداي كەزدە: «بوسقا ۋاقىتىمدى وتكىزگەنشە، كىتاپ وقىعانىم جاقسى»، – دەيتىن. ءوز اۋىلىنداعى اعايىن-تۋىستار قۋانىشتارىنا شاقىرسا دا، مەنى جىبەرەتىن.

– ءامىرحان اعانىڭ ءومىر ءسۇرۋ سالتىندا وزگەشە ءبىر ۇستانىمدارى، ادەتتەرى بولدى ما؟ ءبىر ىنىسىنە ءوزىڭىز ايتقان ەكەنسىز، العاشىندا تسويدى تىڭدايتىن، كەيىن ۆىسوتسكيگە اۋىستى دەپ. اعانىڭ قىزىعۋشىلىقتارىنا توقتالساق...

– تاڭەرتەڭ جۇمىسقا شىعاردا اتاسىنىڭ (بالقىبەك اتامىزدىڭ) تەرى سىڭگەن تاقياسىن يىسكەپ، سوسىن ابايدىڭ كىتابىن اقتارىپ، ءبىر شۋماق ولەڭىن وقىپ بارىپ جولعا شىعاتىن. كوبىنە تاريحي فيلمدەردى كورەتىن ءارى ديسكپەن جينايتىن. كىتاپ جيناعاندى جاقسى كورەتىن. كىتاپ سورەسىندەگى كىتاپ ەسكىرىپ نەمەسە ءبىر جەرى جىرتىلىپ قالسا، سونى جاڭالاپ نەمەسە كەيىنگى جىلدارى شىققان سول اۆتوردىڭ كىتابىن ساتىپ اكەپ قوياتىن. ءامىرحاننىڭ كىتاپحاناسىندا قانداي كىتاپ جوق دەيسىز! الەم ادەبيەتى، تاريح، جزل سەرياسىمەن شىققان توم-توم كىتاپتار، سۋرەتشىلەر جايلى كىتاپتار، كلاسسيكالىق مۋزىكانىڭ فاۆوريتتەرى موتسارت، بەتحوۆەن، باح، ت.ب. تۇلعالار جايلى ديسكتەر – ءبارى-ءبارى وسى كىتاپ سورەلەرىندە جيناۋلى تۇر.

– ءامىرحان، الەم ادەبيەتىن، ونداعى ءتۇرلى اعىمداردى، كىمنىڭ كىمگە اسەر ەتكەنىن جاقسى بىلەسىڭ. وسىنىڭ ءبارىن قايدان ۇيرەندىڭ؟ – دەپ سۇرادىم بىردە.

– مەنى اكەم تاربيەلەدى. ماعان ارناپ كىتاپحانا جينادى. «اۋەلى مىنانى وقى، سودان كەيىن مىنا اقىن-جازۋشىلارمەن تانىسىپ شىق» دەپ ماعان باعىت-باعدار بەرگەن – اكەم جۇمابەك، - دەگەن ەدى ءامىر.

«ادەبيەتشى بولام دەگەن بالا ءوز ۇلتىنىڭ جانە الەمنىڭ ەرتەگىلەرىن، ميفولوگيانى، ەجەلگى گرەك اڭىزدارىن، قاسيەتتى كىتاپ سيۋجەتتەرىن كىشكەنتاي كەزىندە-اق وقىپ تاستاۋى ءتيىس» دەگەن تالاپتى مەن ءامىرحاننان ەستىدىم. ويتكەنى ءسابي سانا اڭىز-ءميفتى باسقاشا، شىنايى قابىلدايدى، اسەرى ءومىر بويى ۇمىتىلمايدى.

قازىبەك قۇتتىمۇراتۇلى، جۋرناليست، ءا.بالقىبەكتىڭ قاناتتاس دوسى

– جازۋدا كۇي تالعايتىن با ەدى؟ 

– كوبىنە تىنىشتىقتى قالايتىن. سوسىن جازۋعا تۇندە وتىراتىن. ۇستەلدىڭ ءۇستىن تاپ-تازا ەتىپ جيناپ، تەمەكىسىن كۇلسالعىشىمەن قوسا، قالامسابىن، ءبارىن دايىنداپ قوياتىنمىن. ءبىز ۇيقىعا جاتقاندا، ول جازۋعا كىرىسەتىن. قولىمنان كەلگەنشە شىعارماشىلىعىمەن اينالىسۋىنا مۇمكىندىك جاسادىم. قازىردە سول جازۋ ۇستەلىنە وتىرىپ، تەمەكىسىن تۇتاتىپ، ويلانىپ وتىرعان ءساتى ساعىنىشقا اينالدى...

– ءامىرحان اعا قاناتىنىڭ استىنا تالانتتى جاستاردى جيناپ جۇرەتىن ەدى عوي. ول كىسى قايتقاننان كەيىن دە ىنىلەرى ءوزىڭىزدى اعانىڭ كوزىندەي كورىپ، سىيلاپ، قۇرمەتتەپ جاتقانىن ەستىپ-ءبىلىپ وتىرامىز. ءامىرحان اعانى ءوز زامانداستارى تۇسىنبەگەندىكتەن، جاستارمەن بىرگە ءجۇردى دەپ ايتا الامىز با؟

– زامانداستارى دۇرىس تۇسىنبەدى دەپ ايتا المايمىن. بارىمەن دە سىيلاسىپ، ارالاسىپ ءجۇردى. كەيبىر زامانداسىنىڭ كەمشىلىگىن بەتىنە ايتسا، ول دۇرىس قابىلداماي، كيكىلجىڭگە باراتىن كەزدەرى دە بولعان (بۇل جەردە ادەبيەتكە بايلانىستى اڭگىمە). ال، جاستار جاعى ءامىرحاندى قاتتى قۇرمەتتەدى، «ەركەلىگىن» دە كوتەرە ءبىلدى. «مەنىڭ باھادۇرلەرىم» دەيتىن. ءالى كۇنگە دەيىن ءبىزدىڭ جاعدايىمىزدى ءبىلىپ، حابارلاسىپ تۇرادى. وتكەن 19 مامىر تۋعان كۇنىندە اقبەرەن ەلگەزەك باستاعان ءبىر توپ جاستار ماعان گۇل شوعىن سىيلاپ، اۋىزاشارعا شاقىردى. رامازان ايىندا جاساعان ساۋاپتى ىستەرىنە اللانىڭ نۇرى جاۋسىن.

ولەڭدەگى ىنىلەرىن ەركەلەتتى، ارقايسىسىنا «مىقتى اقىنسىڭ» دەدى. «مىقتى ەكەنبىز» دەدىك ءبىز. «گەني» دەگەن ءسوزدى ءجيى ايتاتىن. ءسىرا، ۇنايتىن بولۋى كەرەك قوي. ءبىز «گەنيمىز» دەدىك. مىقتى اقىنداردىڭ بارلىعى شاراپ ىشكەن ەكەن دەدىك. ومار ءھايامدى دا ءىشىپتى دەگەندى ەستيتىنبىز. بال شاراپ ىشتىك. ەسسىز بوپ، باڭگى بوپ. سويتسەك، ومار ءھايام شاراپ ىشپەپتى. ال بىزدىكى نە اۋرە؟ ءھايام بولامىن دەپ ىشسەڭ، اقىرى ءھايام بولا الماي قالساڭ ماسقارا عوي. ەل-جۇرتتى قايدام، ولار بالكىم كەشىرەر، ولەڭنەن ۇيات.

حاميت ەسامان، اقىن، ءا.بالقىبەكتىڭ رۋحاني ءىنىسى

– قايبىر جىلدارى «الاش» ادەبي سىيلىعىنىڭ يەگەرلەرى قىرىقتان اسىپ جىعىلدى. سول كەزدە ءامىرحان اعانىڭ ۇزەڭگىلەستەرىنىڭ كوپشىلىگى الدى وسى سىيلىقتى. بىراق تىزىمدە ءامىرحان اعا بولعان جوق... نەگە؟ جالپى، ءامىرحان اعا كوزى تىرىسىندە ءوز باعاسىن الا الدى ما؟

– «الاش» ادەبي سىيلىعىن قاتارلاستارى العان جىلى ءامىرحاننىڭ كىتابى جارىققا شىعىپ ۇلگەرمەدى. سوندىقتان تىزىمدە جوق بولاتىن. ال ءوز باعاسىن الدى ما دەگەنگە كەلسەك، ءوز باعاسىن العان جوق. الدەقانداي ءبىر سىيلىق الۋعا دا قىزىقپادى. ءحوببيى كىتاپ جينايتىن ەدى دەدىم عوي. ءبىر ارمانى – ۇلتتىق كىتاپحانانى باسقارسام عوي دەيتىن.

– ءامىرحان اعانىڭ ەرلان جۇنىسپەن سۇحباتىندا «بالا كۇنىمدە قولىما دجەك لوندوننىڭ جارتىلاي اۆتوبيوگرافيالىق «مارتين يدەن» دەگەن كىتابى ءتۇستى. سول كىتاپتى جازىپ جاتقاندا دجەك لوندون دا رومان كەيىپكەرى سەكىلدى ءوزىن-ءوزى ولتىرەتىنىن ءبىلدى مە، جوق پا؟ كىم ءبىلسىن؟ مەنى وسى ساۋال ويلاندىرادى. كىتاپحانا سورەسىندەگى وسى كىتاپقا كوزىم تۇسكەن سايىن ءبىرتۇرلى الاعىزۋلى كۇي كەشەمىن»، – دەپ ايتقانى بار ەكەن. ءامىرحان اعانىڭ ىشىندە دە ءبىر مارتين يدەن ءومىر سۇرگەنى انىق قوي، سولاي ما؟ قالاي ويلايسىز، ىشىندە قانداي وكىنىشى كەتتى ەكەن؟

– ءامىرحاننىڭ ىشىندە تەك مارتين يدەن عانا ەمەس، ەسەنيننەن باستاپ يۋكيو ميسيما دا ءومىر ءسۇردى دەسەم، قاتەلەسپەيتىن شىعارمىن. الاساپىران كۇي كەشكەن ساتتەرىندە ابايدىڭ كىتابىن وقىپ سابىرعا كەلەتىن. ادامنىڭ ويىن وقيتىن دارەجەگە جەتكەن جوقپىن عوي. دەسەك تە، كوپ جىلدان بەرى رومان جازام دەگەن جوسپارى بولعان. سونى جازا الماي كەتكەنى وكىنىشتى. كەلەسى 2019 جىلى ءامىرحان 50 جاسقا تولار ەدى... سوعان ءبىراز جوسپارىمىز بار. اللا قالاسا، 50 جىلدىعىنا كىتاپ شىعارىپ، ءبىرشاما ءىس-شارالار وتكىزسەك پە دەپ وتىرمىز.

– اڭگىمەڭىزگە راحمەت!

اڭگىمەلەسكەن اسەل كارىباي

تۇپنۇسقاداعى تاقىرىپ: مارحابات شويبەكوۆا: تەمەكىسىن تۇتاتىپ، ويلانىپ وتىرعان ءساتى ساعىنىشقا اينالدى...

دەرەككوزى: http://madeniportal.kz