مۇرات جۇرىنوۆ، قر ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسىنىڭ پرەزيدەنتى، اكادەميك:
– ءبىز، ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسى، ءوزىمىزدىڭ جينالىستارىمىزدى قازاق تىلىندە جۇرگىزەمىز. قازاق ءتىلى عىلىمعا دا، تەحنيكاعا دا – بارلىق سالاعا ەنۋى كەرەك. ءبىزدىڭ زاڭىمىزدىڭ ءوزى مەملەكەتتىك ءتىلدى بىلسەڭ دە بولادى، بىلمەسەڭ دە بولادى دەگەن سياقتى ەكىۇشتى بولىپ تۇر. وسىنىڭ قازاق تىلىنە ۇلكەن زيانى بار. كەيبىرەۋلەر ەكى-ءۇش ءتىلدى بىلگىسى كەلمەيدى. “تەك ءبىر ورىستىڭ ءتىلىن بىلسەك، جەتەدى” دەپ ويلايدى. ءوزىمىزدىڭ قازاقتار دا بار سونىڭ ىشىندە. ال ورىستار ءتىپتى باسىن اۋىرتقىسى كەلمەيدى. جالپى، “قازاق ءتىلى نەگە اندا جوق، نەگە مۇندا جوق؟” دەپ ايتا بەرگەننەن ەشتەڭە شەشىلمەيدى. ءبىز تىلگە قاجەتتىلىك تۋعىزۋىمىز كەرەك. مىسالى، ءبىرىنشى كەزەكتە مەملەكەتتىك ورگاندارعا مەملەكەتتىك ءتىلدى بىلمەيتىن ادامدى قابىلداماۋ كەرەك. بۇل – ءبىر. ەكىنشى، قازاقستان – دەربەس مەملەكەت. مۇنىڭ بالاباقشاسىن، مەكتەبىن (قانداي مەكتەپ بولسىن: قازاق پا، ورىس پا، ۇيعىر، وزبەك پە – بارلىعىن) قازاقشالاۋىمىز قاجەت. ءتىپتى مەملەكەتتىك ءتىلدى تولىق مەڭگەرمەگەن بالاعا مەملەكەتتىك اتتەستاتتى بەرمەيتىندەي، تەك قانا جاقسى الىپ كەتكەندە عانا ۇستاتاتىن تالاپ قويساق، مىنە، وسى كەزدە بارلىعى شەشىلەدى.

مۇرات جۇرىنوۆ، قر ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسىنىڭ پرەزيدەنتى، اكادەميك:
– ءبىز، ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسى، ءوزىمىزدىڭ جينالىستارىمىزدى قازاق تىلىندە جۇرگىزەمىز. قازاق ءتىلى عىلىمعا دا، تەحنيكاعا دا – بارلىق سالاعا ەنۋى كەرەك. ءبىزدىڭ زاڭىمىزدىڭ ءوزى مەملەكەتتىك ءتىلدى بىلسەڭ دە بولادى، بىلمەسەڭ دە بولادى دەگەن سياقتى ەكىۇشتى بولىپ تۇر. وسىنىڭ قازاق تىلىنە ۇلكەن زيانى بار. كەيبىرەۋلەر ەكى-ءۇش ءتىلدى بىلگىسى كەلمەيدى. “تەك ءبىر ورىستىڭ ءتىلىن بىلسەك، جەتەدى” دەپ ويلايدى. ءوزىمىزدىڭ قازاقتار دا بار سونىڭ ىشىندە. ال ورىستار ءتىپتى باسىن اۋىرتقىسى كەلمەيدى. جالپى، “قازاق ءتىلى نەگە اندا جوق، نەگە مۇندا جوق؟” دەپ ايتا بەرگەننەن ەشتەڭە شەشىلمەيدى. ءبىز تىلگە قاجەتتىلىك تۋعىزۋىمىز كەرەك. مىسالى، ءبىرىنشى كەزەكتە مەملەكەتتىك ورگاندارعا مەملەكەتتىك ءتىلدى بىلمەيتىن ادامدى قابىلداماۋ كەرەك. بۇل – ءبىر. ەكىنشى، قازاقستان – دەربەس مەملەكەت. مۇنىڭ بالاباقشاسىن، مەكتەبىن (قانداي مەكتەپ بولسىن: قازاق پا، ورىس پا، ۇيعىر، وزبەك پە – بارلىعىن) قازاقشالاۋىمىز قاجەت. ءتىپتى مەملەكەتتىك ءتىلدى تولىق مەڭگەرمەگەن بالاعا مەملەكەتتىك اتتەستاتتى بەرمەيتىندەي، تەك قانا جاقسى الىپ كەتكەندە عانا ۇستاتاتىن تالاپ قويساق، مىنە، وسى كەزدە بارلىعى شەشىلەدى.

ساكەن وزبەكۇلى، قر زاڭ عىلىمى اكادەمياسىنىڭ پرەزيدەنتى، پروفەسسور:
– تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن شىن مانىندە ءبارىمىز قازاق ءتىلى وركەندەيدى، كوگەرەدى، گۇلدەيدى دەپ بوركىمىزدى اسپانعا اتىپ قۋاندىق. بىراق… ءالى دە سول باياعى شينەلىمىزدى شەشىپ تاستاي الماي ءجۇرمىز. ديسسەرتاتسيالارىمىزدىڭ قازاقشا قورعالۋىنىڭ ءوزى 14-15 پايىزدان اسپايدى. بۇل نەنى كورسەتەدى؟ بىرىنشىدەن، قازاقشا جازاتىن ادامداردىڭ ازدىعىن، كوبىسى بۇرىنعى ءداستۇر بويىنشا ورىسشا جازادى. نەگە؟ سەبەبى ورىسشا دەرەكتەر دە، كىتاپتار دا كوپ. قازاقشا جازعاننىڭ وزىندە ورىسشادان اۋدارادى. ماسكەۋدەن جازىلعان دايىن ديسسەرتاتسيانى الىپ كەلەدى دە، سونى ءوزىنىڭ اتىنا اۋداراتىندار بارشىلىق. قازىر ەندى مۇنىڭ بارلىعىن سالا مينيسترلىگى قاتتى قاداعالاۋدا. ءتىپتى كوشىرىلگەن نە بولماسا ءبىر جەرىنەن ءمىن تابىلسا، ەڭبەك جوققا شىعارىلادى. قاتاڭ باقىلاپ وتىرمىز دەگەنمەن دە، كوشىرىپ جازۋ ءالى تىيىلعان جوق. بۇل ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك؟ ارينە، بىرىنشىدەن، ەكسپەرتتىك كەڭەستىڭ ءرولىن كۇشەيتۋىمىز قاجەت. سونداي-اق جابىق رەتسەنزيالاردى قاتاڭداتۋدى ويلاستىرۋىمىز ءتيىس.

امانگەلدى ايتالى، فيلوسوفيا عىلىمىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور:
– قازاق ءتىلىنىڭ عىلىم تىلىندە قولدانىلۋى ءالسىز. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، قازاق ءتىلى ءالى جاڭا عىلىمي كەڭىستىككە يكەمدەلە الماي جاتىر. بۇل – قازاق ءتىلىنىڭ تىلدىك قورىنىڭ كەدەيلىگىنەن ەمەس، سونى بۇگىنگى كۇنى پايدالانۋ دەڭگەيىمىزدىڭ تومەندىگىنەن. قازىر عىلىمعا جاڭادان كەلگەن تولقىن قازاق تىلىنە كوپ بەيىمدىلەۋ بولعانىمەن، سول جاس عالىمدارىمىزدىڭ عىلىمي جەتەكشىلەرى، عىلىمي ديسسەرتاتسيالارعا باعا بەرەتىن ساراپشىلار كەڭەس زامانىندا ءبىلىم العاندىقتان، كوبىنە-كوپ ديسسەرتاتسيالاردىڭ قورعالۋى ورىس تىلىندە وتكەنىن قالايدى. سونىمەن بىرگە عىلىمدا دورەكىلەۋ ايتساق، ۇرلىق كوپ. مىسالى، ورىس تىلىنەن كوشىرىپ الۋ بايقالىپ تۇرادى. سوندىقتان بۇل تاقىرىپتا ءالى دە تەرەڭ وي قوزعاۋعا بولادى. ونىڭ وبەكتيۆتىك سەبەپتەرى ءالى دە بولسا قازاق ءتىلىنىڭ عىلىمي كەڭىستىككە ەنۋىنىڭ كۇردەلىلىگىن كورسەتسە، ەكىنشى جاعىنان، قازاق ءتىلىن پايدالاناتىن عالىمداردىڭ ازدىعى دا بايقالادى. سوندىقتان قازاق ءتىلى قانشالىقتى باي بولا تۇرسا دا، ول سونشالىقتى ساندىقتا جاتقان التىن سياقتى، بىراق ول التىننان ءبىز تۇرلىشە تارتىمدى بۇيىمدار جاساي الماي وتىرمىز.

دايىنداعان سەرىك جۇماباەۆ
«الاش ايناسى» گازەتى 9 ماۋسىم 2009 جىل