شيىر-شيىر جولى كوپ، شيمايى شيەلەنىسكەن مىناۋ جالعاننىڭ شىرماۋىن قالاممەن جازىپ تارقاتۋ، جۇرەك تۇكپىرىندەگى جازۋدى جارىققا قالاممەن الىپ شىعۋ اقىن ءۇشىن ۇلكەن كۇرەس. قولىڭا قالام الىپ، ويمەن ارپالىسۋ بىلاي تۇرسىن، مىناۋ قايناعان تىرشىلىكتەن قولىمىز بوساماي، كۇيبەڭ تىرلىككە بويىمىز كىرىسىپ، سول بىتپەيتىن تىرلىكتىڭ سوڭىنان تىرباڭداپ ءجۇرىپ، اقىر سوڭى وعان دا پەندەنىڭ ۇيرەنىپ كەتەرى انىق.

قولىما وسى جولى جۋىردا عانا «نۇرلى الەم» باسپاسىنان شىققان «ەگىز ءورىم» دەگەن ءبىر ءۇيدىڭ اعالى-ءىنىلى اعايىندى ەكى بىردەي ۇلىنىڭ جازىپ شىعارعان جىر جيناعى ءتۇستى. اۆتورلارى: اسىلحان، اسحات زاۋال-ماحانۇلى ابزالبەكوۆتار. قىم-قۋىت ۋاقىتتىڭ تىعىزدىعىنا قاراماستان، جاڭادان عانا قولىما تيگەن قايىستاي قوڭىر كىتاپتى بىردەن تولىقتاي وقىپ شىقتىم. اعالىق العىسوزى مارالتاي اقىننىڭ ىستىق ىقىلاسىمەن باستالىپتى.

ەكى اقىن دا جامبىل وبلىسى سارىسۋ اۋدانى يگىلىك اۋىلىنىڭ تۋماسى.

اسىلحان 1973 جىلى دۇنيەگە كەلگەن. 1996 جىلى قازاق ۇلتتىق اگرارلىق ۋنيۆەرسيتەتىن ينجەنەر-ەلەكتريك ماماندىعى بويىنشا بىتىرگەن. قازىرگى تاڭدا جامبىل پوليتەحنيكالىق جوعارعى كوللەدجىندە ارنايى پاندەر وقىتۋشىسى قىزمەتىن اتقارادى.

اسحات بولسا، 1979 جىلى دۇنيەگە كەلىپ، م.ح. دۋلاتي اتىنداعى تاراز مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىن جانە ق.ا. ياسساۋي اتىنداعى حالىقارالىق قازاق-تۇرىك ۋنيۆەرسيتەتىن بىتىرگەن. قازىرگى تاڭدا يگىلىك اۋىلىنداعى شوقاي داتقا اتىنداعى ورتا مەكتەپتە مۇعالىم.

اقىندىق – ماماندىق تاڭدامايدى، ادام تاڭدايدى. مىنا قوعامدى وزگەلەردەن وزگەشە قابىلدايتىن ادامعا كەپ قوناتىن قۇدىرەت.

سالماقتى دا ساليقالى اۋىل بالالارىنىڭ «ولەڭ اۋىلىنا» كەلۋىنە سول جەردىڭ تابيعاتى دا اسەر ەتكەن بولار.  يگىلىك اۋىلىنا جولىڭىز تۇسكەن بولسا، وسىناۋ ءبىر جەرى قۇنارلى، ءشوبى شۇرايلى مەكەندى كورىپ، سول جەردە تۋىپ-وسكەن جىگىتتەر ءۇشىن اقىن بولماسقا شارا جوق ەكەنىنن سەزىنەسىز. جان دۇنيەسىمەن ەلىنە، اۋىلىنا، تۋعان توپىراعىنا عاشىق بولىپ، سول اۋىلدىڭ ءاربىر تاسى مەن سۋىن قالامىنا ارقاۋ ەتىپ، سول ءۇشىن جانىن دا بارىن دا اياماي جۇرگەن ادام كەمدە-كەم ەمەس پە؟ ولار اۋىلدا تۇرادى. اقىن بولۋ ءۇشىن قالاعا شىعىپ، تانىمال بولۋدىڭ قاجەتى دە شامالى ولار ءۇشىن. اقىنمىن دەپ كوكىرەك كەرىپ تۇرعان ولار جوق. كەرىسىنشە، كادىمگى مالى ورىستەن تاڭەرتەڭ شىعىپ، كەشكە قايتاتىن، ودان قالا بەرسە، ەگىستىگىن سۋارىپ، باقشاسىن وسىرەتىن، اراسىندا قىزمەتىنە ۇلگەرىپ، وتباسىن سول قىم-قۋىت تىرشىلىكپەن قاتار الىپ جۇرەتىن تىرشىلىگى قازانداي قايناپ جاتقان اق جايلاۋ اۋىلدا-اق ەگىز ءورىم ولەڭ جازىپ تۇرىپ جاتىر.

ءبىر ءۇيدىڭ بالاسى بولسا دا، ءبىر انادان تۋسا دا ادام بالسىنىڭ تاعدىرى بولەك بولارى حاق. اعايىندى ادامدار ءبىر-بىرىنە سىيىسپاي جاتقان مىنا زاماندا، بىرلەسىپ مۇڭىن شاعىپ، بىرلەسىپ ءبىرىن-ءبىرى العا جەتەلەپ، ءبىرىن-ءبىرى جانىمەن ۇعىنىسىپ ەگىز ءورىم كىتاپ شىعارعان كەرەمەت قۇبىلىس ەمەس پە؟ ەكەۋى ءبىر ولەڭدى بىرىگىپ جازباعان، ارينە. تاڭقالارلىعى – ەكەۋىنىڭ دە جازعاندارى ءبىر سارىن، تاقىرىپتاس، ءبىر-بىرىنە ۇيلەسىپ، مۇڭى مەن سىرى ءبىر ارناعا توعىسقانى.

«ەگىز ءورىم» دەپ اتاۋى دا سوندىقتان شىعار. قىم-قۋىت ۋاقىتتىڭ تىعىزدىعىنا قاراماستان، جاڭادان عانا قولىما تيگەن قايىستاي وسى ءبىر قوڭىر كىتاپتى بىردەن تولىقتاي وقىپ شىقتىم.

اسحاتتىڭ اعاسى اسىلحاننىڭ ولەڭ ورىمدەرىنەن ىنىسىنە ايتقان كوڭىل جۇباتۋى، جۇرەك نازى، ىنىسىنە دەگەن مەيىرىمى، ەرەكشە پەيىلى، جاناشىرلىعى بايقالادى.

«قارا باستىڭ قامىنان شىعا الماسام،

وتىنا پەندەلىكتىڭ جاعىپ جىبەر»، - دەيدى اسىلحان اعامىز «دوسىما» دەگەن ولەڭىندە. بۇدان اقىننىڭ كۇيكىلىكتەن بيىك تۇرار شوقتىعى بايقالادى. يىرىمدەرى وقىعان ادامعا وي سالادى.

اسىرەسە، «كىمگە ايتامىن وكپەنى؟» دەگەن ولەڭىنىڭ سوڭىنا تامان:

«دوسپىن» دەگەن شىركىندەر،

وزىمنەن ءجۇر پايدا ىزدەپ»- دەپ جازعانى ءدال بۇگىنگى زامانعا ساي كەلىپ، ولەڭنەن ناقتى كورىنىس تاپقان.  

«ءومىرىم-جىر!

جىرىم مەنىڭ – جۇرەگىم!

جۇرەگىمنىڭ ىزدەپ ءجۇرمىن ءبىر ەمىن.

كوڭىلىمە بالىن قۇيار باقىتتى

كوكتەن ەمەس، كوكتەمىمنەن تىلەدىم»، - دەگەن ولەڭ جولدارىنان اقىننىڭ ءوز كوڭىلىن كوكتەم ەتەتىنى، قانشاما قايعى-مۇڭ بولسا دا جابىرقاماي، ومىرگە قاسقايا تىكە قاراۋى، وتكىنشى ومىردە ادامنىڭ قانداي ساتتەر بولماسىن، كوڭىلدى ءجۇرۋى كەرەك ەكەنىن ايتقانى بايقالادى جانە ول  اقىننىڭ وپتيميستتىك كوزقاراسى.

«اقىننىڭ ءاربىر ولەڭىنەن ەكى جولى وقىرماننىڭ ەسىندە قالسا، ول اقىن - ناعىز باقىتتى اقىن!» دەگەن ۇعىم بار. اسىلحاننىڭ جىرلارىن وقي وتىرىپ، مىنا ءبىر ولەڭ ورىمدەرى كوزگە ءتۇستى.  باقىت دەگەن ۇعىمدى بىلايشا جەتكىزىپتى.

«مەن باقىتتى بولاتىنمىن الاڭسىز،

باقىت جايلى ەستىمەگەن كەزىمدە»، - دەپ جازعان ەكەن. راسىندا دا ادامنىڭ باقىت دەگەن ۇعىمدى تۇيسىنبەگەن ءسابي كەزىنىڭ ءوزى ۇلكەن باقىت ەمەس پە؟!

ال، اسحاتتى ولەڭ جازادى ەكەن دەپ مۇلدە ويلامايسىز.

كىتاپتىڭ 48-بەتىندەگى «تارلان-تاعدىر» اتتى ولەڭىندە اسحات:

«ەركەلەپ ولەڭ ەسىمدى الدى،

ەر كوڭىلگە ءبارى ەگەس.

ەگەۋگە جەبەۋ كەسىمىم قالدى،

ەسىل ءومىرىم ەكى ەمەس»، - دەپ ەرەگىسكەن تاعدىرعا كەرىسىنشە، جەبەپ، دەمەپ جىبەرۋ كەرەك ەكەنىن ايتىپ، مىنا ءومىردىڭ ەرەگىسىپ وتپەۋى كەرەك ەكەنىن، ءبىر كەسىمنىڭ تەك جەبەۋ ەكەنىن ءبىر سوزبەن-اق كەلتىرىپ، كەسىپ ايتادى. بۇل دا اقىننىڭ شەبەرلىگى.

كىتاپتى وقي وتىرىپ، سوناۋ ءبىر اۋىلداعى بالاڭ سەزىمدەر، ادال دا اقجارقىن اۋىلدىڭ ادامدارى، قاراپايىم تىرشىلىك، كىرشىكسىز ادالدىق پەن ماحابباتقا كۋا بولاسىز. اۋىلدىڭ تىنىس-تىرشىلىگى كوز الدىڭا كەلەدى. ناقتى ايتقاندا، قوس اۆتوردىڭ تۋعان جەرىنە، اكەسى مەن اناسىنا، بالاسىنا دەگەن ەرەكشە ماحابباتتارى مەن زامان تۋرالى وي تولعانىستارى ولەڭدەرىنەن ايقىن كورىنىس تابادى. 145 بەتتەن تۇراتىن بۇل كىتاپتا  «ورنەك»، «ءتۇيىن»، «سەزىم پەرنەلەرى»، «اپوناي»، «انگە ورانعان ولەڭدەر» دەگەن ۇلكەن-ۇلكەن تاقىرىپتارعا بولىنگەن. ولەڭ ءتىلى وتە اۋىر دا ەمەس، وقۋعا جەڭىل. قاراپايىم تىلمەن عانا جازىپ شىققان ءبىر عانا ولەڭىندە قانشاما سىر مەن مۇڭ جاتىر؟!

اسىرەسە، اسحاتتىڭ «اپوناي» دەگەن تاقىرىبىندا تولعانعان، بەس جىلعا جەتەر-جەتپەس، ومىرگە قوناق بولىپ كەتكەن ۇلى ادىلەتكە ارناعاندارى جۇرەك تەبىرەنتەدى. ول جايىندا جازعان اندەرى مەن ولەڭدەرى ءبىر توبە. اقىندى اقىن ەتكەن قيىن تاعدىر دەپ جاتادى، كەيدە. اسحاتتىڭ اقىن بولۋىنا وسى دا اسەر ەتكەن شىعار، بالكىم. سوندا دا مويىعان جوق، اسحات. كەرىسىنشە، جۇرەك تۇكپىرىندەگى شەرىن قالاممەن جازىپ الۋعا تىرىستى.

«قۋانىش پەن قايعىسى ەگىز، وتەدى ەكەن بۇل ءومىر،

قايعى كەلسە ازالاي ءبىل، قۋانىشقا كۇلە ءبىل»، - دەگەن اۆتور ولەڭ جولدارىنان وپتيميستىك كوزقاراستى بايقايسىز.

ءومىردىڭ ءمانىن تەرەڭنەن تولعاپ، مىناداي جىر جولدارىن كەلتىرىپتى:

ولەڭدەتىپ ءومىر ءوتىپ بارادى،

وتكەن شاعىن وڭىرىمە تاعادى.

جيىرما بەستە جەتكىزبەگەن بەلەستەر،

جۇلدىزدايىن جانارىمدا اعادى.

قايران ءومىر – سايران ءومىر اۋەنىن،

قايتا ورالماس كەرۋەن بوپ سالادى.

ءومىردىڭ ءوزىن ولەڭ دەپ تۇيسىنگەن اقىنعا ودان ارتىق نە كەرەك؟ جاناردان اققان جۇلدىزداي زۋلاعان ءومىردىڭ ءمانى ولەڭدە دەيدى اقىن. راسىندا، سولاي!

سونداي-اق،

«ەي، تاعدىرىم!

وزىمە بەر، جەتەدى،

ءومىرىمنىڭ قالعانىن!»، - دەپ ءبىر اۋىز سوزبەن جازا سالعانى وقىرمانعا وي سالارى حاق!

ارينە، مىنا ءومىردىڭ تارماعى دا، تاعدىردىڭ تارام-تارام جولدارى دا ارقيلى. ءومىر جولىنداعى ورەكپىپ تۇرعان وت كەۋدەڭدى ولەڭ عانا ەمدەي الادى. قۋانساڭ دا، مۇڭايساڭ دا قالامعا جۇگىنەتىن اقىندار ءوز دەرتىن سولاي جازا الادى ەكەن.

اسحات اقىننىڭ كەز كەلگەن ءورىمىن الىپ قاراساڭىز، تەرەڭ وي، سابىرلى مىنەز، كەڭ پەيىل، دارحان كوڭىلدى، باتىلدىق پەن قايسارلىقتى، ومىرگە دەگەن قۇلشىنىستى بايقايسىز. مىنەزى دە سولاي. ەر مىنەزدىلىك اقىن ءۇشىن كەرەك قاسيەت. مىنەز بولماسا، ونەر دە بولماس، ءسىرا! ول ءوزىن ءومىرى – ولەڭ مىڭ اقىننىڭ ءبىرىمىن دەپ ساناعانىمەن، ونىڭ ويلارى مىڭ اقىننىڭ ويلارىنىڭ ءىرىسى! كەلتىرە بەرسەك، مۇنداي مىسالدار كوپ. باستىسى «ەگىز ءورىم» اتتى كىتاپتى وقىساڭىز، اقىننىڭ ۇشقىر قيالىنا تاپ بولاسىز. «ءومىر – جالعان»، «قيال»، «شاباقتى انا»، «الكاگولدى ۇرپاق» دەگەن ولەڭدەرى پوەماعا بەرگىسىز، شاعىن سيۋجەتتەردەن قۇرالعان. وقىرمانىن قىزىقتىرىپ، ارمانىن العا جەتەلەيدى. سونداي-اق، قوس اقىننىڭ جىر كىتابىنان مارالتاي رايىمبەكۇلىنا ارناعان «جىرقىران» اتتى ولەڭىن دە كەزدەستىرۋگە بولادى.

ءومىرىن ولەڭمەن جالعاعان اقىننىڭ كومپوزيتورلىعى دا ءبىر توبە. قازىرگى تاڭدا ءبىرلى-جارىم اندەرى تانىمال كينولاردا ساۋند-ترەك رەتىندە ايتىلىپ ءجۇر. سونداي-اق، ءبىراز انشىلەر ورىنداپ تا ءجۇر. اتاپ ايتساق، عاني ماتەباەۆ، مارالبەك باباقۇلوۆ، باقىتقالي قونىسپاەۆ، قايسار كوكىشەۆ، جانار وستەمىروۆا سىندى انشىلەر.  سونىمەن قاتار، اقىنداردىڭ ولەڭدەرىن وقي سالا سول ولەڭگە ءان شىعارىپ جازىپ، ونى ساحنادا شەبەرلىكپەن ورىنداي سالاتىنىنا تاڭقالاسىز. اسپاپتاردا دا شەبەر ويناي الادى.

قالاممەن شەر تارقاتىپ ال، ولەڭدى تاستاما دەمەكپىز اسحاتقا! شاشىلىپ تۇسكەن شاتتىعىڭ – كيەلى ولەڭ، ال ءومىر دەگەنىڭ ءوزىڭ ايتقانداي، وتكىنشى ەلەس، ساۋلە عانا. ساۋلەلى عۇمىردا جازار جىرلارىڭىز تاۋسىلماسىن. ءبىرىن-ءبىرى ولەڭمەن ەمدەگەن، قۇلاپ بارا جاتسا دەمەگەن، ەگىز ءورىم جىر جازىپ، قالامنان قۋات العان قوس اعايىندى اقىنعا شابىتتان باسقا تىلەرىمىز جوق.

ءبىر اتادان تۋىپ، الىپ بايتەرەك بولىپ تاراتىن ەگىز ءورىم جىرلارىڭنىڭ تامىرى تەرەڭنەن بولسىن. بايانى جوق عۇمىردان ءوز باقىتىن ولەڭمەن تاپقان، ءبىرىن-ءبىرى جىرمەن جەتەلەگەن قوس اقىننىڭ كىتابىنا قۇتتى بولسىن ايتامىز. عۇمىرلى بولىڭىزدار اعايىندى قوس اقىن!

اسەل نازارالى

Abai.kz