حالقىنىڭ 70 پايىزى مۇسىلمان دەپ ەسەپتەلىنەتىن قازاق ەلى «حالال» ستاندارتىنا قول سوزعالى قاشان؟ قاسيەتتى قۇران كارىمدە: «ءاي، ادام بالاسى! جەر جۇزىندەگى حالال، تازا نارسەدەن جەڭدەر! جانە شايتاننىڭ ىزىنە ەرمەڭدەر! ويتكەنى ول سەندەرگە اشىق دۇشپان» («باقارا»،168), «سەندەرگە شىنايى تۇردە ولەكسەنى (ارام ولگەن مالدى), قاندى، دوڭىز ەتىن جانە اللادان باسقانىڭ اتىمەن باۋىزدالعان دۇنيەلەردى ارام قىلدى» («باقارا»، 172) دەپ انىق جازىلعان. دەگەنمەن، ءبىزدىڭ ەل ءالى كۇنگە «حالال» زاتتارعا قارىق بولا الماي وتىر.
بۇلاي دەيتىنىمىز كورشى قىتاي ەلىندە (باستى ءدىنى بۋددا) جان سانىنىڭ ءبىر پايىزىنا جەتپەيتىن مۇسىلمانداردىڭ تالاپ-تىلەگى ەسكەرىلىپ، بازارعا سالىناتىن تاۋارلار مەن اسحانا ماڭدايشالارىنا «حالال» نەمەسە «قىتاي اسحاناسى» دەپ جازۋ مىندەتتەلگەن. بۇل ستاندارت ەڭ ءبىرىنشى شوشقا ەتىنىڭ مۇسىلمان تاعامدارىنا پايدالانىلماۋىن قاداعالايدى. ال ءبىزدىڭ مەملەكەتتە بۇل ستاندارتتىڭ «جولى» بولماي تۇر. ياعني قاي تاۋاردىڭ «حالال»، قاي اسحانانىڭ «حارام» ەكەنىن ءبىلۋ ارنايى لاباراتوريالىق زەرتتەۋدىڭ ەنشىسىندە.

حالقىنىڭ 70 پايىزى مۇسىلمان دەپ ەسەپتەلىنەتىن قازاق ەلى «حالال» ستاندارتىنا قول سوزعالى قاشان؟ قاسيەتتى قۇران كارىمدە: «ءاي، ادام بالاسى! جەر جۇزىندەگى حالال، تازا نارسەدەن جەڭدەر! جانە شايتاننىڭ ىزىنە ەرمەڭدەر! ويتكەنى ول سەندەرگە اشىق دۇشپان» («باقارا»،168), «سەندەرگە شىنايى تۇردە ولەكسەنى (ارام ولگەن مالدى), قاندى، دوڭىز ەتىن جانە اللادان باسقانىڭ اتىمەن باۋىزدالعان دۇنيەلەردى ارام قىلدى» («باقارا»، 172) دەپ انىق جازىلعان. دەگەنمەن، ءبىزدىڭ ەل ءالى كۇنگە «حالال» زاتتارعا قارىق بولا الماي وتىر.
بۇلاي دەيتىنىمىز كورشى قىتاي ەلىندە (باستى ءدىنى بۋددا) جان سانىنىڭ ءبىر پايىزىنا جەتپەيتىن مۇسىلمانداردىڭ تالاپ-تىلەگى ەسكەرىلىپ، بازارعا سالىناتىن تاۋارلار مەن اسحانا ماڭدايشالارىنا «حالال» نەمەسە «قىتاي اسحاناسى» دەپ جازۋ مىندەتتەلگەن. بۇل ستاندارت ەڭ ءبىرىنشى شوشقا ەتىنىڭ مۇسىلمان تاعامدارىنا پايدالانىلماۋىن قاداعالايدى. ال ءبىزدىڭ مەملەكەتتە بۇل ستاندارتتىڭ «جولى» بولماي تۇر. ياعني قاي تاۋاردىڭ «حالال»، قاي اسحانانىڭ «حارام» ەكەنىن ءبىلۋ ارنايى لاباراتوريالىق زەرتتەۋدىڭ ەنشىسىندە.
ءبىر جولى ءتاپ-ءتاۋىر ءبىر ازاماتتان «شوشقا ەتىن جەيسىڭ بە؟» دەپ سۇراپ قالدىم. «جوق، ەي، ەتىن جەپ جىندى بولدى دەيسىڭ بە؟ مايىن عانا جەيمىن» دەپ شىن كوڭىلىمەن جاۋاپ بەردى. ال بىردە سامسا ساتاتىن اپايعا «ءسىزدىڭ جاساعان سامساڭىز نەگە قاتپايدى؟ قاشان جەسەك تە ەزىلىپ تۇرادى، ءبىر قۇدىرەتىڭىز بار-اۋ» دەپ ازىلدەدىم. اپايىمىز سىڭعىرلاي كۇلىپ، «ول دا بولسا اق قويدىڭ مايىنىڭ قاسيەتى عوي» دەمەسى بار ما؟ اۋىرىپ ءولىپ قالا جازداعانمىن. ول ول ما؟ ءبىر دوسىم تۇشپارا جەمەيدى. «نەگە جەمەيسىڭ؟» دەپ سۇراسام، «كورشىمىز تالاي رەت ارام ولگەن مالىن سول تۇشپارا جاسايتىندارعا ساتقان» دەگەن جاۋاپ الدىم. ال ەندى وسىدان كەيىن قالاي تۇشپارا جەيسىز؟
كەيدە ارىپ-اشىپ، كوشەدەگى اسحانالاردان تاماقتانعىڭىز كەلەدى. سوندايدا قايسىسى «حالال»، قايسىسى «حارام» دەپ ايىرا الماي قينالاسىڭ. ءبىز ءۇشىن قازىرگە اس مازىرىندە شوشقا ەتى بولماسا، قازاقتاردىڭ اسحاناسى بولسا بولعانى، سوعان شۇكىر دەيمىز. بىراق كىم بىلەدى؟ «سۆينينادان» شاشلىعى بار تالاي اسحانالاردا قارا كوزدەردىڭ قاپتاپ وتىرعانىن كورىپ ءجۇرمىز. مۇنىڭ ءبارى بۇگىنگى قازاق ەلىنىڭ ەرتەڭىنە تىكەلەي قاتىستى جايتتار. ويتكەنى، حارام جەگەن ادامنىڭ يمانى السىرەپ، ودان نيەتى بۇزىلىپ، اقىر-اياعى تولاستاماس قىلمىستارعا جالعاساتىنى قاسيەتتى دىنىمىزدە ايتىلعان.
«حالال» توڭىرەگىندە ەشقانداي جۇمىستار اتقارىلماي جاتىر دەگەننەن اۋلاقپىز. ەلىمىز ءبىراز جىلداردان بەرى تاتارستاننىڭ، تۇركيانىڭ، مالايزيانىڭ «حالال» ستاندارتى جونىندەگى تاجىريبەلەرىن زەرتتەپ، شۇجىق، نان قاتارلى كۇندەلىكتى تۇتىنۋ بۇيىمدارىنا وسى ستاندارتتى ەنگىزدى. بىراق بۇل مۇسىلماندىق تۇرعىسىنان قاراعاندا تىم ماردىمسىز. جۇرەگىنە يمان ءۇيىرىپ جۇرگەن حالىقتىڭ بارلىق تۇتىنۋ بۇيىمدارىنا وسى تالاپ قويىلسا كوپتىك ەتپەيدى. دەنساۋلىققا دا، دىنگە دە تازا نارسەلەردى ىستەتكەننەن ۇتپاساق ۇتىلمايمىز.
ءبىزدىڭ تىلەك – ءبىر كامپيت جەسەكتە «حالال» ەكەنىن ءبىلىپ جەسەك. ياعني حالال دۇنيەلەرگە «حالال» دەپ جازىلسا. ال حالال ەمەستەرگە ەشتەڭە جازىلماي-اق قويسىن! حالىق ءوزى تالداپ جەيدى…

ءبىلال قۋانىش
«انا ءتىلى» گازەتى 5 ماۋسىم 2009 جىل