بۇگىن قر پرەمەر-ءمينيسترى باقىتجان ساعىنتاەۆتىڭ توراعالىعىمەن وتكەن ۇكىمەت وتىرىسىندا ۇلتتىق ەكونوميكا ءمينيسترى ت. سۇلەيمەنوۆ، قارجى ءمينيسترى ب. سۇلتانوۆ، ۇلتتىق بانك توراعاسى د. اقىشەۆ ەلىمىزدىڭ 2018 جىلدىڭ سەگىز ايىنداعى الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋى مەن رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتىڭ اتقارىلۋىنىڭ قورىتىندىلارى تۋرالى باياندادى، - دەپ حابارلايدى ۇكىمەتتىڭ ءباسپاسوز قىزمەتى.

ۇلتتىق ەكونوميكا ءمينيسترى تيمۋر سۇلەيمەنوۆ وسى جىلدىڭ قاڭتار–تامىز ايلارىندا قازاقستان ەكونوميكاسىنىڭ وڭ ءوسۋ ءۇردىسى ساقتالىپ وتىرعانىن ايتتى. سونىمەن بىرگە، ەكونوميكالىق دامۋ الەمدىك نارىقتارداعى سىن-تەگەۋرىندەر مەن قۇبىلمالىلىقتاردىڭ كۇشەيۋى جاعدايىندا ءجۇرىپ جاتىر.

«ەسەپتى كەزەڭدە ءجىو ءوسۋى 3,8% قۇرادى. ءجىو ءوسىمى بويىنشا 4% ماقساتقا جەتۋ ءۇشىن، اي سايىنعى ءوسىمدى اعىمداعى جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن ورتا ەسەپپەن 4,2% دەڭگەيىندە قامتاماسىز ەتۋ قاجەت»، — دەدى ت. سۇلەيمەنوۆ.

اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىنىڭ شىعارىلىمى جەتى ايدا 3,5% قاراعاندا 2,4% قۇرادى. باسەڭدەۋ اقمولا، پاۆلودار، سولتۇستىك قازاقستان جانە شىعىس قازاقستان وبلىستارىنداعى ەگىن جيناۋدىڭ تومەندەۋىنىڭ سالدارىنان وسىمدىك شارۋاشىلىعىنىڭ 1,5% تومەندەۋىمەن بايلانىستى. مال شارۋاشىلىعى 3,9% ءوستى.

قۇرىلىس سالاسى 3,6% ماقساتتى كورسەتكىش كەزىندە بار بولعانى 0,8% ءوستى. جەتى ايدا ءوسىم 1,3% بولعان.

كورسەتىلگەن قىزمەتتەر ءوندىرىسى اعىمداعى جىلعى قاڭتار–شىلدەدەگى 3,8%-تەن 3,7% دەيىن باسەڭدەدى. ماقساتتى كورسەتكىش 4,1% قۇرايدى. بۇل اقپارات جانە بايلانىس قىزمەتتەرىنىڭ 0,7 پ.ت.-قا 4,5% دەيىن (7 ايدا – 5,2%), عىلىمي جانە تەحنيكالىق قىزمەتتىڭ 0,2 پ.ت.-قا 2,5% دەيىن (7 ايدا – 2,7%) ءوسىم قارقىندارىنىڭ باسەڭدەۋىنە بايلانىستى ورىن الىپ وتىر. سونىمەن قاتار، ساۋدا — 5,8%-عا (ماقساتتى كورسەتكىش — 3,9%), كولىك — 4,8% ءوستى.

نەگىزگى كاپيتالعا سالىنعان ينۆەستيتسيالار 21,4% ءوستى، ونىڭ ىشىندە جەكە ينۆەستيتسيالار — 26,8%.

ءوز بايانداماسىندا ت. سۇلەيمەنوۆ بىرقاتار وبلىستا ءوندىرىس كورسەتكىشتەرىنىڭ تومەندەگەنىنە نازار اۋداردى.

«سولتۇستىك قازاقستان، باتىس قازاقستان، تۇركىستان جانە قىزىلوردا وبلىستارىندا ونەركاسىپ ونىمدەرى ءوندىرىسىنىڭ تومەندەۋى بايقالادى. 1,1%-تەن 3,9%-كە دەيىنگى قارقىنمەن رەسپۋبليكالىق ماننەن تومەن ءوسىم الماتى، ماڭعىستاۋ، پاۆلودار، قاراعاندى وبلىستارىندا، سونداي-اق استانا، الماتى جانە شىمكەنت قالالارىندا تىركەلدى»، — دەپ باياندادى ۇلتتىق ەكونوميكا ءمينيسترى.

قر ۇەم دەرەكتەرىنە سايكەس، اتالعان وڭىرلەردە مۇناي مەن گاز كوندەنساتىن، ۋران كەنىن ءوندىرۋ، جۇك ۆاگوندارى جانە ۇن ءوندىرىسى قىسقارتىلدى.

اۋىل شارۋاشىلىعى بويىنشا وڭ ءۇردىس 12 وڭىردە ساقتالۋدا. سونىمەن بىرگە، باتىس قازاقستان وبلىسى تەرىس ايماققا اۋىستى. استىق ونىمدەرىن جيناۋدىڭ ازايۋىنا بايلانىستى تومەندەۋ 1,7% قۇرادى. اقمولا وبلىسىندا وتكەن جىلعى دەڭگەي ساقتالدى.

قۇرىلىس بويىنشا تەرىس ءمان استانا قالاسىندا جانە پاۆلودار وبلىسىندا بايقالادى. استانا قالاسىندا اعىمداعى جىلدىڭ 7 ايىنداعى (-19,1%)-تەن (-21,7%)-كە دەيىن تومەندەۋ تەرەڭدەي ءتۇستى.

سىرتقى ساۋدا اينالىمى جوعارى ءوسىم ءۇردىسىن تۇراقتى ساقتاپ تۇر. ول جەتى ايدا 20,1% ۇلعايدى ($51,9 ملرد). ەكسپورت 26%-عا ($34 ملرد) ءوستى. سونىمەن قاتار، شيكىزاتتىق ەمەس تاۋارلار ەكسپورتىنىڭ ءوسىمى 4,1% ($9 ملرد) قۇرادى. يمپورت 10,3% ($17,9 ملرد) ءوستى. نەگىزىنەن ءوسىم يمپورتتالاتىن ينۆەستيتسيالىق تاۋارلار (ماشينا جانە جابدىقتار) ەسەبىنەن قامتاماسىز ەتىلدى. ولاردىڭ ءوسۋى 17,2% قۇرادى.

ەڭبەك نارىعىندا تۇراقتىلىق ساقتالۋدا. جىل باسىنان بەرى 297,1 مىڭ ادام جۇمىسقا ورنالاستىرىلدى (1 تامىزداعى جاعداي بويىنشا). جالاقى ءبىر قالىپتى قارقىنمەن وسۋدە. قاڭتار–شىلدەدە ورتاشا ايلىق جالاقى 157,7 مىڭ تەڭگەنى قۇرادى جانە ناقتى مانىندە 2,3% ءوستى. قاڭتار–ماۋسىم ايلارىنداعى ناقتى اقشالاي كىرىستەر 1% ءوستى.

«جىلدىق ماقساتتى كورسەتكىشتەرگە قول جەتكىزۋگە ءتورت اي قالدى. ءجىو بويىنشا – ول 3,8%. دەگەنمەن قالاۋلى ناتيجە – 4%. بۇل حالىقارالىق ساۋداداعى شيەلەنىستەردى جانە قارجى نارىعىنداعى قۇبىلمالىلىقتى ەسكەرەسەك، وڭاي ماسەلە ەمەس»، — دەپ باياندادى ت. سۇلەيمەنوۆ.

ۇلتتىق ەكونوميكا ءمينيسترى سوڭعى التى جىلداعى ءجىو ۇلەسى ورتا ەسەپپەن 42%-تەن 58%–كە دەيىنگى ارالىقتا بولعانىن، سونداي-اق وتكەن جىلعى سوڭعى ءتورت ايدىڭ بازاسىن ەسكەرە وتىرىپ، اعىمداعى جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن سالالاردىڭ ءوسۋىن تومەندەگى دەڭگەيدە قامتاماسىز ەتۋ قاجەت ەكەنىن جەتكىزدى:

• ونەركاسىپ — 5,7%، وڭدەۋدى قوسا العاندا — 5,6%;
• اۋىل شارۋاشىلىعى — 4,4%;
• قۇرىلىس — 3,7%;
• كورسەتىلەتىن قىزمەتتەر — 3,8%، ونىڭ ىشىندە ساۋدا — 5,8%، كولىك — 4,8%، بايلانىس — 4,5%.

«جىلدىڭ باسىنان بەرى ءجىو ءوسۋ قارقىنىن ەسكەرە وتىرىپ، 4% ماقساتى قولجەتىمدى بولىپ قالادى. الايدا، فارماتسەۆتيكا، ازىق-تۇلىك جانە سۋسىن ونىمدەرىن ءوندىرۋ، مۇنايدى وڭدەۋ، اۋىل شارۋاشىلىعى سەكىلدى سالالاردا ماقساتتى ءوسىم قارقىندارىنا قول جەتكىزىلمەۋى مۇمكىن. اتالعان سالالاردا ەكونوميكانىڭ ساپالى ءوسىم قارقىندارى ءۇشىن جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن ايلىق ءوسىم قارقىندارىن ورتا ەسەپپەن 4–9% ارالىعىندا قامتاماسىز ەتۋ قاجەت»، — دەدى ت. سۇلەيمەنوۆ.

پرەمەر-مينيستر باقىتجان ساعىنتاەۆ ۇلتتىق ەكونوميكا ءمينيسترىنىڭ بايانداماسىن تىڭداعاننان كەيىن 11 وڭىردەگى تومەنگى كورسەتكىشتەر ەكونوميكاداعى قولايلى ۇردىستەرگە ساي كەلمەيتىنىن اتاپ ءوتتى. سونداي-اق، كورسەتكىشتەردىڭ تومەندەۋى قۇرىلىس جانە ينۆەستيتسيالار سالالارىندا بايقالادى.

«ايتقان سوزدەرىڭىزدىڭ ءبارى دۇرىس، الايدا ءسىز بەسىنشى جانە التىنشى سلايدتاردى كورسەتكەن كەزدە، قولايلى ءۇردىس ساقتالىپ وتىر دەدىڭىز. ءوندىرىس تۋرالى ايتار بولساڭىز، 11 ءوڭىر ونەركاسىپ بويىنشا رەسپۋبليكالىق دەڭگەيدەن تومەن تۇر، نەلىكتەن قولايلى دەپ ايتامىز؟ بۇدان كەيىن قۇرىلىس، ينۆەستيتسيالار سالالارىن قاراڭىز: تەك ءتورت ءوڭىر عانا رەسپۋبليكالىق دەڭگەيدەن جوعارى تۇر، ال بۇل نەنى بىلدىرەدى؟ ەگەر دە نەگىزگى كاپيتالعان ينۆەستيتسيالار سالىنبايتىن بولسا، وندا وندىرىستە دامۋ بولمايدى، قالاي بۇل جاعدايدى قولايلى دەپ ايتۋعا بولادى، ءبىرىنشى كەزەكتە وزىڭىزگە تالاپ قويۋىڭىز كەرەك، سوسىن بارىپ باسقا جۇرتقا اقىل ايتىڭىز»، — دەدى ب. ساعىنتاەۆ.

قر قارجى ءمينيسترى ب. سۇلتانوۆ وسى جىلدىڭ سەگىز ايىنداعى بيۋجەتتىڭ ورىندالۋىنىڭ نەگىزگى كورسەتكىشتەرى تۋرالى باياندادى. بيۋدجەتتىڭ نەگىزگى كورسەتكىشتەرى ايتارلىقتاي جاقسارتىلعان.

مەملەكەتتىك بيۋدجەتكە (ترانسفەرتتەرسىز) 5,252 ترلن تەڭگە كىرىس ءتۇستى. بۇل سوما 2015 جىلدىڭ جالپى جىلدىق كولەمىنەن 74 ملرد تەڭگەگە ارتىق. ەكونوميكانىڭ بارلىق سالالارىندا ماكروەكونوميكالىق كورسەتكىشتەردىڭ جاقسارۋى، ونىڭ ىشىندە مۇناي مەن مەتالل باعاسىنىڭ ءوسۋى، كىرىستەردىڭ وسۋىنە بىردەن-ءبىر سەبەپ بولدى. سونداي-اق، بۇعان سالىقتىق–كەدەندىك اكىمشىلەندىرۋ راسىمدەرىنىڭ تيىمدىلىگىنىڭ ارتۋى دا ىقپال ەتتى.

«بيۋدجەتتەردىڭ بارلىق دەڭگەيلەرىندە كىرىستەر بويىنشا اعىمداعى جوسپارلار ارتىعىمەن ورىندالدى. مەملەكەتتىك بيۋدجەت – 104,7%، رەسپۋبليكالىق بيۋدجەت – 103,7% جانە جەرگىلىكتى بيۋدجەت – 107%. ناقتىلانعان جوسپاردىڭ جىلدىڭ اياعىنا دەيىن تولىق ورىندالۋىنا ەشقانداي كەدەرگىلەر جوق»، — دەپ باياندادى ب. سۇلتانوۆ.

شىعىستار ەسەپتى كەزەڭدە 7,439 ملرد تەڭگە سوماعا اتقارىلدى. ولاردىڭ ىشىندە 55% الەۋمەتتىك سالاعا جىبەرىلدى (2017 جىلعى سەگىز ايدا — 40,8%).

شىعىستار بويىنشا يگەرۋ دەڭگەيى ايتارلىقتاي جوعارى: مەملەكەتتىك بيۋدجەت — 97,9%، رەسپۋبليكالىق بيۋدجەت — 98,6% جانە جەرگىلىكتى بيۋدجەت — 97,8%.

«نۇرلى جول» مەملەكەتتىك باعدارلاماسىن ىسكە اسىرۋعا 2018 جىلعى رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتە 476,3 ملرد تەڭگە قاراستىرىلعان. قارجى مينيسترلىگىنىڭ دەرەكتەرى بويىنشا، مەملەكەتتىك باعدارلاما قاراجاتى رەسپۋبليكالىق دەڭگەيدە بارىنشا جاقسى يگەرىلۋدە. اعىمداعى جىلعى 1 قىركۇيەكتەگى جاعداي بويىنشا 248,4 ملرد تەڭگە نەمەسە ەسەپتى كەزەڭنىڭ جوسپارىنا 99,5% يگەرىلدى. جىلدىق جوسپار بويىنشا يگەرۋ 52,2% قۇرادى.

«بيۋدجەت قاراجاتىنىڭ جۇمسالۋى تۇراقتى باقىلاۋعا الىنعان. ەسەپتى كەزەڭدە بيۋدجەت قاراجاتىنىڭ 923 ملرد تەڭگەسى اۋديتورلىق شارالارمەن قامتىلدى. قارجىلىق بۇزۋشىلىقتاردىڭ وتكەن جىلدىڭ ۇقساس كەزەڭىمەن سالىستىرعاندا تومەندەۋى بايقالادى. بارلىعى 86,6 ملرد تەڭگەگە قارجىلىق بۇزۋشىلىقتار انىقتالعان. وسى سومانىڭ 53,3 ملرد تەڭگەسى اۋديت بارىسىندا قالپىنا كەلتىرىلدى»، — دەدى قارجى ءمينيسترى.

كەشەندى جوسپاردىڭ 887 وبەكتىسىنەن اعىمداعى جىلدىڭ 1 قىركۇيەگىندەگى جاعداي بويىنشا

515 وبەكتىسى ساتۋعا قويىلعان بولاتىن. ونىڭ ىشىندە سوماسى 246 ملرد تەڭگەنىڭ 435 وبەكتىسى ساتىلدى. ساتۋ ەكونوميكالىق جاعىنان ءتيىمسىز بولۋىنا جانە ءۇش وبەكتىنىڭ ساۋدا-ساتتىق ناتيجەلەرى بويىنشا ساتىلماعاندىعىنا بايلانىستى، 269 وبەكتى قايتا ۇيىمداستىرۋ جانە تاراتۋ ساتىسىندا. وسىلايشا، اعىمداعى جىلدىڭ 1 قىركۇيەگىندەگى قايتا ۇيىمداستىرىلعان جانە تاراتىلعان وبەكتىلەردى ەسكەرە وتىرىپ، جەكەشەلەندىرۋدىڭ كەشەندى جوسپارى 79,4%-كە ورىندالدى.

ب. سۇلتانوۆتىڭ ايتۋىنشا، جالپى جەكەشەلەندىرۋ پروتسەسى ساتۋ كەستەسىنە سايكەس ءجۇرىپ جاتىر. اعىمداعى جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن تاعى دا 70 وبەكتى، ونىڭ 15 رەسپۋبليكالىق مەنشىك وبەكتىسى، 24 كوممۋنالدىق مەنشىك وبەكتىسى، 31 ۇلتتىق حولدينگتەر مەن ۇلتتىق كومپانيالاردىڭ اكتيۆتەرى ساتۋعا قويىلادى.

ءوز كەزەگىندە ۇلتتىق بانك توراعاسى دانيار اقىشەۆ 2018 جىلدىڭ قاڭتار–تامىز ايلارىندا ينفلياتسيا 2,9% قۇراعانىن، بۇل وتكەن جىلدىڭ سايكەس كەزەڭىمەن سالىستىرعاندا تومەن كورسەتكىش ەكەنىن جەتكىزدى. جىلدىق ينفلياتسيا تامىزدا وتكەن جىلدىڭ سوڭىنداعى 7,1% سالىستىرعاندا 6%-عا دەيىن تومەندەدى.

ۇلتتىق بانكتىڭ باعالاۋى بويىنشا، اعىمداعى جىلى ينفلياتسيا 5–7% ماقساتتى دالىزىندە ساقتالادى. دەگەنمەن، سوڭعى بىرنەشە ايدا سىن-تەگەۋرىندەر ارتىپ كەلەدى، بۇل ۇلتتىق بانك باعالاعان كورسەتكىشتەن الداعى ۋاقىتتا ينفلياتسيانىڭ باياۋ تومەندەۋىنە اكەلەدى.

«2019 جىلى ينفلياتسيا 4–7% دالىزىندە، ياعني شامامەن 6% دەڭگەيىندە انىقتالعان ماقساتتى ءدالىزدىڭ جوعارعى شەگىندە قالىپتاسادى. بۇل سىرتقى فاكتورلاردىڭ اسەرىنە جانە ىشكى جيىنتىق سۇرانىستىڭ كەڭەيۋىنە بايلانىستى. وسىعان وراي، ينفلياتسيانى ماقساتتى دالىزدە ۇستاپ تۇرۋ ءۇشىن قوسىمشا شارالاردى قابىلداۋ قاجەت»، — دەدى د. اقىشەۆ.

جىل باسىنان بەرى بازالىق مولشەرلەمە 10,25%-دان 9%-عا دەيىن تومەندەدى. الايدا، ۇلتتىق بانك ەگەردە ينفلياتسيالىق تاۋەكەلدەردى باعالاۋ راستالعان جاعدايدا، اعىمداعى جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن اقشا-نەسيە شارتتارى قاتالدانا ءتۇسۋى مۇمكىن ەكەنىن جەتكىزدى.

سونىمەن قاتار، ۆاليۋتا نارىعىنداعى تەڭگە باعامى جىل باسىنان باستاپ 10 قىركۇيەك ارالىعىندا 13,8%-عا باسەڭدەپ، $1 — 378,11 تەڭگەنى قۇراعانى اتاپ ءوتىلدى. جىل باسىنان باستاپ رەسەي ءرۋبلىنىڭ 22%-عا قۇلدىراۋىنا قاراماستان، تەڭگە باعامىنا دوللارعا قاتىستى دامۋشى ەلدەردىڭ ۆاليۋتالارىنىڭ ايتارلىقتاي السىرەۋ فاكتورلارى اسەر ەتۋدە.

Abai.kz