حالقىمىز ءۇشىن كۇي مەن قۇرمانعازى ەسىمى ءبىر-بىرىمەن استاسىپ كەتكەن ۇعىم. قۇرمانعازى ۇلتىمىزعا، ەلىمىزگە ورتاق، ادامزات مادەنيەتىنىڭ تاريحىندا وشپەس ءىز قالدىرعان تۇلعا.

قازاقتىڭ ۇلى كۇيشىسى قۇرمانعازى ساعىربايۇلىنىڭ 200 جىلدىق مەرەيتويى يۋنەسكو-نىڭ 2018-2019 جىلدارى اتاۋلى كۇندەر كۇنتىزبەسىنە  ەنگىزىلدى. ەلىمىزدە ا. جۇبانوۆتىڭ قۇرمانعازى ساعىربايۇلىنىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعىنا ارنالعان «قۇرمانعازى» (1968) ەڭبەگى مەن «عاسىرلار پەرنەسى» (1975) اتتى كىتابىندا كورسەتكەن 1818 جىلى دۇنيەگە كەلگەنى تۋرالى جازىلعان دەرەك نەگىزىندە تۇلعانىڭ 200 جىلدىعى اتالىپ وتۋدە.

2018 جىلى 11-قازاندا ۇلى كۇيشىنىڭ وسى مەرەيتويىنا وراي شىعارماشىلىعىن زەرتتەۋ ءارى ناسيحاتتاۋ ماقساتىندا قۇرمانعازى اتىنداعى قازاق ۇلتتىق كونسەرۆاتورياسىندا «قۇرمانعازى مۇراسى جانە ونىڭ قازاقستاننىڭ زاماناۋي مادەنيەتىنە اسەرى» اتتى دوڭگەلەك ۇستەل وتىرىسى ءوتتى.

اتالمىش جيىندى قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى، قۇرمانعازى اتىنداعى قازاق ۇلتتىق كونسەرۆاتورياسىنىڭ رەكتورى  ارمان جۇدەباەۆ اشتى. ول سوزىندە: «ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» اتتى باعدارلامالىق ماقالاسىندا «ۇلتتىق سالت-داستۇرلەرىمىز، ۇلتتىق رۋحىمىز بويىمىزدا ماڭگى قالۋعا ءتيىس. اسىرەسە، قۇرمانعازىنىڭ كۇيلەرى، عاسىرلار قويناۋىنان جەتكەن بابالار ءۇنى – بۇلار ءبىزدىڭ رۋحاني مادەنيەتىمىزدىڭ قاينار بۇلاعى»، - دەپ اتاپ وتكەندەي، رۋحاني جاڭعىرۋدىڭ نەگىزى ەلىمىزدىڭ ونەرى مەن مادەنيەتىنىڭ قاينار كوزى – قۇرمانعازى بابامىزدىڭ كۇيلەرى»، - دەپ ايرىقشا اتاپ ايتتى.

القالى جيىندا مۋزىكاتانۋشى، ونەرتانۋ عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسىنىڭ كوررەسپوندەنت-مۇشەسى، پروفەسسور  سارا كۇزەمباي ءوزىنىڭ عىلىمي بايانداماسىندا: «قۇرمانعازى اتىنداعى مەملەكەتتىك اكادەميالىق ۇلت اسپاپتار وركەسترىنىڭ ورىنداۋىنداعى قۇرمانعازى كۇيلەرى ارقىلى بۇكىل الەم قازاق حالقىن، ونىڭ مۋزىكالىق مادەنيەتىن بىلەتىن بولدى. كۇيشىنىڭ "سارىارقا" كۇيى 1973 جىلى وتكەن حالىقارالىق مۋزىكا تريبۋناسىندا كلاسسيكالىق تۋىندى رەتىندە باعالانىپ، يۋنەسكو-نىڭ بارلىق بايلانىس جۇيەسىندە ءاردايىم ورىندالۋىنا جولداما الدى. ۇلى مۋزىكانتتىڭ شابىت پەن شاتتىقتان تۋعان، ومىرسۇيگىشتىكتەن تۋعان شىعارماسى بۇكىل الەمدى شارلاپ كەتتى. قۇرمانعازىنىڭ كوپتەگەن كۇيلەرىن قازاقستان كومپوزيتورلارى ەۋروپالىق بارلىق جانرلاردا جەمىستى تۇردە جاڭاشىل دەيگەيگە كوتەردى. ولاردىڭ ىشىندە ەۆگەني برۋسيلوۆسكيدىڭ VI  سيمفونياسى مەن جۇبانوۆتاردىڭ «قۇرمانعازى» وپەراسىن ەرەكشە اتاۋعا بولادى»، - دەي كەلە «قۇرمانعازىسىز قازاقستاننىڭ مادەنيەتى مەن مۋزىكا ونەرىنىڭ بولاشاعىن ەلەستەتۋ مۇمكىن ەمەس» دەپ تۇجىرىمدادى.

ماسەلەن، ۇلى تۇلعانىڭ تۋعان جىلى ا. جۇبانوۆتىڭ «عاسىرلار پەرنەسى»  جانە «قۇرمانعازى ساعىرباەۆ: ءومىرى مەن تۆورچەستۆوسى» ەڭبەگىندە 1818 جىلى تۋىلعان دەپ جازىلعانىن اتاپ ءوتتى.

اجار جۇبانوۆا، قازاقستان ءبىلىم بەرۋ ءىسىنىڭ قۇرمەتتى قىزمەتكەرى:

-بيىل ەلباسىنىڭ قولداۋىمەن ەلىمىزدە «دومبىرا كۇنى» ارنايى اتالىپ وتۋىنە قاتتى قۋاندىم. ءالى ەسىمدە مەن ماسكەۋدەن دەمالىسقا كەلگەندە اكەم ۇنەمى ماعان قۇرمانعازىنىڭ كۇيلەرىنىڭ شىعۋ تاريحىن اڭگىمەلەپ، دومبىرامەن ورىنداپ بەرەتىن. اكەم بار عۇمىرىن قۇرمانعازىنىڭ شىعارماشىلىعىنا ارنادى. قازىرگى ۋاقىتتا ۇلى كۇيشىنىڭ تۋعان جىلىنىڭ دەرەگى توڭىرەگىندە كەلىسپەيتىندەر كەزدەسىپ وتىر. بۇل ەلدىگىمىزگە ۇلكەن سىن، سىرت ەلدەرگە كۇلكى بولۋىمىز مۇمكىن.

مەن ءۇشىن قۇرمانعازى بابامىزدىڭ مول قازىناسى مەرەيتويدىڭ الەمدىك دەڭگەيدە  كەلەر ۇرپاققا ناسيحاتتالۋى كوڭىلگە قۋانىش ۇيالاتادى، اكەمنىڭ ارۋاعى ريزا بولىپ جاتىر دەپ ويلايمىن.

احمەت قۋانۇلىنىڭ دەرەكتەرىنە سايكەس، حالىقارالىق مۋزىكا ەنتسيكلوپەدياسىندا قۇرمانعازىنىڭ تۋعان جىلى 1818 جىل دەپ كورسەتىلگەن. سونىمەن قاتار، 2012 جىلعى  يۋريديچەسكايا گازەتىندەگى «ۆ ستوليتسە ۆوزدۆيگنۋت پامياتنيك كازاحسكومۋ نارودنومۋ كومپوزيتورۋ ي مۋزىكانتۋ كۋرمانگازى ساگىربايۋلى»، تاعى باسقا دا ەڭبەكتەردە 1818 جىلى دەپ جازىلادى.

ايتجان توقتاعان، فولكلورتانۋشى، كۇيشى-ۇستاز، پروفەسسور:

-كەشە عانا 30-قىركۇيەك پەن 1-قازان ارالىعىندا قۇرمانعازى اتىنداعى قازاق مەملەكەتتىك اكادەميالىق حالىق اسپاپتار وركەسترى قۇرمانعازى ساعىربايۇلىنىڭ 200 جىلدىق مەرەيتويى قۇرمەتىنە «يۋنەسكو» شتاب-پاتەرىنەن، «تۇرىكسوي» ۇيىمىنان، رەسەيدەن ارنايى وكىلدەر، قىرعىزستان، وزبەكستان رەسپۋبليكالارىنىڭ ونەر ۇجىمدارى  جانە ەلىمىزدىڭ «اكادەميالىق» دارەجەسى بار وركەسترلەرى قاتىسقان «قۇرمانعازى جانە ۇلى دالا سازى» اتتى حالىقارالىق فەستيۆال وتكىزدى. فەستيۆال وتە جوعارى دەڭگەيدە ءوتتى دەر ەدىم.

جالپى قازاق ونەرى 3 باعىتتا دامىعان: ءبىرىنشى ءسوز ونەرى، ەكىنشى قول ونەرى، ءۇشىنشى مۋزىكا ونەرى. ەندى مۋزىكا ونەرى، ونىڭ ىشىندە اسپاپتىق مۋزىكا دەگەندە قۇرمانعازىنىڭ اتى ءبىرىنشى اتالاتىنى ءمالىم.

قۇرمانعازىنى قۇرمانعازى ەتكەن كىم؟ ول ارينە، اكادەميك احمەت جۇبانوۆ. ونى ايتپاۋىمىزعا بولمايدى. سوناۋ قيىن-قىستاۋ جىلدارى، ءوزى قيىنشىلىقتا جۇرسە دە  "عاسىرلار پەرنەسى", "زامانا بۇلبۇلدارى" دەگەن ەڭبەكتەردى جازىپ شىقتى. قۇرمانعازى، داۋلەتكەرەي، ابىل، تاتتىمبەت، قاعانعاپ سىندى كۇيشىلەردىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعى جونىندە جازىلعان «عاسىرلار پەرنەسى» كىتابىندا قۇرمانعازىنىڭ تۋعان جىلىن تايعا تاڭبا باسقانداي 1818 جىل دەپ جازىپ كەتكەن. قازىرگى تاڭدا ومىردەن وتكەن عالىمدارىمىزدىڭ ەڭبەكتەرىن جوققا شىعارۋدىڭ كىمگە نە قاجەتى بار؟ سول ەڭبەكتەردى باعالاۋىمىز كەرەك. نە سويلەسەك تە ولشەپ سويلەيىك. ۇلىلارعا ءتىل تيگىزبەي كەرىسىنشە ولاردىڭ ىستەگەنىن كوتەرۋىمىز كەرەك. سوناۋ احاڭ سالعان ءداستۇر، ءتارتىپ وسى شاڭىراقتان ارى قاراي جالعاسىن تاۋىپ دامي بەرەدى دەگەن سەنىمدەمىن.

سالامات سابىر، اتىراۋ وبلىستىق مادەنيەت، ارحيۆتەر جانە قۇجاتتاما باسقارماسىنىڭ باسشىسى:

-قۇرمانعازى بابامىزدىڭ 200 جىل تولۋىنا كۇمانمەن قاراپ، جوققا شىعارۋشىلار دا كەزدەسۋدە.  قۇرمانعازى بابامىزدىڭ تۋعان جىلى جونىندەگى تالاستىڭ قاجەتى جوق دەپ ەسەپتەيمىن. مەنىڭ ويىمشا، احمەت جۇبانوۆتىڭ زەرتتەۋىنەن ارتىق بولجام   بولا المايدى. احاڭنىڭ سوزىنە توقتاۋىمىز كەرەك. يۋنەسكو 200 جىل دەپ تويلاپ جاتقاندا ءبىز دە سول باعىتتى ۇستانۋىمىز كەرەك.  

قازاقتىڭ تالانتتى جازۋشىسى ءابىش كەكىلباەۆتىڭ قۇرمانعازى تۋرالى ايتقان سوزىمەن اياقتاعىم كەلەدى، «كوزى باردا ءوزى، كوزى جوقتا ونەرى قاۋىمنىڭ باسىنا سۇيەسىن، قولتىعىنا دەمەسىن بولىپ، دۇنيە تۇرعانشا تۇراتىن» قۇرمانعازى تۇلعاسى قازاق ەلىنىڭ ومىرىندە قالا بەرەدى.

قىدىربولات مۇساعاليەۆ، باتىس قازاقستان وبلىسى مادەنيەت باسقارماسىنىڭ باسشىسى :

-قازاقتىڭ ۇلى كۇيشىسى قۇرمانعازى ساعىربايۇلىنىڭ 200 جىلدىق مەرەيتويى يۋنەسكو-نىڭ 2018-2019 جىلدارى اتاۋلى كۇندەر كۇنتىزبەسىنە  جانە قازاقستان رەسپۋبليكاسى مادەنيەت جانە سپورت ءمينيسترىنىڭ 2017 جىلعى 16 ناۋرىزداعى № 73 بۇيرىعىمەن بەكىتىلگەن 2018 جىلى وتكىزىلەتىن مەرەيتويلار مەن اتاۋلى كۇندەردىڭ تىزبەسىنە ەنگىزىلگەن مەرەيتوي شارالارىن باتىس قازاقستان وبلىسىنان باستاۋ الىپ، بىرقاتار مادەني شارالار اتقارىلىپ كەلەدى. قۇرامىندا ونەرپازدار، ولكەتانۋشىلار، تاريحشىلار، ونەر زەرتتەۋشىلەرى بار توپ قۇرمانعازى بابامىزدىڭ جۇرگەن ىزىمەن ەكسپەديتسيا ۇيىمداستىردى.  

باتىس قازاقستان وبلىسىنىڭ قاراتوبە، اقجايىق، جاڭاقالا، قازتالوۆ، بوكەي ورداسى اۋداندارى اۋماعىمەن ءجۇرىپ ءوتىپ، كۇي اتاسى جەرلەنگەن استراحان وبلىسى ۆولودار اۋدانىنداعى التىنجار اۋىلىنا كولىكپەن جەتتىك. ساپار بارىسىندا قۇرمانعازىنىڭ ۇستازى ۇزاق كۇيشى دۇنيەگە كەلگەن جيدەلى قۇمى، وسكەن جەرى – كوكتەرەك اۋىلى، كومپوزيتوردىڭ ءومىرى مەن ونەرىنە قاتىستى تاريحي ورىندار قامتىلىپ، ارنايى شارالار ۇيىمداستىرىلدى. ارتىندا ولمەستەي مۇرا قالدىرعان بابامىزدىڭ مەرەيتويى جىل سايىن ەمەس، كۇن سايىن تويلانسا دا ارتىق ەتپەيدى. الداعى قاراشا ايىندا اتىراۋ وبلىسىندا تويلانعالى جاتىر. 

نۇرعيسا  داۋەشەۆ, قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى، قۇرمانعازى اتىنداعى قازاق مەملەكەتتىك اكادەميالىق حالىق اسپاپتار وركەسترىنىڭ ديرەكتورى:

-وزدەرىڭىز جاقسى بىلەسىزدەر. كەشە عانا 30-قىركۇيەك پەن 1-قازان ارالىعىندا قۇرمانعازى بابامىزدىڭ 200 جىلدىق مەرەيتويىنىڭ قۇرمەتىنە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگىنىڭ قولداۋىمەن «قۇرمانعازى جانە ۇلى دالا سازى» اتتى حالىقارالىق فەستيۆال وتكىزدىك. وعان «يۋنەسكو» شتاب-پاتەرىنەن، «تۇرىكسوي» ۇيىمىنان، رەسەي فەدەراتسياسىنان ارنايى وكىلدەر، جاقىن جانە الىس شەت ەلدەردىڭ جەتەكشى ءداستۇرلى ورىنداۋشىلارى، قىرعىزستان، رەسەي، وزبەكستان رەسپۋبليكالارىنىڭ ونەر ۇجىمدارى  جانە ەلىمىزدىڭ «اكادەميالىق» دارەجەسى بار وركەسترلەرى قاتىستى.

فەستيۆال اياسىندا «ءداستۇرلى ونەر - جاھاندانۋ الەمىندە» تاقىرىبىندا فورۋم، سۋرەتشى شاحان ماحانبەتوۆ پەن تانىمال فوتو ءتىلشى رافحات حالەلوۆتىڭ «كۇي جانە كۇيشى» اتتى فوتو كورمەسى جانە تانىمال ءداستۇرلى ورىنداۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىق كونتسەرتى ءوتتى.

بۇگىنگى مىنا سىزدەردىڭ وتكىزىپ وتىرعان دوڭگەلەك ۇستەلدەرىڭىز دە كۇيشى بابامىزدىڭ مەرەيتويى قارساڭىندا وتە ورىندى ۇيىمداستىرىلىپ جاتقان باسقوسۋ دەر ەدىم. قۇرىلۋىنا، قۇرمانعازى بابامىزدىڭ اتىنىڭ بەرىلۋىنە مۇرىندىق بولعان اكادەميك احمەت جۇبانوۆتىڭ ەڭبەگىن ءبىزدىڭ وسى ەكى ۇجىم تەرەڭ باعالاۋىمىز كەرەك. ەكى تۇلعانىڭ مۇراسىن قاجەتتى دەڭگەيدە ناسيحاتتاي ءبىلۋىمىز كەرەك.

Abai.kz