قازاق قادىم زاماننان بەرى قارياسىن قادىرلەگەن، الپىسقا كەلگەننەن اقىل سۇراعان حالىق ەدى. الايدا جاستارعا جول سىلتەپ، ەلگە تۇتقا بولۋى ءتيىس قارتتارىمىز قازاققا قارسى قىزمەت اتقارۋدا. ءبىزدىڭ دە كوپكە توپىراق شاشقىمىز كەلمەيدى. بىراق ءبىز كورگەن قارتتاردىڭ كوبى جاستارعا مازاق بولىپ وتىر. ءبىز بۇل جەردە ەل الدىندا، بيىك مىنبەردە جۇرگەن ەليتا وكىلدەرى جايلى ايتىپ وتىرمىز.

ءبىزدىڭ سايتتا جاقىندا عانا «ءماجىلىس پەن سەناتتاعى 155 دەپۋتاتتىڭ 45-ءى زەينەتكەر» دەگەن ماقالا جاريالانعان ەدى. ونى ءورىستىلدى باق تا ءىلىپ اكەتىپ، اۋدارىپ باستى. باقساق وسى زەينەتكەر كوكەلەرىمىزدىڭ كوبى ءالى كومسومول ەكەن. بۇگىنگى بيلىك يەلەرىنىڭ بەتىن تىرناساڭ كومسومول مەن كوممۋنيستەردى كورەسىڭ دەگەن ماقال كۇلكى ەمەس قايعى شاقىرىپ تۇر. تاۋەلسىز ەلدىڭ تورىندە قۇنجيىپ وتىرىپ، ەلدىڭ ەڭ مايلى جىلىگىن ءمۇجىپ وتىرىپ وزگە وكىمەتتىڭ جىرىن جىرلاۋ ناعىز ساتقىندىق دەر ەدىم. ءدال مىناداي اقساقالداردى كوزىمەن كورسە اتاقتى مۇقاڭ «ازايىپ بارا جاتىر قاريالار» دەپ اھ ۇرماس ەدى.

ءبىزدىڭ نە جايلى ايتىپ وتىرعانىمىزدى ءسىزدىڭ دە ءىشىڭىز سەزىپ وتىر. ماڭگىلىك ەل بولۋدى ماقسات تۇتاتىن قازاقستاندا تۇرىپ ەسىمىن ەل ۇمىتا باستاعان كەڭەس وداعىن ساعىنۋشىلاردى ايتىپ وتىرمىز. وتكەن ومىرگە ساعىنىشتارى جەتەلەپ، ەسكى كۇننىڭ ەلەسىنە ەسى كەتىپ جۇرگەندەر وزگە ەمەس تاۋەلسىز قازاق بيلىگىنىڭ ءبىر-ءبىر بيىگىندە وتىرعاندار. قاراپايىم حالىقتى بىلمەيمىن، قازاقستان وسى شەندىلەردى ەشتەڭەدەن كەم-قور قىلعان جوق. ىشكەنى الدىندا، ىشپەگەنى ارتىندا. تۇك تىندىرماسا دا، كرەسلودا كوزدەرى كىلتيىپ وتىرعانى ءۇشىن ميلليونداپ جالاقى تولەپ وتىر. ال بۇلار بولسا "كومسومول ءبىزدى باقتى-قاقتى" دەپ حح عاسىرعا قاراپ موڭىرەيدى. كومسومول كەزدەرىن ءوز ومىرلەرىنىڭ التىن بەلەسىنە باعالايدى. سول كۇنىمىزدى ەسكە الىپ التىن داۋىرىمىزگە قايتا ورالدىق دەپ ماقتانىپ ءجۇر وزدەرى. حالىقتى سىيلاماعانداردى ءبىز دە سىيلاۋعا مىندەتتى ەمەسپىز. بۇندايلاردى قازاق "تارىسى پىسكەن ءۇيدىڭ تاۋىعى" دەيدى.

تاۋەلسىزدىكتىڭ تۋى تىگىلگەن، جەلتوقسانشى جاستاردىڭ قانى توگىلگەن الماتىنىڭ تورىندە قىزىل يمپەريانىڭ قىنسىز قىلىشى كومسومول ۇيىمىنىڭ 100 جىلدىعىن دۇركىرەتىپ تويلاعانى تاۋەلسىز ەلدىڭ سۇيەگىنە تاڭبا! وزدەرى تويلاعانىمەن قويماي، مەرەكە جۇمىسىنا ەگەمەن ەلدىڭ جاستارىن دا جەگۋدە. اباي اتىنداعى قازاق مەملەكەتتىك اكادەميالىق وپەرا جانە بالەت تەاترىندا بۇكىلوداقتىق لەنينشىل كوممۋنيستىك جاستار وداعىنىڭ 100 جىلدىعىنا وراي وتكەن مەرەكەلىك كونتسەرتتە كومسومولدىڭ تۋىن قازاقستان اسكەرلەرىنە كوتەرتىپ قويعانىن ايتىپ وتىرمىز. سوندا ءبىزدىڭ ساربازدارىمىز قاي ەلدىڭ تۋىن قورعاۋى كەرەك؟ تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ با، الدە كەڭەس وداعىنىڭ با؟!  ءدال وسى كەشتە ۇلكەن ساحنانىڭ تورىندە كۇن كوسەم – لەنيننىڭ بەينەسى تۇردى. ساربازدارىمىز كەڭەس ءداۋىرىنىڭ تۋىن كوتەرىپ، ءدال توبەمىزدە كۇن كوسەمنىڭ بەينەسى تۇرسا ءبىز قالاي كۇيىنبەيمىز. اينالايىن، اتالار، كومسومول سىزدەر ءۇشىن قادىرلى بولعانىمەن، تاۋەلسىز ەلدىڭ جاستارى ءۇشىن كوك تيىن قۇنى جوق. سول ءۇشىن ەگەمەن ەلدىڭ ساربازدارىن سارىالا تۋلارىڭىزدى ۇستاتىپ قورلاماڭىزدار!

ەندى الماتىدا وتكەن ءدۇبىرلى تويعا كىمدەردىڭ قاتىسقانىن ايتا كەتەيىك ء(بىز وتكەن جولعى "جات يدەولوگيانى دارىپتەۋ - تاۋەلسىزدىككە قاۋىپ" اتتى ماقالامىزدا ولاردىڭ اتىن اتاپ، ءتۇسىن تۇستەيتىنىمىزدى ايتقان ەدىك). اتالعان جيىندا قۇرمەتتى قوناقتار قاتارىنان قازاقستان كوممۋنيستىك حالىق پارتياسى ورتالىق كوميتەتىنىڭ حاتشىسى، ءماجىلىس دەپۋتاتى جامبىل احمەتوۆ، قازاقستاننىڭ رەسەيدەگى ەلشىسى يمانعالي تاسماعامبەتوۆ، دەپۋتاتتار قۋانشى سۇلتانوۆ پەن سەرىك سەيدۋمانوۆ، سەناتورلار باقىتجان جۇماعۇلوۆ، بىرعانىم ءايتىموۆا سىندى كىسىلەر ورىن تاپتى. قاراپ وتىرساڭىز ءبارى دە ات-اتاعىن ات كوتەرە المايتىن شەندى كىسىلەر. تاۋەلسىز قازاقستان ەلى ءۇشىن، حالقى ءۇشىن قالتقىسىز قىزمەت ىستەۋى ءتيىس مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەر. ال اتقارىپ جۇرگەن قىزمەتتەرى مىناۋ. ءتىپتى، وسى ارەكەتتەرىنىڭ دۇرىس ەكەنىنە ءجۇز پايىز سەنىمدى. سىردىڭ سۋى سيراعىنان كەلمەيتىن مىرزالار ەلدىڭ سىنىن ساۋساعىنىڭ ۇشىمەن شەرتىپ جىبەرۋگە دايىن. ءسوزىمىزدىڭ دالەلى رەتىندە اتى اتالعان الپاۋىتتاردىڭ ءبىر-ەكى اۋىز پىكىرىن بەرە كەتەيىك:

- مەنىڭ 15 جىل ءومىرىم تىكەلەي كومسومولعا بايلانىستى. سوندىقتان مەن كومسومولداعى قىزمەتىم ءۇشىن ۇيالاتىن، قىسىلاتىن، قىزاراتىن ەش نارسەم جوق، كەرىسىنشە، ءوستىم ءوز قاتالارىمدى، ادامداردى جەتەلەي ءجۇرىپ، ءوزىم ۇيرەندىم. كەڭەس وداعىنىڭ تۇسىندا اشارشىلىق بولدى. وعان كومسومول كىنالى ەمەس. ولار جاس بالالار سىزدەر سياقتى. اكە شەشەلەرىڭىزدەي ادامدار تاپسىرما بەردى، زامان سولاي بولدى. سوندىقتان تاريحتى بەتالدى كۇستانالاي بەرۋگە بولمايدى,- دەيدى ءماجىلىس دەپۋتاتى قۋانىش سۇلتانوۆ.

- كومسومول تۇگىلى قازىرگى كوممۋنيستىك پارتيا بولساق تا سوۆەتتىك كومپارتيانىڭ ىسىنە ءبىز دە جاۋاپ بەرمەيمىز. كومسومول ىشىندە ساياسي قۋعىن-سۇرگىندەرگە ارالاسقاندار جوق. اسىرەسە، 1960 جىلداردان بەرى بۇرىنعىداي اسىرەقىزىل ناۋقاندار بولعان جوق. كومسومول قاتارىندا وتانىمىزعا ادال قىزمەت ەتكەندەر كوپ. بۇل - ادال ادامداردىڭ جاستىق شاعىن ەسكە الۋ جيىنى, - دەيدى ماجىلىستەگى قازاقستان حالىقتىق كوممۋنيستىك پارتيا فراكتسياسىنىڭ مۇشەسى جامبىل احمەتبەكوۆ.

مىنە، ايتار ۋاجدەرى وسى. ءتىپتى ادەتتە باستارى ءبىر قازاندا قاينامايتىن ءار توپتىڭ، ءار پارتيانىڭ وكىلدەرى دە وسى توي قارساڭىندا بال جالاسا قالدى. وسىدان-اق، ءبىزدىڭ ەليتا دەپ، ەل اعاسى دەپ سەنىپ جۇرگەندەردىڭ جۇرەك تۇكپىرىندە جاتقان ەڭ اياۋلى سەزىمدەرى سوۆەت وداعىنا ارنالاتىنىن اڭعارۋعا بولادى. ميىن ماسكەۋ ۋلاپ تاستاعان اعالار، كومسومول كىناسىز دەپ شىر-پىر بولاتىنداي ەشكىم دە كۇلى كوككە ۇشقان كومسومولىڭىزدى سوتقا تارقالى جاتقان جوق. تاۋەلسىز ەلدە سول ءبىر كەر زاماننىڭ كۇيى شەرتىلمەسە ەكەن دەيدى. ال سىزدەر كەڭەس وداعىن ساعىنىشپەن ەسكە الىپ، ماحابباتپەن تويلاپ جۇرسىزدەر. وسى ساتقىن بەينەلەرىڭىزبەن جاستارعا قالاي اقىل ايتاسىزدار؟! حالىقتى قىرعان كومسومول ەمەس، كەڭەس وداعى دەپ وتىرسىزدار. كومسومولدى اقتاۋ، كەڭەس ۇكىمەتىن اقتاۋ دەگەن ءسوز. سىزدەر ولاي قۇرتتىڭ اتىن مالتا قويىپ، حالىقتى الجاستىرماڭىزدار.

بۇگىن قازاق جاستارى كىمگە سەنەرىن بىلمەيدى. بىرەۋى - اسىرە ءدىنشىل، ارابشىل. بىرەۋى - ورىسشىل ماڭگۇرت. بىرەۋى - ازعان، بىرەۋى - توزعان. وسىنىڭ بارىنە كىم كىنالى؟ ارينە وتانىن، ۇلتىن سۇيمەيتىن الپىسقا كەلگەنشە اقىل ءتىسى شىقپاعان اعالار كىنالى. بىلدەي سەناتور، دەپۋتاتتاردىڭ ءسوزىن تىڭدادىق. ميلارى كەڭەستىك ۇعىمعا ۋلانعانى سونشا ءوز ايتقاندارىنان قايتپايدى. بۇل وسى كۇنگى ءدىني راديكالداردىڭ ارەكەتىنە ۇقسايدى. ءوز ايتقانى عانا ءجون، باسقالار اداسۋشى. ولارعا مىڭ جەردەن دالەل كەلتىرسەڭ دە ءبارى ءبىر. بۇكىل ەل قارسى شىعىپ، نارازىلىق تانىتىپ جاتسا دا 100 جىلدىقتى ۇيىمداستىرۋشىلار ءسوز ۇعار ەمەس. الماتىداعىداي مەرەكەلىك شارا ەندى استانادا 29 قازان كۇنى وتكىزىلمەك كورىنەدى. مىنە وسىنداي كوممۋنيزمگە ۋلانعان كومسومولدار باسقارعان ەلدە ءدىني «يزمدەرگە» ۋلانعان كورسوقىرلار شىقپاعاندا قايتسىن.

ەندى قازاقستان كوممۋنيستىك حالىق پارتياسى استانا قالالىق ورتالىق كوميتەتىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى مارات اۋباكىروۆتىڭ پىكىرىنە قۇلاق تۇرەيىك:

 – كەشەگى ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستا جەڭىسكە جەتتىك قوي. سول جەتىستىككە كوممۋنيستىك ۋاقىتتا قول جەتكىزدىك. كومسومول بولۋ، كومپارتيانىڭ مۇشەسى بولۋ – تاريح قوي. نەگە ونى تويلاماۋىمىز كەرەك؟ ال تاريحتىڭ ورىنى بولەك. قازىر حالىق قارسى شىعىپ جاتىر دەپ وتىرسىڭدار، ال 50 جىلدان كەيىن كوممۋنيستىك كەزەڭ قايتا ورناپ حالىقتىڭ جاعدايىن جاساپ تاستايتىن شىعار. كىم بىلەدى؟! جالپى، باسقالار قارسى شىعىپ جاتىر دەگەن سوزبەن كەلىسپەيمىن. ارى كەتسە ءبىر-ەكى ادام ايتقان بولار. كەرىسىنشە وسى باستاماعا ءۇن قوسىپ، مەن دە بارعىم كەلەدى، مىناداي يدەيام بار دەپ كەلىپ جاتقاندار بارشىلىق, - دەيدى مارات اۋباكىروۆ.

مىنە، ناعىز ايتسا ءسوز، ۇرسا تاياق وتپەيتىن توڭمويىن كومسومول. دۇينەجۇزىلىك سوعىستا جەڭىسكە جەتتىك دەيدى، سول كەزدە كىم ءۇشىن سوعىسقانىن نەگە ايتپايدى. كومسومول تويىن تويلاۋعا ءبىر-ەكى ادام عانا قارسى شىعىپ جاتىر دەگەنى كۇننىڭ نۇرىن الاقانمەن جاۋىپ تۇرىپ وتىرىك ايتۋ. وسى كىسىلەر بابالار الدىندا كۇنالى، بالالار الدىندا كىنالى بولماق. باباسىن قىرعان قىزىل يمپەريانى بالاسىنا ماجبۇرلەپ تاڭعانى ءۇشىن. بيىل 100 جىلدىعى تويلانباعاندا كومسومول دەگەننىڭ نە ەكەنىن كوپ جاس بىلمەس دە ەدى. ال بۇلار دابىرالى تۇردە ەسكە الىپ، ۋنيۆەسيتەتتەردە، مەكتەپتەردە جاستارعا لەكتسيا وقىپ، كونە كومسومولداردى شاقىرىپ ەستەلىك ايتقىزۋدا. سوندا كوزدەگەندەرى نە؟ تاۋەلسىزدىكتىڭ تازا اۋاسىمەن تىنىستاۋى ءتيىس جاس ۇرپاقتىڭ ساناسىن ۋلاۋ ما؟ ءبىزدىڭ ويىمىزشا، وقۋ ورىندارىندا كومسومولدى دارىپتەۋ ەلدىڭ ەگەمەندىگىن مويىنداماۋ! بۇنى از دەسەڭىز، مارات مىرزا «50 جىلدان كەيىن كوممۋنيستىك كەزەڭ قايتا ورناپ حالىقتىڭ جاعدايىن جاساپ تاستايتىن شىعار» دەيدى. وسى سوزىنەن-اق كوسومولداردىڭ كەڭەس كەزەڭىن ساعىنىپ قانا قويماي، ەرەكشە اڭسايتىنىن دا اڭعارۋعا بولادى.

الماتىدا دابىرالى ەسكە الۋ كونتسەرتىن وتكىزدى دەپ جاتىرمىز. قىزىقتىڭ كوكەسى الدا كورىنەدى. جوعارىدا 29 قازان كۇنى استانادا ءدال وسىنداي مەرەكەلىك كەش وتەتىنىن ايتتىق. ودان بولەك وبلىستاردا جاتقان كوسومولدار دا «ايتۋلى» مەرەكەلەرىن تويلاعىسى كەلىپ بىلەك سىبانىپ وتىرعان كورىنەدى. اسىرەسە، شىعىس قازاقستاننىڭ كومسومولدارى كوپتەن بەرى قىزۋ دايىندىق ۇستىندە. 29 قازان - كومسومولدىڭ قۇرىلعان كۇنىن اسىعا كۇتىپ ءجۇر. الاش قايراتكەرلەرىنىڭ التىن ۇياسى بولعان التاي ءوڭىرى قاي مەرەكەنى تويلاپ، كىمدى ۇلىقتاۋ كەرەك ەكەنىن ۇمىتقان كورىنەدى. الايدا، بيلىك تىزگىنى كىمنىڭ قولىندا تۇرسا، سونىڭ باباسىن ەسكە الاتىن زامان بولىپ تۇرعانى شىندىق.

ءبىر قىزىعى، الماتىدا وتكەن كونتسەرتكە كوزگە تۇسكەن كىسىلەردىڭ اراسىندا كەشەگى كومسومول – بۇگىنگى مينيسترلەر دە بولدى. باقىتجان جۇماعۇلوۆ، بىرعانىم ءايتىموۆا ەكەۋى دە ءبىر كەزدەرى قر ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىن باسقارعان. كەڭەس وداعىنىڭ شەكپەنىنەن شىققان، شيرەك عاسىر وتسە دە تاۋەلسىز ەل ەكەنىمىزدى ەسىنە ساقتاي المايتىن قاتقان كومسومولدار قالاي ەلدىڭ ءبىلىم سالاسىن باسقارعان. ەلباسى سەنگەن ەلدىڭ ەرتەڭى – جاستارىمىزدى كىمگە سەنىپ تاپسىرعانبىز. قاسقىرعا قوي باقتىرۋ دەگەن وسىنداي-اق بولار.

قىسقاسى، كەز-كەلگەن تاۋەلسىز ەلدە باسقا ءبىر ۇكىمەتتىڭ يدەولوگياسىن، ساياساتىن دارىپتەۋ سول ەلدىڭ ەگەمەندىگىنە قاۋىپ توندىرەرى ءسوزسىز. وسىنى بىلە تۇرا بىلمەسكە سالىپ، بۇكىل ەلدە باسقا ۇكىمەتتىڭ تويىن تويلاپ جۇرگەندەرگە توقتاۋ قويۋ كەرەك. ۇلتتىق تامىرىمىزعا قان جۇگىرتۋدى كوزدەگەن ەلباسىنىڭ «رۋحاني جاڭعىرۋ» اتتى باستاماسى قايدا قالدى؟ مەملەكەت باسشىسىنىڭ ۇستانعان ساياساتىن ورىنداۋ ءۇشىن ارباعا جەگىلەتىن ەڭ ماڭىزدى قىزمەتكەرلەر وسى كىسىلەر ەمەس پە؟ ال ولار «رۋحاني جاڭعىرۋ» يدەياسىن بەلدەن باسىپ، وتارلاۋشى ەلدىڭ ساياساتىن ۋاعىزداپ ءجۇر.

قۋانىش قاپپاس

Abai.kz