وتكەندە پرەزيدەنت ستيپەندياسىنىڭ بيىلعى يەگەرلەرىنىڭ ۇزىن-سونار ءتىزىمى بەلگىلى بولدى. اقوردانىڭ ءباسپاسوز قىزمەتى الگى اتىگور ءتىزىمدى جاريالادى. ونى «Abai.kz» اقپاراتتىق پورتالىندا دا بولىستىك، ءبىز. وقىرمان بيىلعى ستيپەنديانتتاردىڭ كىم ەكەنىن ءبىلسىن دەدىك. ءبىر قىزىعى بۇل تىزىمگە تامسانا قاراپ، تاڭ قالعان ەشكىم بولمادى. سوسىن ءبىز ستيپەنديانتتاردىڭ «سپيسوگىن» قايتا ءبىر شولىپ شىعۋدى ءجون كوردىك. بيىلعى تىزىمگە كىمدەر كىردى؟ ولاردىڭ جاس كاتەگورياسى قانداي؟ سالا بويىنشا قانشا ادام؟ ولار وسى ءبىر ستەپەندياعا مۇقتاج با؟ سان-ساۋالعا جاۋاپ ىزدەگەننىڭ ايىبى جوق. كورەلىك...

رەسمي اتاۋى – قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى – ەلباسىنىڭ مادەنيەت سالاسىنداعى مەملەكەتتىك ستيپەندياسى. ونى تاعايىنداۋ تۋرالى وكىمدى بەكىتىنەن پرەزيدەنتتىڭ ءوزى. وتكەندە ءتىزىم جاريا بولعانىمەن، سىيلىقتىڭ ءوزى جەلتوقساندا، تاۋەلسىزدىك كۇنى قارساڭىندا تابىستالادى.

پرەزيدەنت ستيپەندياسى جىل سايىن بەرىلەدى. بيىل دا سول ءبىر سالتتان جاڭىلعان جوق. اتاقتارىن اتان تۇيە كوتەرە المايتىن ىلعي قايراتكەرلەردىڭ ۇزىن-سونار ءتىزىمى بەكىتىلدى. بيىل ادەبيەت پەن مادەنيەت سالاسى بويىنشا باقانداي 75 ادام الگى ايدىك تىزىمگە ەنگەن ەكەن.

ەندى وسى جەتپىس بەستى جەكە-جەكە جازايىق. ادەبيەتتىڭ اۋىلىنان 31 ادام تىزىمدەلىپتى. بۇل جولى ءبىز پرەزيدەنت ستيپەنديانتتارىنىڭ اتاق-ابىروي، شەن-شەكپەنىن ءتىزىپ جازىپ جاتپادىق. جاس ۇلكەندىگىنە قاراي ساپقا تۇرعىزىپ كورىڭىز... مىنەكەي:

ءابدىجامىل نۇرپەيىسوۆ – 94 جاستا

شەريازدان ەلەۋكەنوۆ – 89 جاستا

مەكەمتاس مىرزاحمەتۇلى – 88 جاستا

مىڭباي ءراش – 88 جاستا

ءابىلفايىز ىدىرىسوۆ – 88 جاستا

ۋاحاپ قىدىرحانۇلى – 86 جاستا

اكىم تارازي – 85 جاستا

مارفۋعا ايتقوجينا – 82 جاستا

قابدەش ءجۇمادىلوۆ – 82 جاستا

ولجاس سۇلەيمەنوۆ – 82 جاستا

انەس ساراي – 81 جاستا

مىرزاتاي جولداسبەكوۆ – 81 جاستا

احمەت ءاشىروۆ – 80 جاستا

سەيفوللا وسپان – 80 جاستا

قويشىعارا سالعاراۇلى – 79 جاستا

ءسابيت دوسانوۆ – 78 جاستا

كادىربەك سەگىزباي – 77 جاستا

تولەن ابدىكۇلى – 76 جاستا

قاجىعالي مۇحانبەتقاليۇلى – 76 جاستا

راپىلبەك نيازبەك – 75 جاستا

تاتيانا فرولوۆسكايا – 75 جاستا

جاركەن بودەشۇلى – 74 جاستا

الەكساندر گاركاۆەتس – 71 جاستا

يرانبەك ورازباەۆ – 71 جاستا

كۇلاش احمەتوۆا – 72 جاستا

سەرىك اقسۇڭقار – 68 جاستا

نۇرتاس يساباەۆ – 64 جاستا

تولىمبەك الىمبەكۇلى – 64 جاستا

تورتاي سادۋاقاس – 64 جاستا

ديدار قوسىلبەكوۆ – 49 جاستا

بەكزات سماديار – 26 جاستا.

ەندى پرەزيدەنت ستيپەندياسىن العان ونەر ادامدارىنىڭ ءوڭ-تۇرىنە قاراڭىز:

ايشا ابدۋلينا – 102 جاستا

كۇلاش ساقيەۆا – 98 جاستا

يۋري پومەرانتسەۆ – 95 جاستا

اري شكولنىي – 92 جاستا

تامارا قوسىباەۆا – 90 جاستا

بيبىگۇل تولەگەنوۆا – 89 جاستا

شوت-امان ءۋاليحان – 86 جاستا

ءسابيت ورازباەۆ – 82 جاستا

نۇكەتاي مىشباەۆا – 82 جاستا

گۇلۆەر رازيەۆا – 82 جاستا

بەكەن يمحانوۆا – 82 جاستا

ءاسانالى ءاشىموۆ – 81 جاستا

نۇرعالي ءنۇسىپجانوۆ – 81 جاستا

يۋري كلۋشكين – 81 جاستا

تورعىن تاسىبەكوۆا – 80 جاستا

بولات ايۋحانوۆ – 80 جاستا

چاپاي زۇلحاش – 80 جاستا

روزا اشىربەكوۆا – 80 جاستا

قابىكەن كاماليەۆ – 79 جاستا

ەسكەندىر حاسانعاليەۆ – 78 جاستا

ءامىر-تەمىر حۋسەين – 78 جاستا

ەسمۇقان وباەۆ – 77 جاستا

بايان يماشەۆا – 77 جاستا

سارا تىنىشتىعۇلوۆا – 76 جاستا

جانداربەك مالىبەكۇلى – 76 جاستا

بازارعالي جامانباەۆ – 76 جاستا

كەڭەس دۇيسەكەەۆ – 72 جاستا

زارەما قاستەەۆا – 71 جاستا

راۋشان بايسەيىتوۆا – 71 جاستا

شايزا احمەتوۆا – 70 جاستا

مەرۋەرت وتەكەشوۆا – 67 جاستا

داۋرەن قاستەەۆ – 39 جاستا

انۆارا سادىقوۆوا – 36 جاستا

مۋكاررام ابۋباحريەۆا – 35 جاستا

سامال ەسلياموۆا – 34 جاستا

وكسانا داۆىدەنكو – 34 جاستا

سايدا قالىقوۆا – 33 جاستا

ەركەبۇلان دايىروۆ – 32 جاستا

انارا ءابجانوۆا – 32 جاستا

سەرىك نۇرمولداەۆ – 31 جاستا

قانات وماروۆ – 30 جاستا

رومان جۋكوۆ – 30 جاستا

ايان وتەپبەرگەن – 26 جاستا

باقتيار ادامجان – 26 جاستا

مادەنيەت بويىنشا پرەزيدەنت ستەپەندياسى 44 ادامعا بەرىلگەن. 30 جاسقا دەيىن – 2 ادام، 30-40 جاس ارالىعىندا – 11 ادام، 40-50 جاس ارالىعىندا ەشكىم جوق، 50-60 جاس ارالىعىندا دا ەشكىم جوق، 60-70 جاس ارالىعىندا –  1 ادام، 70-79 جاس ارالىعىندا –  12 ادام، 80-90 جاس ارالىعىندا –  13 ادام، 90-100 جاس ارالىعىندا –  4 ادام، 100 جاستان اسقان – 1 ادام بار ەكەن.

پرەزيدەنتتىڭ مادەنيەت سالاسى بويىنشا بەرەتىن جىل سايىنعى ستيپەندياسىن الاتىنداردىڭ ىشىندە مادەنيەت سالاسى بويىنشا 13 ادام 40 جاسقا دەيىنگىلەر كاتەگورياسىنا كىرگەن. سالىستىرمالى تۇردە ايتساق، ادەبيەت بويىنشا بۇل كاتەگوريادا 1 عانا ادام بار.

بارلىعىنىڭ ءومىر جولىنا شولۋ جاساماساق تا، مادەنيەت سالاسى بويىنشا ءتىزىمدى باستاپ تۇرعان ايشا ابدۋلينا جونىندە از-كەم ايتايىق.

اتاعى دارداي اپا بيىل 102 جاستا. قازاق كسر ەڭبەك سىڭىرگەن ءارتىسى اتاعىن 1942 جىلى، قازاق كسر حالىق ءارتىسى اتاعىن 1958 جىلى العان. كسرو-نىڭ بىرنەشە ناگراداسىن، تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ بىرنەشە مەملەكەتتىك سىيلىعىن العان. پاراسات وردەنىن 2007 جىلى كەۋدەسىنە تاققان.

ابدۋلينانىڭ ءىزىن باسىپ كەلە جاتقان  98 جاستاعى كۇلاش ساقيەۆا، 95 جاستاعى يۋري پومەرانتسەۆتەر، ءسابيت ورازباەۆ پەن ءاسانالى اشىموۆتەر، نۇكەتاي مىشباەۆا مەن تورعىن تاسىبەكوۆالار، ەسكەندىر حاسانعاليەۆ پەن نۇرعالي ءنۇسىپجانوۆتار، شوت-امان ءۋاليحانوۆ پەن جانداربەك مالىبەكوۆتەر بار بۇل تىزىمدە. كوردىڭىز بە، اتاقتارىنان ات ۇركەتىن ءبىر-ءبىر ماستادونتتار.

ادەبيەت بويىنشا الگى تىزىمدەگىلەردى جوعارىدا كوردىڭىزدەر. پرەزيدەنت ستەپەندياسى 31 ادامعا بەرىلگەن.

30 جاسقا دەيىن – 1 ادام،

30-40 جاس ارالىعىندا – 0,

40-50 جاس ارالىعىندا – 1 ادام،

50-60 جاس ارالىعىندا – 0,

60-70 جاس ارالىعىندا – 4 ادام،

70-79 جاس ارالىعىندا – 11 ادام،

80-90 جاس ارالىعىندا – 13 ادام،

90-100 جاس ارالىعىندا – 1 ادام.

بۇل ءتىزىمدى 94 جاستاعى ابىز اقساقال ءابدىجامىل نۇرپەيىسوۆ باستاپ تۇر. ايتپاقشى، قاراشانىڭ 16-كۇنى ءابدىجامىل اتا پرەزيدەنتتىڭ قابىلداۋىندا بولعان ەدى. اقوردانىڭ ءباسپاسوزى ول كەزدەسۋدە «وتاندىق ادەبيەتتى ودان ءارى دامىتۋدىڭ پەرسپەكتيۆالارىن تالقىلادى» دەپ جازدى.

پرەزيدەنتتىڭ ستيپەندياسىن العان داۋلەردىڭ ءداۋ تىزىمىندە 89 جاستاعى شەريازدان ەلەۋكەنوۆ، 88 جاستاعى مەكەمتاس مىرزاحمەتوۆ پەن مىڭباي ءراش، ءابىلفايىز ىدىرىسوۆ،  82 جاستاعى مارفۋعا اپا ايتقوجينا مەن قابدەش ءجۇمادىلوۆ، ولجاس سۇلەيمەنوۆ، ولاردىڭ وكشەسىن باسىپ 81 جاستاعى مىرزاتاي جولداسبەكوۆ پەن انەس سارايلار، 70-ءتى ورتالاپ قالعان جاركەن بودەشۇلى، رافاەل نيازبەك،  تولەن ابدىك اقساقالدار مەن 78 جاستاعى ءسابيت دوسانوۆتار دا بار.

ەندى مىنا قىزىققا قاراڭىز، الگى ايدىك تىزىمگە ەنگەندەردىڭ ىشىندە جاسى وتىزعا تولماعان جالعىز ادام بار، ول – اقىن بەكزات سماديار عانا. ءتىپتى، 49 جاسقا دەيىنگى ساناتتان ەشكىم بۇل تىزىمگە ەنبەگەن ەكەن.  49 جاستاعى جازۋشى ديدار امانتاي (قوسىلبەكوۆ) قوسىلدى دەمەسەڭىز، 60 جاسقا دەيىنگى كاتەگوريادا باسقا ەشكىم جوق.  ءارى قاراي ءتىزىمدى 64 جاستاعى اقىن، زەرتتەۋشى تورتاي سادۋاقاسوۆ باستايدى.

قۇداي وڭداعاندا جاس اقىن بەكزات سماديار مەن جازۋشى ديدار امانتاي الگى تىزىمگە ەنىپتى. ايتپەگەندە، بۇل ءتىزىمدى وزگەلەر كورسە، قازاق ادەبيەتىندە 60-قا دەيىنگى قالامگەر جوق ەكەن دەپ ويلار ەدى، ءسوزسىز.

ءتىزىمدى كىم ءتۇزىپ شىققان؟ قازاق ادەبيەتىنىڭ 60 جاسقا دەيىنگى ەكى بىردەي بۋىنى نەگە بۇل تىزىمدە جوق؟

ءجا، ءبىز ەندى سوڭعى 3 جىلداعى تىزىمگە شولۋ جاسايىقشى. ادەبيەت سالاسى بويىنشا ستيپەنديانتتار كىمدەر؟

2017 جىلى ادەبيەت بويىنشا پرەزيدەنت ستيپەندياسىن العاندار:

مارفۋعا ايتقوجينا، كۇلاش احمەتوۆا، تولەن ابدىك، اكىم تارازي، جاركەن بودەش، ءسابيت دوسانوۆ، شەريازدان ەلەۋكەنوۆ، مىرزاتاي جولداسبەكوۆ، نۇرتاس يساباەۆ، ۋاقات قىدىرحانۇلى، مەكەمتاس مىرزاحمەتوۆ، رافاەل نيازبەك، ءابدىجامىل نۇرپەيىسوۆ، سەيفوللا وسپان، مىڭباي ءراش، قويشىعارا سارعالاۇلى، انەس ساراي، ولجاس سۇلەيمەنوۆ، ءابىلفايىز ىدىرىسوۆ.

جالپى بىلتىر 30 قالامگەر ستيپەنديانت اتانعان.  ول تىزىمدە 1954 جىلى تۋعان اقىن نۇرتاس يساباەۆ، 1967 جىلى تۋعان جازۋشى دۋمان رامازان، 2004 جىلى تۋعان جاس اقىن جامبىل دۇيسەن بار دەمەسەڭىز، ىلعي 70 جاستان اسقان اقساقالدار.

2016 جىلى ادەبيەت بويىنشا پرەزيدەنت ستيپەندياسىن العاندار:

مارفۋعا ايتقوجينا، تولەن ابدىك، اكىم تارازي، شەريازدان ەلەۋكەنو مىرزاتاي جولداسبەكوۆ، مەكەمتاس مىرزاحمەتوۆ، ءابدىجامىل نۇرپەيىسوۆ، سەيفوللا وسپان، مىڭباي ءراش، قويشىعارا سارعالاۇلى، انەس ساراي، ولجاس سۇلەيمەنوۆ، ۋاقات قىدىرحانۇلى، نۇرتاس يساباەۆ.

2016 جىلى پرەزيدەنت ستيپەندياسى ادەبيەت بويىنشا 27 ادامعا بۇيىرعان.

ءبىز بۇل جولى پرەزيدەنت ستيپەندياسىن قاتارىنان 3 جىل العان قالامگەرلەردى تىزىمدەپ شىقتىق. تىزىمدەپ وتىرىپ وي تۇيدىك. العان اتاق-شەندەرى ءبىر باسىنان ارتىلىپ-جىعىلاتىن اقساقالدار وسى ءبىر ازىناۋلاق قارجىعا سونشالىق ءزارۋ مە؟

مىسالى، مىرزاتاي جولداسبەكوۆتى الايىق... ءبىر باسىندا بەس وردەن بار. مەدالدەرى تاعى بار. استانا قالاسىنىڭ قۇرمەتتى ازاماتى دەگەن اتاعى جانە بار.

مارفۋعا ايتقوجينا شە؟ ول كىسى دە اتاق-داڭققا كەدەي ەمەس. كسرو-نىڭ قۇرمەت بەلگىسىن العان، بولگاريانىڭ «دوستىق» مەدالىمەن ماراپاتتالعان، قازاقستاننىڭ «پاراسات» وردەنىن تاققان. مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ 2002 جىلعى يەگەرى.  پرەزيدەنت ستيپەندياسىن جىل سايىن تاعى الادى.  مەدالدەرى تاعى بار.  اباي اتىنداعى قۇپۋ-دىڭ «قۇرمەتتى پرووفەسسورى»، «ەڭبەك ارداگەرى» دەگەن اتاعىن جانە ەسەپكە الىڭىز. 2009 جىلى «قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى» اتاعىن جانە العان.

ءابدىجامىل اتا نۇرپەيىسوۆتىڭ شەن-شەكپەنىن، اتاق-دارەجەسىن تىزبەلەپ جاتۋدىڭ ءوزى ابەستىك بولار.

سول سەكىلدى ولجاس سۇلەيمەنوۆ تە، اكىم تارازي دە، مىڭباي ءراش تە ءتىرى اڭىزعا اينالعان ادامدار.

ءبىز بۇل ازاماتتار پرەزيدەنتتىك ستەپەندياعا لايىقسىز دەۋدەن اۋلاقپىز. ابدەن لايىق. السىن دا. اقساقالداردى كوزى تىرىسىندە قادىرلەپ، قۇرمەتتەۋ ارقايسىمىزدىڭ پارىزىمىز. دەسە دە پرەزيدەنت ستيپەنديانتتارىنىڭ جىل سايىنعى ۇزىن-سونار تىزىمىنە جاس بۋىن مەن ورتا بۋىننىڭ وكىلدەرى ەنبەيتىنى كوبىمىزدى ويلاندىرادى.

ەندى سوعان توقتالايىقشى. اقوردانىڭ رەسمي سايتىندا بىلتىرعى جىلعى ستيپەنديانتتاردى ماراپاتتاۋ تۋرالى ماقالا جاريالانعان. وندا: «ستيپەنديالار جىل سايىن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ قۇرمەتتi اتاقتارى مەن مەملەكەتتiك ماراپاتتارىنا يە بولعان شىعارماشىلىق وكىلدەرى مەن مادەنيەت قايراتكەرلەرىنە، سونداي-اق قازاقستاننىڭ مادەنيەتىن قالىپتاستىرۋعا، ساقتاۋعا جانە دامىتۋعا قوسقان ۇلەسى ءۇشىن ايرىقشا دارىندى شىعارماشىل جاستارعا مەملەكەتتىك قولداۋ كورسەتۋ ماقساتىمەن بەرiلەدi»، دەپ جازىلىپتى.

پرەزيدەنت ستيپەندياسى اتاق-دارەجەسى بار ازاماتتارعا عانا ەمەس، دارىندى جاستارعا دا بەرىلەتىنى جازىلعان. شىن مانىندە سولاي ما؟

ادەبيەت بويىنشا 26 جاستاعى بەكزات سماديار مەن 49 جاستاعى ديدار امانتايدى ايتپاعاندا، 64 جاستان اسقان، اقساقالى 94 جاستاعى ءابدىجامىل نۇرپەيىسوۆپەن اياقتالاتىن تىزىمنەن جاس دەيتىندەي جاستى كورمەدىك. جاستار تۇگىلى ورتا بۋىن وكىلدەرى جوق ول تىزىمدە. 64-تەن اسقان، 70-كە جاقىنداعىن 4 ادام، 70-79 جاس ارالىعىندا – 11 ادام، 80-90 جاس ارالىعىندا – 13 ادام، 90-100 جاس ارالىعىندا – 1 ادام بار.

سوندا الگى ايتىپ وتىرعان دارىندى جاستار قايدا؟ جوق پا؟ ەگەر جوق بولسا 25 پەن 30 جاس، 30 بەن 40 جاس، 40 پەن 50 جاس، 50 مەن 60 جاستاعى ءتورت بۋىننىڭ وكىلدەرىن تۇگەل جوققا شىعارۋعا تۋرا كەلەدى. ولاي جاساۋعا ءسىرا بولمايدى. قازىرگى ادەبيەتتى جاساپ وتىرعان باسقا-باسقا ەمەس، ناق وسى بۋىن. بۇل بۋىندى جوققا شىعارۋ – ەرتەڭگى ادەبيەتتى ولتىرۋمەن پارا-پار دۇنيە.

جاقسى، بۇل ءبىز ايتىپ وتىرعان بۋىن مەملەكەتتىڭ «ديكتوۆكاسىنا» تاۋەلسىز، ەركىن قالام يەگەرلەرى بولدى، سوندىقتان تىزىمگە ەنبەدى دەلىك. جاقسى، جاڭاعى سىيلىقتى جىل سايىنعى تىزىمدە جۇرگەن ادەبيەتىمىز بەن مادەنيەتىمىزدىڭ ابىز اقساقالدارىنا پرەزيدەنتتىڭ ەرەكشە كومەگى، قالاماقىسى بولسىن دەلىك.

بيىلعى جىلعى تىزىمدىككە ەسىم-سويى ەنگەندەردى ەكى سالا بويىنشا ءبولىپ كورسەتتىك. مادەنيەت سالاسى بويىنشا 40 جاسقا دەيىنگى 13 ادام الىپتى. دۇرىس-اق، ال ادەبيەت بويىنشا شە؟ ادەبيەتتەگى كەڭەستىك كەزەڭنەن قالىپتاسىپ قالعان گەرونتوكراتيالىق جۇيە جاس قالامگەرلەرگە جول بەرمەي كەلە جاتقان جوق پا؟ بۇل ستيپەنديا جاس قالامگەرلەردى دە قولداۋ ءۇشىن بەرىلمەيتىن بە ەدى؟ جوق، الدە اقساقالدارعا قۇرمەت ءۇشىن بەرىلەتىن دۇنيە مە؟

ولاي بولسا، جوعارىداعى سىيلىقتى «ستيپەنديا» دەگەننەن گورى «پرەزيدەنتتىڭ پاسوبياسى» دەسەك دۇرىس بولار ەدى.

ءسىز نە دەيسىز؟

نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى

Abai.kz