بەلگىلى عالىم، ورنيتولوگ، پۋليتتسەر سىيلىعىنىڭ يەگەرى دجارەد دايموند ءوزىنىڭ «قارۋ-جاراقتار، ميكروبتار مەن شاربولات» اتتى كىتابىندا ءبىر تاعىلىمدى تۇجىرىم جاسايدى. «وركەنيەت باتىس ەۋرازيادان باستالىپ، باتىس ەۋرازيامەن بىتپەيدى. ءبىزدىڭ داۋىرىمىزگە دەيىنگى ءۇشىنشى مىڭجىلدىقتا-اق ەۋرازيانىڭ ونە بويىندا، وزگە قۇرلىقتاردا جازبا مادەنيەتىمەن قاتار ورتالىقتاندىرىلعان ساياسي بيلىك، قالالار مەن ءوندىرىس، قولعا ۇيرەتىلگەن ءۇي جانۋارلارى،  مەتالل قارۋ-جاراق پەن ەڭبەك قۇرالدارى بولعان». دۇنيە ءجۇزى عالىمدارى وسى اقيقاتتى ءبىر اۋىزدان ماقۇلداپ وتىر.

ەلباسىمىز نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆتىڭ «ۇلى دالانىڭ جەتى قىرى» ماقالاسى بۇگىنگى كۇنى الەم تاريحناماسىندا قالىپتاسقان وسى مازمۇنداس تۇجىرىمداردى جان جاقتى تولىقتىرىپ، ناقتىلاي تۇسەدى.

«ۇلى دالانىڭ جەتى قىرى» ءححى عاسىرداعى تاريح عىلىمىنا، وركەنيەتتەر جىلناماسىنا، وتاندىق تاريحقا قاتىستى جاڭا تانىمنىڭ، جاڭا قۇندىلىقتاردىڭ كوكجيەگىن اشىپ بەرىپ وتىر.

ەڭ باستىسى، مەملەكەت باسشىسىنىڭ ەلىمىزدىڭ وتكەنى مەن بۇگىنى تۋرالى كەلەلى پىكىرى ادامزات دامۋى ۇدەرىسىن ءۇستىرت ءارى ءبىر جاقتى قاراستىراتىن ەۋروتسەنتريستىك جانە باسقا دا ۇستانىمداردان الدەقايدا بيىك تۇر.

جاسىراتىنى جوق، ءبىز تاۋەلسىز قازاقستان تاريحىنىڭ ۇستىنىن اۋەل باستا ەۋروتسەنتريستىك، كەڭەستىك مازمۇندا سيپاتتاۋعا ءماجبۇر بولدىق. ونىڭ دا وبەكتيۆتى سەبەپتەرى بار ەكەنى تۇسىنىكتى. عاسىرلارعا ۇلاسقان وتارشىلدىق، بوداندىق سالدارىنان ەۋرازيانىڭ كىندىگىندەگى كوشپەندىلەردىڭ وركەنيەت جىلناماسى جوعالۋعا اينالدى،  تۇتاس ءبىر ۇلت تاريحىنىڭ جارقىن بەتتەرى كومەسكى تارتتى. سونىڭ كەسىرىنەن قانشاما ۇرپاقتىڭ بۋىنى ءوز اتا-تەگىن ءپريميتيۆتى قوعام مەن ۆارۆارلار قاۋىمىنان ءوسىپ-ونگەن جۇرت ەسەبىندە قابىلدايتىن دەڭگەيگە جەتتى. بۇل ناعىز تراگەديا ەدى.

تاريحقا قيانات جۇرمەۋى ءتيىس. سونىڭ ىشىندە قازاق تاريح عىلىمىنداعى ولقىلىقتاردىڭ ورنىن تولتىراتىن ۋاقىت جەتتى. پرەزيدەنت ءوز ماقالاسىنا وسى شەتىن ماسەلەنى وزەك ەتىپ وتىر: «بۇگىندە ءتول تاريحىمىزعا وڭ كوزقاراس كەرەك. بىراق قانداي دا ءبىر تاريحي وقيعانى تاڭدامالى جانە كونيۋنكتۋرالىق تۇرعىدان عانا سيپاتتاۋمەن شەكتەلۋگە بولمايدى. اق پەن قارا – ءبىر-بىرىنەن اجىرامايتىن ۇعىمدار. بۇلار ءوزارا بىرلەسكەندە جەكە ادامداردىڭ دا، تۇتاس حالىقتاردىڭ دا ومىرىنە قايتالانباس رەڭك بەرەدى».

مىنە، سول ارقىلى تاۋەلسىز ەلىمىزدىڭ شىنايى، بوياماسىز ماكروتاريحى جاسالادى. ول ماكروتاريح وسىدان 550 جىل بۇرىن قۇرىلعان قازاق حاندىعىنان باستالمايدى، ونىڭ مىڭ جىلدىق، بەس مىڭ جىلدىق ءجۇرىپ وتكەن سوقپاق جولى، تاعدىر-تالايى بار. ياعني، ەلباسى جازعانداي، تاريحقا دەگەن دۇرىس ۇستانىم ۇلت شەجىرەسىندەگى وسىنداي كۇرمەۋى قيىن ماسەلەلەردى شەشۋگە مۇمكىندىك تۋعىزادى.

مەملەكەت باسشىسى ايتىپ وتىرعان كوشپەندىلەردىڭ «جەتى جەتىستىگى» – قازاقستاننىڭ، قازاق جەرىندە مىڭداعان جىلدار بويى ءومىر سۇرگەن حالىقتاردىڭ  ادامزاتتىڭ دامۋىنا قوسقان ەرەكشە، باعا جەتپەس ۇلەسى. ال ءبىز وسى ۋاقىتقا دەيىن بۇل تۋرالى اشىپ ايتۋعا دا يمەنىپ كەلدىك. مەملەكەت باسشىسى ماقالاسىندا تاريح عىلىمىنىڭ باسىمدىقتارىمەن قوسا، ونىڭ ادىستەمەسىن، التى باعىتتاعى كەشەندى پراكتيكالىق ءىس-شارالاردى ۇسىنىپ وتىر. «رۋحاني جاڭعىرۋ» باعدارلاماسى شەڭبەرىندە جۇزەگە اسىرىلاتىن بۇل ءىس-شارالار حالىقتىڭ، جاس ۇرپاقتىڭ دۇنيەتانىمىنىڭ نەگىزىن، ىرگەتاسىن قالايتىن بولادى.

ەلباسى ماقالاسىن: «ءتول تاريحىن بىلەتىن، باعالايتىن جانە ماقتان ەتەتىن حالىقتىڭ بولاشاعى زور بولادى دەپ سەنەمىن. وتكەنىن ماقتان تۇتىپ، بۇگىنىن ناقتى باعالاي ءبىلۋ جانە بولاشاققا وڭ كوزقاراس تانىتۋ – ەلىمىزدىڭ تابىستى بولۋىنىڭ كەپىلى دەگەنىمىز وسى» دەپ تۇجىرىمدايدى.

پرەزيدەنت باستامالارى، شىن مانىندە، ەلىمىزدەگى تاريح عىلىمى مەن رۋحانيات دامۋىنىڭ جاڭا بەلەسىنە جول اشادى. وسى ارقىلى قوعامدىق وي مەن سانا جەتىلەدى، مەملەكەتشىلدىك پەن وتانشىلدىق يدەياسى جاڭعىرادى، ۇلتتىق سايكەستىك پەن بەرەكە-بىرلىك ورنىعادى.

بۇل، اسىرەسە، ءبىزدىڭ عالىمدارىمىز بەن تاريحشىلارىمىز ءۇشىن، وقىتۋشىلارىمىز ءۇشىن زور مۇمكىندىك دەپ ويلايمىن. ولار الىس-جاقىن شەتەلدەگى مۇراعاتتارمەن، عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتتارىمەن، تاريحشىلارمەن تىعىز بايلانىس ورناتىپ، قازاق تاريحىنا قاتىسى بار كەز كەلگەن دەرەك، قۇجاتتاردى ەلگە اكەلۋگە، ۇلت جىلناماسىنداعى «اقتاڭداقتاردىڭ» جۇمباعىن اشۋعا، قازاقستان تاريحىن وبەكتيۆتى، تولىققاندى جاساپ، وقىتۋعا بار كۇش-جىگەرىن سالۋى ءتيىس.

ءبىزدىڭ مىندەتىمىز ماقالادا كوتەرىلگەن باستامالار مەن مىندەتتەردى ويداعىداي ورىنداپ، حالىقتى، قوعامدى وسى ماقساتقا ءبىر كىسىدەي جۇمىلدىرۋ بولماق.

دارحان كالەتاەۆ،
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ
قوعامدىق دامۋ ءمينيسترى

دەرەككوز: «ەگەمەن قازاقستان»

Abai.kz