بۇگىن الماتىدا VI حالىقارالىق «Almaty Invest 2016» ينۆەستيتسيالىق فورۋمى باستالدى. اتالعان جيىنعا بەدەلدى ساياساتكەرلەر، ينۆەستيتسيالىق كورپوراتسيالار، قارجى ينستيتۋتتارىنىڭ جانە حالىقارالىق ۇيىمداردىڭ باسشىلارى قاتىسۋدا. رەسمي دەرەك بويىنشا فورۋمعا 20-عا جۋىق ەلدەن قۇرمەتتى قوناقتار كەلگەن.

فورۋمنىڭ جۇمىسىن اشقان قالا اكىمى باۋىرجان بايبەك الماتىنىڭ جاقسى بيزنەس احۋالى بار جوعارى ينۆەستيتسيالىق تارتىمدى قالا ەكەندىگىن اتاپ ءوتتى. باۋىرجان بايبەك مەگاپوليستىڭ بيزنەس الەمىندەگى مول مۇمكىندىگىن 4 سالاعا جىكتەپ ءتۇسىندىردى.

قالا باسشىسىنىڭ بايانداماسىنا توقتالماس بۇرىن ءبىزدى شىن قۋانتقان ءبىر ماسەلەگە توقتالا كەتەيىك.  اكىم الەمنىڭ ءار تۇكپىرىنەن كەلگەن شەتەلدىك قوناقتاردىڭ الدىندا بايانداماسىن تەك تۋعان تىلىندە جاسادى. ءسويتىپ ول ينۆەستورلارمەن يگىلىكتى ءىستى قازاق تىلىندە - مەملەكەتتىك تىلدە يگەرۋگە بولاتىندىعىن دالەلدەپ بەردى. الىپ شاھاردىڭ ەكى تىزگىن، ءبىر شىلبىرىن قولىنا ۇستاپ وتىرعان اكىم ەلىمىزدەگى ەڭ بەدەلدى ساياساتكەرلەردىڭ ءبىرى ەكەنى ءسوزسىز. بۇل بەدەلدى باۋىرجان قىدىرعاليۇلى ەشكىمنەن سۇراپ العان جوق. ءوزىنىڭ ەلگە جاقىندىعىمەن، ەڭبەكقورلىعىمەن قول جەتكىزدى. بۇعان قوسا جاس اكىم ءوزىنىڭ تۋعان تىلىنە دە اسا قۇرمەتپەن قارايتىنىن اركەز ايگىلەپ جۇرەدى. ونىڭ بۇعان دەيىن دە ءىرى سپورتتىق، مادەني شارالاردا تەك مەملەكەتتىك تىلدە سويلەگەنىنە  كۋا بولعان ەدىك.

ءبىز ريزاشىلىعىمىزدى ءبىلدىرىپ، ماقتاۋىن اسىرىپ وتىرعان باۋىرجان قىدىرعاليۇلى بايانداماسىن قوناقتارعا الماتى قالاسىن تانىستىرۋدان باستادى. مىڭ جىلدىق تاريحى بار الىپ شاھاردىڭ تاريحي ماڭىزىن، ۇلى جىبەك جولىنىڭ بويىنا قونىس تەپكەن گەوگرافيالىق ارتىقشىلىعىن، الداعى دامۋ مۇمكىندىگىن ءسوز ەتكەن قالا اكىمى الماتى ءومىر ءسۇرۋ مەن بيزنەس جۇرگىزۋگە اسا قولايلى قالا ەكەنىن جەتكىزدى.

باۋىرجان بايبەكتىڭ ايتۋىنشا، الىپ شاھاردىڭ ينۆەستيتسيالىق مۇمكىندىكتەرىن تالقىلاۋ مەن ىسكەرلىك قاتىناستار ورناتۋدىڭ ءداستۇرلى الاڭىنا اينالعان حالىقارالىق Almaty Invest فورۋمى 6-شى مارتە ءوتىپ جاتىر. وسىعان دەيىنگى فورۋمدار اياسىندا جالپى سوماسى 1 ميلليارد دوللاردى قۇرايتىن 40-تان استام مەموراندۋمعا قول قويىلعان. ونىڭ ىشىندە قازىرگە دەيىن جالپى قۇنى 400 ميلليون دوللاردى قۇرايتىن 12 جوبا ىسكە اسقان ەكەن.

الماتى – شيكىزاتتىق ەمەس ەكونوميكاسى 35 ميلليارد دوللاردى قۇرايتىن ورتالىق ازياداعى ەڭ دامىعان مەگاپوليستەردىڭ ءبىرى. الىپ شاھار ەلىمىزدىڭ جالپى ىشكى ءونىمىنىڭ بەسىنشى بولىگىن جانە سالىق ءتۇسىمىنىڭ تورتتەن ءبىرىن بەرەدى. جالپى وڭىرلىك ءونىم جان باسىنا شاققاندا 20 مىڭ دوللاردى قۇرايدى.

قالاماعا حالىقارالىق كومپانيالار ينۆەستيتسيانى بەلسەندى قۇيۋدا. 10 جىلدا شاھارىمىزعا 22,2 ميلليارد دوللار ينۆەستيتسيا تارتىلعان بولسا، ونىڭ 3,5 ميللياردى  شەتەلدىك ينۆەستيتسيا. بيىلعى جىلى ينۆەستيتسيا كولەمى 21%-كە، سونىڭ ىشىندە شەتەلدىك ينۆەستيتسيالار 24%-كە ارتتى.

بۇگىندە قالا ەكونوميكاسىنىڭ 86%-ءتىن ساۋدا جانە قىزمەت كورسەتۋ قۇرايدى. شاعىن جانە ورتا بيزنەستىڭ ۇلەسى  40%، ياعني الماتىدا مۇنايدان تاۋەلسىز تۇراقتى ەكونوميكا قالىپتاسقان.  دجينني يندەكسى – 0,29, بۇل – بىرقاتار ەۋروپالىق ەلدەر كورسەتكىشىنەن تومەن.

الماتى – 1000 جىلدىق تاريحى بار شاھار، ۇلى جىبەك جولىنداعى ايماقتاعى ەڭ ءىرى نارىق. قالادان نەبارى 4 ساعاتتاي قاشىقتىقتا 1,5 ميلليارد حالقى بار قىتاي ورنالاسسا، 180 ميلليوندىق ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق پەن 65 ميلليوندىق ورتالىق ازيا نارىعىنا جول اشىلعان.

قازاقستان تۇرعىندارىنىڭ 10%-تەن استامى، ال اگلومەراتسيامەن قوسا ەسەپتەگەندە 3 ميلليون حالىق  الماتىدا تۇرادى. حالىقارالىق كونسۋلتانتتاردىڭ باعالاۋى بويىنشا 2035 جىلعا قاراي حالىق سانى 2 ەسەگە جۋىق وسەدى دەپ كۇتىلۋدە.

بولجامدار بويىنشا، شامامەن تاعى دا 70 شارشى كيلومەتر تۇرعىن ءۇي، الەۋمەتتىك، وندىرىستىك، كەڭسە جانە ساۋدا الاڭدارى قوسىمشا قاجەت ەتىلەدى. تەك بيىلعى جىلى قالادا  2 ملن. شارشى مەترگە جۋىق تۇرعىن ءۇي سالىناتىن بولادى، ونىڭ ىشىندە «7-20-25» باعدارلاماسىنىڭ ۇلەسى قوماقتى.

كەلەسى جىلدىڭ باسىندا ارنايى سايتتا قالانى دامىتۋدىڭ ماستەر-جوسپارىنىڭ تۇجىرىمداماسى جاريالانادى. ءاربىر تۇرعىن جانە بيزنەس وكىلى ونىمەن تانىسىپ، ءوز ۇسىنىسىن ەنگىزە الادى.

"قالانى دامىتۋدىڭ نەگىزگى درايۆەرى –  بيزنەس" دەگەن باۋىرجان بايبەك الماتىنىڭ نەگىزگى 4 باسەكەلەستىك ارتىقشىلىعىن اتاپ كورسەتتى.

قالا اكىمىنىڭ ايتۋىنشا، بۇل ءتورت ارتىقشىلىقتىڭ العاشقىسى - قولايلى بيزنەس ورتاسى. بيىل جاريالانعان DoingBusiness بيزنەس جۇرگىزۋدىڭ جەڭىلدىگى رەيتينگىسى بويىنشا قازاقستان بۇكىلالەمدىك بانكتىڭ باعالاۋىنا سايكەس 28-ءشى ورىنعا شىققان. ال بۇل رەيتينگ الماتى بويىنشا ەسەپتەلەدى. ۇكىمەت بيزنەس ورتانى جاقسارتۋ بويىنشا رەفورمالاردى كەزەڭ-كەزەڭمەن ىسكە اسىرۋدا. الماتى قالاسى تەك قازاقستان قالالارىنىڭ عانا ەمەس، سونداي-اق ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق ەلدەرى شاھارلارى اراسىندا كوش باستاپ تۇر.

ودان دا ماڭىزدىسى الماتىدا بيزنەستى قاعازسىز جۇرگىزۋگە بولادى. قالادا Smart تەحنولوگيالارى بەلسەندى ەنگىزۋدە. مەملەكەتپەن ءوزارا ءىس-قيمىل جاساسۋدىڭ بارلىق راسىمدەرى جەڭىلدەتىلگەن. ينتەرنەت ارقىلى كاسىپورىن اشۋ، شوت-فاكتۋرالاردى الۋ، بانكتىك وپەراتسيالاردى جۇرگىزۋ، سالىق ەسەپتىلىگىن تاپسىرۋ، قۇرىلىس جۇرگىزۋگە رۇقساتتى، ەسكيز جوباسىن كەلىسۋ، ەلەكتر كوزىنە قوسىلۋعا شارت جاساسۋعا جاعداي جاسالعان.

بۇدان وزگە BigData قالىپتاستىرىلدى، ەلەكتروندىق ۇكىمەتتى دامىتۋ جونىندەگى بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ جاقىنداعى رەيتينگىندە الماتى 25 ورىندى يەلەندى.

«ءبىر تەرەزە» قاعيداتى بويىنشا ءبىزدىڭ «كازاقينۆەست»، «دامۋ قورى»، «كاسىپكەرلەر پالاتاسى»، «الماتى» الەۋمەتتىك-كاسىپكەرلىك كورپوراتسياسى»، «الماتى قالاسى دامۋ ورتالىعى» دامۋ ينستيتۋتتارىمىز جان-جاقتى قولداۋ كورسەتەدى.

ەكىنشىدەن. الماتى – ينفراقۇرىلىمى دامىعان قالا. الماتىدا كاپيتال جانە وپەراتسيالىق شىعىندار تۇرعىسىنان العاندا بيزنەس باستاۋ ءتيىمدى. ءومىر ءسۇرۋ ساپاسى جوعارى وزگە مەگاپوليستەرمەن سالىستىرعاندا بىزدە باعالار تومەن: ەلەكتر جارىعىنىڭ 1 كيلوۆاتىنىڭ قۇنى 4,5 تسەنت، تابيعي گازدىڭ 1 تەكشە مەترى – 9 تسەنت.

الماتى قالاسىنىڭ دامۋى ترانزيتتىك-باعدارلى ءادىس  جانە «ينفراقۇرىلىمعا ادامداردى تارتۋ» ءپرينتسيپى نەگىزىندە جۇزەگە اسىرىلادى. دايىن كولىك جانە ينجەنەرلىك ينفراقۇرىلىمى بار جەر ۋچاسكەلەرى جەڭىلدىك شارتتارىمەن ۇسىنىلادى.

بيىلعى جىلى «Tokyo Rope Almaty» جاپون مەتالل وڭدەۋ كومپانياسىنىڭ زاۋىتى توكيو قور بيرجاسىنىڭ ليستينگىسىندە AAA+ رەيتينگىن يەلەندى.

حالىقارالىق دەڭگەيدەگى سەرتيفيكاتتى يلەنگەن ەلەكترلى اۆتوبۋستاردىڭ ءۇشىنشى تولقىنىن شىعارۋشى «Falcon Eurobus» قازاقستان-گەرمان-گونكونگ زاۋىتى اشىلدى.

سونداي-اق «يننوۆاتسيالىق تەحنولوگيالار پاركى» ەركىن ەكونوميكالىق ايماعىندا 163 گەكتار اۋماقتا جوعارى تەحنولوگيالىق كومپانيالار ءۇشىن قولايلى جاعدايلار جاسالعان. مۇندا 10 جىلعا جەردى تەگىن الۋعا بولادى، قىزمەتكەرلەردى جالداۋ ءراسىمى وڭايلاتىلىپ، كەدەندىك جانە سالىقتىق جەڭىلدىكتەر قاراستىرىلعان.

ەل پرەزيدەنتىنىڭ تاپسىرماسىنا سايكەس كەلەسى جىلى بارلىق جەڭىلدىكتەر مەن پرەفەرەنتسيالاردى ساقتاي وتىرىپ، قالانىڭ كوممۋنالدىق مەنشىگىنە وسى وبەكتىنى بەرۋ بويىنشا زاڭ قابىلداناتىن بولادى. ارنايى ەكونوميكالىق ايماق دالمە-ءدال ماشيناجاساۋ، مەديتسينا، بيوتەحنولوگيالار ءۇشىن كلاستەر بولا الادى.

قالادا «قاراپايىم زاتتاردىڭ ەكونوميكاسىن» بەلسەندى دامۋدا. مىسالى، جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن  KazTigerTape (سكوتچتار مەن پلەنكالاردى ءوندىرۋ), كەلەت (گاز قازاندىقتارىن ءوندىرۋ), ينتەر مۋلتي سەرۆيس (كارتون مەن قاعازدى ءوندىرۋ جونىندەگى زاۋىت) جوبالارى ىسكە قوسىلاتىن بولادى.

كولىك سالاسىنداعى ينفراقۇرىلىمدىق جوبالار بەلسەندى ىسكە اسىرىلۋدا. قالادا كۇن سايىن شامامەن 700 مىڭ اۆتوكولىك جولعا شىعادى. ساراپشىلاردىڭ باعالاۋىنا سايكەس كەپتەلىستەردەن الماتى ەكونوميكاسىنا كەلتىرىلەتىن كۇن سايىنعى شىعىندار جىلىنا 600 ملن-نان استام تەڭگەنى نەمەسە جالپى وڭىرلىك ءونىمنىڭ 2 پروتسەنتكە جۋىعىن قۇرايدى.

بۇدان باسقا، وڭتۇستىك كورەيالىق جانە تۇرىك ينۆەستورلارى مەملەكەتتىك-جەكەشەلىك ارىپتەستىك جوباسى بويىنشا ۇلكەن الماتى اينالىم جولىنىڭ قۇرىلىسىن باستادى. قۇنى شامامەن 1,4 ملرد. دوللاردى قۇرايتىن اۋقىمدى جوبا قالانى «باتىس ەۋروپا – باتىس قىتاي» كولىك ءدالىزى تورابىنا اينالدىرادى.

تۋريستەر اعىنىن ۇلعايتۋ ءۇشىن ەكى تەمىرجول ۆوكزالىن قايتا جاڭعىرتۋ باستالدى. جەكە ينۆەستيتسيالاردىڭ ەسەبىنەن حالىقارالىق اۋەجايدى جاڭعىرتىپ، وتكىزۋ قابىلەتىن جىلىنا 13 ملن. جولاۋشىعا دەيىن، ياعني 2,5 ەسەگە ۇلعايتۋ دا جوسپارلانۋدا.

كولىك سالاسىنا ينۆەستيتسيالاۋ ءۇشىن ەڭ ءىرى جوبالار – بۇل مەترو جانە لرت. مەترودا تەك ەكى جاڭا ستانتسيانى ىسكە قوسۋ جولاۋشىلار اعىنىن تاۋلىگىنە 86 مىڭ ادامعا دەيىن، ياعني ەكى ەسەگە ۇلعايتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. ەلىمىزدە العاش رەت BRT جەلىسى ۇيىمداستىرىلىپ، قوعامدىق كولىك ءۇشىن جول ءجۇرۋ ۋاقىتى 32%-كە قىسقاردى.

يتالياندىق ينۆەستيتسيالاردىڭ ەسەبىنەن ەلدەگى ءىرى «Anytime» كارشەرينگ-سەرۆيسى ىسكە قوسىلدى. بۇگىننىڭ وزىندە جوباعا 4 ميلليون ەۋرو ينۆەستيتسيا سالىندى. قازىر 100 اۆتوموبيل قولجەتىمدى تۇردە ۇسىنىلسا، كەلەسى جىلى اۆتوپارك 500 بىرلىككە ۇلعايماق.

الداعى 10-15 جىلدىڭ ىشىندە قوعامدىق كولىكتە، ۆەلوسيپەدتەردە جانە جاياۋ ءجۇرۋدىڭ ۇلەسىن 60%-كە دەيىن جەتكىزۋ جوسپارلانۋدا. 15 جىلدىڭ ىشىندە قوعامدىق كولىكتى پايدالاناتىنداردىڭ سانى 4 ەسەگە، جاياۋ جۇرگىنشىلەر مەن ۆەلوسيپەدشىلەردىڭ سانى 3 ەسەگە ءوسۋى ءتيىس. ال جەكە اۆتوموبيل كولىگىنىڭ سانى وسى دەڭگەيدە قالۋى قاجەت.

ۇشىنشىدەن. الماتى – بۇل تۋريستەرگە تارتىمدى 1000 بوياۋلى، 1000 مۇمكىندىكتىڭ قالاسى.

الماتى – قوناقجاي، كوپ مادەنيەتتى قالا. مۇندا تاماشا تابيعات پەن بەلسەندى دەمالىس ءۇشىن كەرەمەت مۇمكىندىكتەر بار. «مەدەۋ» مۇز ايدىنى بۇكىل الەمگە ايگىلى. شىمبۇلاق تمد بويىنشا ەڭ ۇزدىك تاۋ شاڭعى كۋرورتى دەپ تانىلعان. الماتى اگلومەراتسياسىنىڭ 4 نىسانى يۋنەسكو-نىڭ بۇكىلالەمدىك مادەني مۇراسىنا ەنگىزىلگەن.

شاھارىمىزدا الەمنىڭ 50 ءتۇرلى ءمازىر ۇسىناتىن 2 مىڭنان استام مەيرامحانا، 237 قوناق ءۇي مەن حوستەل، 20 مۇراجاي، 19 تەاتر، 14 كورمە مەن گالەرەيا جانە ليۋكستەن ماسس-ماركەتكە دەيىن 400 حالىقارالىق برەند ۇسىنا الاتىن 128 ساۋدا ورتالىقتارى قالا قوناقتارىنا قىزمەت كورسەتۋگە دايىن.

ءبىز ەكو- جانە ەتنو-, تاۋ شاڭعىسى، وقيعالىق، مەديتسينالىق جانە وزگە دە سالالاردى دامىتۋدى قولعا الدىق. الماتى بۇگىندە وڭىرلىك تۋريزم ورتالىعى. قازاقستانعا كەلگەن ءاربىر 2-ءشى تۋريست ءبىزدىڭ قالامىزعا ارنايى ات باسىن بۇرادى.

جىل سايىن 50-دەن استام حالىقارالىق سپورتتىق ءىس-شارالار، دجاز، كلاسسيكالىق جانە ەتنيكالىق مۋزىكا فەستيۆالدەرى وتكىزىلەدى. «تۋر الماتى»، «الماتى مارافونى»، «Star of Asia» حالىقارالىق فەستيۆالى، الماتى كينوفەستيۆالى سەكىلدى بىرقاتار ءىس-شارالار برەندكە اينالىپ، شەت ەلدەردە تانىلۋدا.

ءتورتىنشى. الماتىدا ادامي كاپيتالىنىڭ ساپاسى جوعارى.

الماتى – جاستار قالاسى، ورتا جاس مولشەرى – 33. ەلىمىزدەگى ءاربىر 3-ءشى ستۋدەنت الماتىداعى 38 جوعارى وقۋ ورنىندا ءبىلىم الادى.

بارلىق مەكتەپتەر الدىڭعى قاتارلى زاماناۋي تەحنولوگيالارمەن جابدىقتالعان. اعىلشىن ءتىلى كەڭىنەن وقىتىلادى. TIMSS زەرتتەۋىنە سايكەس قازاقستاندىق وقۋشىلار ماتەماتيكا پانىنەن 39 ەلدىڭ ىشىنەن 7-ءشى ورىندى يەلەندى.

قالادا ورنالاسقان 6 حالىقارالىق مەكتەپ –Haileybury, Tamos Education, ميراس، «Galaxy International School» جانە QSI حالىقارالىق مەكتەپتەرى مەن نازارباەۆ زياتكەرلىك مەكتەبىندە باتىس ستاندارتتارىنا سايكەس ءبىلىم بەرىلەدى. قازاقستان-بريتان تەحنيكالىق ۋنيۆەرسيتەتى، قازاقستان-گەرمان، قازاقستان-رەسەي، قازاقستان-امەريكا جانە باسقا دا ۋنيۆەرسيتەتتەر اشىلعان.

جان باسىنا سايكەس قارجىلاندىرۋ ءبىلىمدى كوممەرتسيالاندىرۋ مەن جەكە ينۆەستيتسيا قۇيۋعا كەڭ مۇمكىندىكتەر اشپاق.

بۇگىندە جەكە بالاباقشالاردىڭ 70%-تەن استامى، كوللەدجدەردىڭ 60%-ءى جانە جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ 90%-ءى مەملەكەتتىك تاپسىرىس الادى. ورتا ءبىلىم بەرۋدە ينۆەستيتسيا قۇيۋعا ۇلكەن مۇمكىندىكتەر جاسالۋدا.

بۇعان قوسا قالادا دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسى جاقسى دامىعان.

باسەكەلeستىك تۇرعىسىنان تارتىمدى باعالار مەن جوعارى ساپانىڭ ارقاسىندا پلاستيكالىق،  كارديو-, نەيرو- جانە قان تامىرلارى حيرۋرگياسى، رەپرودۋكتيۆتى مەديتسينا مەن ستوماتولوگيا سالالارىنداعى قىزمەتتەر تۋريستەردىڭ سۇرانىسىنا يە.

ماسكەۋدەگى ونكو-ورتالىق نەگىزىندە ونكو-قىزمەتتى جەتىلدىرۋ بويىنشا رەسەيلىك «مەدينۆەستگرۋپپ» كومپانياسىمەن مەموراندۋمعا قول قويىلدى. №1 قالالىق كلينيكالىق ەمحانا بازاسىندا وڭتۇستىك كورەيالىق «Severance» كلينيكاسىنىڭ ۇزدىك تاجىريبەلەرى ەنگىزىلمەك.

الماتىنىڭ بىرەگەي كليماتى، كوپتەگەن ساناتوريلەر مەن ەمدەۋ كۋرورتتارى مەديتسينالىق وڭالتۋ مەن قالپىنا كەلتىرۋ ەمىن دامىتۋ ءۇشىن كەرەمەت مۇمكىندىك. مىسالى، كەلەسى جىلى الماتىدا قولايلى گولف الاڭدارىمەن بىرگە زاماناۋي ساۋىقتىرۋ ورتالىعى رەتىندە «الاتاۋ» ءساناتوريىن جاڭعىرتۋ اياقتالاتىن بولادى.

جالپى الماتى اگلومەراتسياسىنىڭ 26 دەمالۋ بازاسىندا، ونىڭ ىشىندە ىستىق سۋ جانە مينەرال كوزدەرىندە ۇلكەن ينۆەستيتسيالىق الەۋەت جاتىر.

قالا باسشىسىنىڭ فورۋمعا قاتىسۋشىلارعا شاھاردىڭ ينۆەستيتسيالىق الەۋەتى تۋرالى باياانداماسىنىڭ قىسقاشا مازمۇنى وسىنداي بولدى. ءبىز ءوز تاراپىمىزدان مىڭ بوياۋلى مەگاپوليستىڭ الداعى ۋاقىتتا بۇدان دا قارقىندى داميتىنىنا سەنىم مول ەكەنىن قوسقىمىز كەلەدى.

Abai.kz