2019 جىلدىڭ قاڭتار ايىنان باستاپ ەلىمىزدەگى ەڭ تومەنگى جالاقى ءبىر جارىم ەسەگە ءوستى. ياعني، وسى ۋاقىتقا دەيىن 28 مىڭ تەڭگە الاتىن قىزمەتكەردىڭ ايلىعى ەندى 42 500 تەڭگە بولعان. سايكەسىنشە، ۇلتتىق ەكونوميكا مينيسترلىگى ءبىر جىلدا ازىق-تۇلىك تاۋارلارىنىڭ دا 5,8 % وسكەنىن مالىمدەدى.

ناقتىراق ايتساق، نان ونىمدەرى مەن جارمالار، ەت، بالىق جانە تەڭىز ونىمدەرى، ءسۇت ونىمدەرى، جۇمىرتقا، ماي، قانت، كونديتەرلىك ونىمدەر، الكوگولسىز سۋسىندار مەن الكوگولدى ىشىمدىكتەر قىمباتتاعان. ماسەلەن، قۇمشەكەردىڭ ورتاشا باعاسى 2018 جىلدىڭ قاڭتار ايىندا 194 تەڭگە بولسا، 2019 جىلعى قاڭتاردا كيلوگرامى 240 تەڭگەگە كوتەرىلگەن. دەمەك، ايلىعىڭىز قانشا وسسە دە، ءبارىبىر، شايلىعىڭىزدان ارتىلمايدى.

ال، وعان پاتەراقى مەن بانككە بەرەشەك قارىزىڭىزدى قوسىڭىز. بۇگىندە كەز-كەلگەن قازاقتىڭ باسىندا ەكى-ءۇش نەسيە بار. بانكتەردىڭ قارجىلىق جاعدايىن جاقسى بىلەتىن ء“بىرىنشى كرەديتتىك بيۋرو” وكىلدەرى ەكنونوميكالىق احۋالدىڭ كۇن سايىن تومەندەپ بارا جاتقانىن ايتادى. ولاردىڭ مالىمەتىنە سايكەس، بيىل قاراپايىم حالىقتىڭ بانكتەرگە قارىزى 6 تريلليونعا جۋىقتاعان. سونداي-اق، جەكە تۇلعالاردىڭ 92% ەكىنشى دەڭگەيلى بانكتەرگە، 5% ءتۇرلى قارجىلىق ۇيىمدارعا، 3% ونلاين نەسيە بەرۋشىلەرگە قارىز.

سوندا، مينەرالدىق رەسۋرستارعا باي مەملەكەت بولا تۇرا، حالىق وسىنشا قارىز قامىتىن قالاي كيدى؟ “قازاقستان قازبا بايلىعى جونىنەن دۇنيە جۇزىندەگى ەڭ باي ون ەلدىڭ قاتارىنا كىرەدى” دەيدى اقپارات وكىلدەرى. ولاردىڭ دەرەگىنە سەنسەك، ءبىز ۆولفرام، قورعاسىن، باري قورىنان الەمدە 1-ورىن، كۇمىس پەن مىرىشتان – 2-ورىن، مارگانەتس قورىنان – 3-ورىن الادى ەكەنبىز. ال، كومىر مەن گازدان – 9-ورىن، مۇنايدان – 13 ورىندى يەلەنىپپىز. ءالى دە سول تۇعىردا تۇرمىز با، جوق، الدەقاشان “ۇشىپ” كەتتىك پە، ول جاعى ازىرگە بەلگىسىز. ولاي دەيتىنىمىز، وسى قازبا بايلىقتاردىڭ بارلىعى شەت ەلدىكتەردىڭ قولىنا وتكەنى جايلى ەمىس-ەمىس اقپاراتتار ەستىپ قالامىز. ارينە، اشىق ايتىلىپ جاتپايدى. بىراق، اتا-باباسىنان مۇرا بوپ قالعان جەر ءھام ەل بايلىعىنىڭ كىمگە، قايدا كەتىپ جاتقانى اركىمدى دە قىزىقتىراتىنى ءسوزسىز.

2005 جىلى، “اپتا.kz” گازەتىنىڭ 25-ناۋرىز №5-6 سانىندا “قازاقستان حالقى – ون بەس ميلليون، ميللياردەرلەر - ۇشەۋ” دەگەن ماقالا شىعىپتى. ول ءۇش ميللياردەر – الەكساندر ماشكەۆيچ، پاتوح شوديەۆ، اليدجان يبراگيموۆ دەگەن دوكەيلەر ەكەن. ۇشەۋى دە دۇنيە جۇزىندەگى ەڭ باي ادامدار رەتىندە “Forbes” ءتىڭ بەتىن بەرمەيدى.

سونىمەن، ءبىز وسى  ۇشتىك تۋرالى از عانا مالىمەت بەرە كەتەيىك:

الەكساندر انتونۇلى ماشكەۆيچ – 1954 جىلى بىشكەكتە، ادۆوكات پەن دارىگەردىڭ وتباسىندا تۋعان. قازاقستانعا العاش رەت 1994 جىلى TransWorld Group كومپانياسىمەن بىرگە كەلگەن. كەلگەن بويدا قازاقستان مەتالىن وڭدى-سولدى شاشىپ، ويىنا كەلگەنىن ىستەيدى. قازاقستان كومىرىنىڭ 70% وندىرەتىن ەكىباستۇز كومىر كەنىنىڭ “ۆوستوچنىي” رازرەزى دە الەكساندر انتونۇلىنىڭ مەنشىگىنە وتەدى. قوي دەيتىن قوجا بولماعان سوڭ، ءۇش جىلدىڭ ىشىندە قازاقستانداعى ەڭ ءىرى اقشا اينالىمىنا يە بولادى. ءتىپتى، يزرايلدە شىعاتىن “گارەتس” گازەتى ماشكەۆيچتىڭ سول كەزدە-اق، قازاقستان بايلىعىنىڭ ۇشتەن ەكىسىن يەمدەنىپ وتىرعانىن جازادى. بۇگىندە، جىلدىق تابىسى $1.5 ملرد تان كەم ەمەس. كەيبىر دەرەكتەردە ماشكەۆيچتىڭ قازىر قازاقستان ازاماتى ەمەس ەكەنى ايتىلادى. ياعني بار بايلىقتى ۇپتەپ، ءوز ەلىنە تايىپ تۇردى دەۋگە نەگىز بار.

پاتوح كايۋموۆيچ شوديەۆ - وزبەكستاندا تۋعان. قازاقستان ميللياردەرى. 2002 جىلدىڭ شىلدە ايىندا لاكشمي ميتتال فيرماسىمەن سىبايلاسا وتىرىپ، قازاقستاننىڭ مەتاللۋرگيا كومبيناتىن ءوز قولىنا ءبىرجولا الادى. الەكساندر ماشكەۆيچپەن ىسكەرلىك بايلانىستا. 2011 جىلى جىلدىق تابىسى – 3,7 ميللارد دوللاردى قۇراعان. شوديەۆ قازىر بەلگيا ازاماتتىعىن العان.

اليدجان راحمانوۆيچ يبراگيموۆ – 1954 جىلى وزبەكستاننىڭ فەرعانا وبلىسىندا دۇنيەگە كەلگەن. 1991-1994 جىلدارى “نەۆادا - سەمەي” اق پرەزيدەنتى بولعان. ودان سوڭ ەۆرازيا بانكى ديرەكتورلار كەڭەسىنىڭ توراعاسى قىزمەتىن اتقارعان. ال، 2005 جىلى قازاقستان ءاليۋمينيىنىڭ تىزگىنىن قولىنا الادى. ءسويتىپ، «قازاقستان ءاليۋمينيى» اق ديرەكتورلار كەڭەسىنىڭ مۇشەسى بولعان. يبراگيموۆتىڭ 2018 دەگى جىلدىق تابىسى – 2,3 ميللارد دوللار. ول بۇگىندە ۇلىبريتانيا ازاماتتىعىن العان.

ءتۇيىن.

2017 جىلى شۆەيتساريادا  Global Wealth Report 2017 اتتى الەم ەلدەرىنىڭ  بايلىعى تۋرالى ەسەپ جاريالاندى. وعان سايكەس، قازاقستاندا ەرەسەك ادامداردىڭ جان باسىنا شاققانداعى ءال-اۋقات كورسەتكىشى 5 مىڭ دوللاردان كەم بولعان. وسىلايشا، قازاقستان ورتالىق افريكا ەلدەرىمەن بىرگە كەدەي مەملەكەتتەر تىزىمىنە كىردى.

سوندا، جورگەكپۇلىن تاماعىنا جەتكىزە الماي جىلاعان انا مەن بالانىڭ، كۇنىن كورە الماي امالسىز قىلمىسقا بارعان جاستار مەن جاسوسپىرىمدەردىڭ، زەينەتاقىسىن دارىسىنە جەتكىزە الماي قينالعان قارتتاردىڭ وبالى كىمگە؟ سىرتقا كەتكەن قازاقستان بايلىعىنىڭ ەسەبىن قاشان، كىمنەن الامىز؟ ماشكەۆيچ، شوديەۆتەردى وسىنشا تايراڭداتقان كىم؟ جالپى، ۇلى ۇرلىق ءداۋىرى قاشان بىتەدى؟

نۇربيكە بەكسۇلتانقىزى

Abai.kz