ىشكى ىستەر مينيسترلىگى مەن ونىڭ توتەنشە جاعدايلار جونىندەگ كوميتەتىنىڭ ەسەبىنە قۇلاق سالساڭىز، مايدان شەبىنەن ءتۇسىپ جاتقان اقپاراتتى تىڭداپ وتىرعانداي اسەردە قالاسىز.

«تەك بيىلعى قاڭتار ايىندا عانا ەلدە ورتتەن 116 ادام قازا تاۋىپ، 129 ادام جاراقات العان»، دەيدى ىشكى ىستەر ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى يۋري يلين ءوزى وتكىزگەن بريفينگتە.

ءورت سالدارىنان كوز جۇمعانداردىڭ سانى بىلتىر، وتكەن جىلعا قاراعاندا، 19 پايىزعا وسكەن. ونىڭ پىكىرىنشە، كىنالى باياعى قاراپايىم حالىقتىڭ ءوزى. پەشتى دۇرىس ورناتپايدى، وتتى ورىندى جاقپايدى. «بۇل ءان بۇرىنعى اننەن وزگەشە» ەمەس، جىل سايىن قايتالانىپ، ەلدىڭ قۇلاعى دا ۇيرەنىپ قالعانداي. سوندا، توتەنشە جاعدايمەن كۇرەسەتىن ورگان نە ءبىتىرىپ وتىر؟ «اپات ايتىپ كەلمەيدى»، بىراق، «قۇداي ساقتانساڭ، ساقتارمىن دەگەندى» بۇل مىرزالار قاپەرىنە دە المايتىن سىڭايلى. ءجارايدى، حالىقتى جاپپاي گازبەن قامتۋ بۇل مەكەمەنىڭ موينىنداعى جۇك ەمەس. الايدا، جۇرتتىڭ نەگىزى كومىر جاعىپ وتىرعان كەزدە، ودان كەلەر قاۋىپ-قاتەردىڭ الدىن الۋ وسىلاردىڭ مىندەتى ەمەس پە ەدى؟ الدە، تەك ستاتيستيكانى تىركەپ، بەيبىت كۇنى قانشا جاننان ايىرىلعانىمىزدى جاريالاپ وتىرۋعا عانا قاۋقارى بار ما؟ وتىننىڭ ساپاسى، پايدالانۋعا بولاتىن پەشتىڭ ستاندارتتارى جايلى قۇجاتتار، ەرەجەلەر نەگە قابىلدانباعان؟ باسقا دا قاۋىپسىزدىك شارالارى نەگە جۇرگىزىلمەگەن؟ ءوزى ايتقان، ىس ءتيۋدىڭ الدىن الاتىن، گاز اناليزاتورلارى نەگە جاپپاي ورناتىلماعان؟ بۇل كوپ «نەگەگە؟» تۇششىمدى جاۋاپ بولمايتىنى انىق، ايتەۋىر.

استاناداعى ايگىلى اپاتتىڭ سالدارىنان تۋعان قىسىم با، پرەمەر مينيستر پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنە ءمينيستردىڭ ورىنباسارى يۋري يليننگە سوگىس جاريالاۋ تۋرالى ۇسىنىس جىبەرىپ، كوميتەت توراعاسى ۆلاديمير بەككەرگە ءوزى قاتاڭ سوگىس جاريالاپتى. ەكەۋىن دە قىزمەتتەن قۋسا، ارتىق بولماس ەدى. بىراق، «قولى قىسقا» بولار، ال، انا ەكەۋدىڭ «پاناسى» پارمەندىرەك شىعار... ايتپەسە، قىزمەت تاريحىندا ەكى رەت سوتقا تارتىلعان ادام بۇلايشا بيىك «ۇشپاس» ەدى عوي. ءيليندى ايتام. 2009 جىلى جول ەرەجەسىن بۇزىپ، باسقا كولىكتى سوققانى ءۇشىن جانە 2012 جىلى زاڭعا «تومپاق» بۇيرىقتار شىعارىپ، ەكى رەت جازاعا تارتىلعان. ەكى رەتتە دە ازىن-اۋلاق ايىپپۇل تولەپ قۇتىلعان. الدىڭعىسىن «ماشينەنى كىم ايدامايدى، ەرەجەنى كىم بۇزبايدىعا» سايساق تا بولادى. كىم بىلگەن، مۇمكىن، ازداپ «ۇرتاپ» تا قويعان شىعار. بولماسا، بىلدەي ءبىر چينوۆنيك ول ءىستى سوتقا جەتكىزبەس تە ەدى عوي. ول جاعى بىزگە بەيمالىم.

ال، ەكىنشى ءىس قىزىعىراق. 2012 جىلى الماتى قالاسى بويىنشا جەدەل دايىندىق، ازاماتتىق قورعانىس، تابيعي اپاتتاردى ەسكەرتۋ جانە سالدارىن جويۋ جونىندەگى باسقارماعا جەتەكشىلىك ەتىپ وتىرعان يلين مىرزانىڭ مەكەمەسىندە تەكسەرۋ جۇمىستارىن جۇرگىزگەن ادىلەت دەپارتامەنتى زاڭنىڭ بىرنەشە رەت بۇزىلعانىن انىقتاعان. وسى ءىس بويىنشا شاقىرىلعان سوت وتىرىسىنا يۋري ۆيكتوروۆيچ كەلمەي قويادى. لاۋازىمى سونشا بيىك بولماسا دا، «زاڭنان جوعارى تۇرمىن» دەگەن ەمەۋىرىنى بولار. ايتسە دە، ناتيجەسىندە، يلين مىرزا جاۋاپقا تارتىلىپ، بار جوعى 16 مىڭنان ءسال اساتىن سوماداعى ايىپپۇل تولەپ، امان-ەسەن كەتەدى. بۇل سوت ونىڭ قىزمەت ساتىسى ءۇشىن «بارەر» ەمەس، «ترامپلين» بولعان سياقتى. كوپ ۇزاماي، الماتى قالاسى اكىمىنىڭ ورىنباسارى قىزمەتىنە، پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنە، ودان ىشكى ىستەر مينيسترلىگىنە بىراق «سەكىرەدى». ونىڭ ەرەجە بۇزۋىن «ەركەلىككە» بالادى ما، جوق «ەركەكتىككە» بالادى ما، بيىك لاۋازىمعا شاقىرعاندا، قىزمەتىنىڭ بۇل «قىزىقتارى» ەسكەرىلمەي قالعانى انىق.

ءبىر جاعىنان الساق، قاي شەندى زاڭ بۇزباي جاتىر؟ باستىسى، «توقپاعىڭ» مىقتى شىقسىن، قانشا «كيىز» بولساڭ دا، كىرمەيتىن جەرگە دە كىرگىزىپ جىبەرەدى. ايتپەسە، رەسەي اسكەرىنىڭ بۇرىنعى وفيتسەرى، 1996 جىلعا دەيىن تاۋەلسىز ۋكراينانىڭ ءبىر وبلىسىنداعى ازاماتتىق قورعانىس سالاسىندا جۇرگەن بەيمالىم چينوۆنيكتى، اياق استىنان، الماتىعا الىپ كەلىپ، جىل ساناپ ساتىلاپ وسىرە مە (ول تۋرالى بيوگرافياسىنان تانىسۋعا بولادى)? بالكىم، كەرەمەت مامان رەتىندە تاڭداعان شىعار. بىراق، ناتيجەسى قايسى؟ ءبىزدىڭ ەلدى، جەردى، ءتىلدى بىلمەيتىن ادام نە تىندىردى؟

ال، توتەنشە جاعدايلار كوميتەتىنىڭ باسشىسى ۆلاديمير بەككەر بەكەرگە وتىر ما؟ نەمەسە، ءوزى تاققا قونعان سوڭعى ءۇش جىلدا نە ءبىتىردى؟ ونىڭ جۇمىسىنىڭ ماردىمسىز ەكەنىن بىلتىرعى كوكتەم (الدىڭعى جىلعى، ونىڭ ارعى جىلعى) كورسەتىپ بەرگەن بولاتىن. قاراپايىم قۇتقارۋشىلارعا تاعار ءمىنىمىز، ايتار سىنىمىز جوق. ولار ءوز مىندەتتەرىن ورىنداپ، ەلمەن بىرگە سۋ دا كەشىپ، باتپاققا دا باتىپ ءجۇردى. سۋىققا دا، ىستىققا دا قاراماستان، اپاتقا ۇشىراعان ەلگە ارقاسىن توستى، كومەك قولدارىن سوزدى. دىتتەپ قاراساق، ولاردىڭ دا جاعدايى جەتىسىپ تۇرعان جوق. كوبىنىڭ الەۋمەتتىك ماسەلەسى شەشىلمەگەن. الاتىن ايلىقتارى ءشاي-سۋىنان ارتپايدى. ءبىرشاماسى «ۆرەميانكا» پانالاپ جۇرگەنىنە كۇمانىم جوق. قاجەت تەحنيكامەن، باسقا دا قۇرال-جابدىقپەن تولىق قامتىلماعان. ال، بۇل ءۇشىن بيۋدجەتتەن كادىمگىدەي قارجى ءبولىنىپ وتىرعانى بەلگىلى. سوندىقتان دا بولار، اپاتتان قۇتقارۋشى مەكەمەدە كادرلار تاپشىلىعى بار، ال ول تۇيتكىلدى شەشەتىن تالپىنىس جوق. سوندا كىلتىيپاننىڭ كىلتى باسشىلىق قىزمەت سەنىپ تاپسىرىلعان كىسىلەردە بولىپ شىقپاي ما؟ ارينە.

سەناتور داريعا نازارباەۆا ايتپاقشى، «جىلدا ەريتىن قاردىڭ سۋى ىلعي الاپات اپاتقا اينالىپ شىعا كەلەدى». سەناتور، جۋىردا عانا، سەنات كوميتەتىنىڭ ءوزى وتكىزگەن وتىرىسىندا توتەنشە جاعدايلاردىڭ الدىن الۋعا ءتيىستى شەندىلەردىڭ بىرقاتار جۇيەلىك قاتەلىكتەر جىبەرىپ وتىرعانىنا توقتالدى: «قۇزىرلى مەكەمە قىزمەتكەرلەرىنىڭ سانى از جانە كادرلار جەتىسپەيدى، گيدرومەتەورولوگيالىق قىزمەت كەم قارجىلاندىرىلادى، گيدروتەحنيكالىق قۇرىلىستار قاتە جوسپارلانادى، سۋ جايىلۋى مۇمكىن ايماقتارعا ءۇي سالۋعا رۇقسات بەرىلەدى. گيدروتەحنيكالىق قۇرىلىمداردى پايدالانۋ بارىسىندا، قاۋىپسىزدىك ماسەلەسى، بويىنشا ءتۇرلى مەكەمەلەر اراسىنداعى قۇقىقتىق كەلىسپەۋشىلىك ءالى كۇنگە شەشىمىن تاپپاي وتىر».

سەناتور ءتىزىپ وتكەن كەمشىلىكتەرگە كوز سالساڭىز، كوپە-كورنەۋ نارسەگە مەكەمە باسشىلارىنىڭ وزدەرى ادەيى جول بەرىپ وتىر ما دەپ قالاسىز. دەمەك، نە تىكەلەي مىندەتتەرىن ورىنداعىلارى جوق، يا قولدارىنان كەلمەيدى، نە بولماسا، بۇل جاعداي ولارعا ءتيىمدى. نازارباەۆا وتكىزگەن سەنات كوميتەتى وتكەن جىلى دا وزدەرىنىڭ مەملەكەتتىك ورگانعا ءبىرشاما ەسكەرتۋ جاساعانىن، بىراق ولار ونى ورىنداماعانىن دا ايتىپ ءوتتى. ياعني، اپاتقا قاساقانا جول بەرگەن بولىپ شىقپاي ما؟

ءبىر قىزىعى، بۇل ءۇشىن ەشكىم جاۋاپ بەرىپ تە جاتقان جوق. مىسالى، جاۋاپ بەرۋى ءتيىس، بەس ءبۇلدىرشىن قىرشىن كەتكەن سوڭ عانا، پرەمەر مينيستردەن قاتاڭ سوگىس العان ۆلاديمير بەككەر مىرزانىڭ ۇستىنەن بۇعان دەيىن دە قر قك-ءنىڭ 15-ءشى تاراۋىنا (مەملەكەتتىك قىزمەت پەن مەملەكەتتىك باسقارۋ مۇددەلەرىنە قارسى سىبايلاس جەمقورلىق جانە وزگە دە قىلمىستىق قۇقىق بۇزۋشىلىق ) جاتاتىن، 361-ءشى بابى (كاسىپكەرلىك قىزمەتكە زاڭسىز قاتىسۋ) بويىنشا ءىس قوزعالىپ، ول ءىس استانا قالاسىنىڭ پروكۋراتۋراسىنا، ودان ءارى مەملەكەتتىك قىزىمەت جانە جەمقورلىققا قارسى كۇرەس اگەنتتىگىنە تاپسىرىلعان ەكەن. بىراق، بەككەردىڭ «مۇرتىن بالتا دا شاپپاعانىن» كورىپ وتىرمىز. ال مەنىڭ بايعۇس كاللامدى «قۇتقارۋشى بەككەر قانداي كاسىپكەرلىككە زاڭسىز ارالاسىۋى مۇمكىن» دەگەن ءدۇدامال وي مازالايدى. «قۇس فابريكاسى بار» دەگەن وسەكتى ەستىپ قالىپ ەم. بالكىم... قوي قۇرىسىن، دەرەگىم جوق، وتىرىك بولار...

ارقادا قىس ۇزاق، سوندىقتان، ءورت قاۋپى ءالى دە سەيىلگەن جوق. ورتەنىپ كەتەتىن دە، ءورت شىققانى ءۇشىن جاۋاپتى بولاتىن دا وزدەرىڭىز ەكەنىن ۇمىتپاڭىزدار. ال، ارقانىڭ قارى سوگىلىپ، جىلعاعا جىلعا قوسىلىپ، سۋ جايىلاتىن كەز دە الىس ەمەس. سۋعا كەتسەڭىزدەر، «تال قارمايسىزدار». ويتكەنى، يلين مەن بەككەردىڭ «كۇيسەۋى» بولەك، سەنۋگە بولمايدى. بۇل مىرزالار «قىلىشىن سۋ كەتكەن سوڭ عانا سەرمەيدى»، ياعني، شىعىندى ەسەپتەپ، اقشا بولۋمەن عانا اينالىسقاندى ءجون سانايدى.

اپاتتان امان بولىڭىزدار!

اسحات اسان

Abai.kz