19 ناۋرىز كۇنى ن.نازارباەۆ قازاقستان حالقىنا ۇندەۋ جولداپ، ءوزىنىڭ پرەزيدەنتتىك وكىلەتتىگىن توقتاتاتىنىن مالىمدەدى. بۇل ايتۋلى وقيعانى رەسەي باسىلىمدارى دا جارىسا جازىپ جاتتى.

اۋەلى “ەجەنەدەلنيك زۆەزدا” سايتى: «نازارباەۆ ۋحوديت، نو نەدالەكو»  اتتى ماقالا جاريالادى. وندا، 78 جاستاعى ن.نازارباەۆتىڭ وتستاۆكاعا كەتكەنى تۋرالى از عانا اقپاراتپەن قاتار تمد ەلدەرى ينستيتۋتى ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى  ۆلاديمير جاريحينءنىڭ پىكىرى بەرىلگەن. جاريحين ءوز پىكىرىندە، جاقىن ارادا ايتارلىقتاي وزگەرىس بولمايتىنىن ايتقان:

-نۇرسۇلتان نازارباەۆ - ساياساتتا ۇلكەن تاجىريبەسى بار اقىلدى ادام. ول وسى  قادامدى جاساماس بۇرىن، مۇراگەرىن سايلاۋ تۋرالى ماسەلەگە بايىپتى قاراۋ كەرەك ەدى. مەنىڭ ويىمشا، قازاقستاننىڭ بولاشاق پرەزيدەنتى نازارباەۆتىڭ ساياساتىن جالعاستىرادى.

نازارباەۆ وكىلەتتىگىن توقتاتقانمەن،ول ءالى قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ توراعاسى. بۇل قىزمەت وعان ەلدەگى جاعدايدى باقىلاپ وتىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. سونداي-اق، نازارباەۆ «نۇر وتان» پارتياسىنىڭ جەتەكشىسى قىزمەتىن دە اتقارادى، ياعني ول ساياساتتى تاستاپ كەتپەيدى.

ال، رەسەي مەن قازاقستان تىعىز ىنتىماقتاستىق قارىم-قاتىناسىن جالعاستىرادى. تمد ەلدەرى تۋرالى دا سولاي ايتۋعا بولادى. جالپى، جاقىن ارادا ەلەۋلى وزگەرىستەر بولادى دەپ ويلامايمىن،- دەگەن.

ال، وسى سايتتاعى “ودين يز سامىح زرەلىح ي سەرەزنىح پوليتيكوۆ” - پوليتولوگ و نازارباەۆە”  اتتى ماقالادا، ساياساتتانۋشى، ەلەنا كۋزمينانىڭ پىكىرى بەرىلگەن. ونىڭ ويىنشا، مۇنداي ساياسي قايتا قۇرۋ قازاقستان مەن رەسەي اراسىنداعى قارىم-قاتىناسقا قاتتى اسەر ەتپەۋى كەرەك. ويتكەنى، ەكى ەل اراسىنداعى ەكونوميكالىق ماسەلەلەر ايتارلىقتاي دامىدى. ال، شارۋاشىلىق سۋبەكتىلەرىنە قاتىستى كىشىگىرىم داۋلار - قالىپتى جاعداي دەيدى. جانە ول:

-بۇل وتە كۇتپەگەن نارسە. سەبەبى كۇندەلىكتى ماڭىزدى جۇمىس بارىسىندا جاڭا باعدارلاما قابىلداندى، ۇكىمەت جاڭارتىلدى. ەكىنشى جاعىنان، بۇل اسا توسىن جاعداي ەمەس. سەبەبى، بيلىك قۇرىلىمدارىن قايتا ءبولۋ ارقىلى ەلدىڭ دامۋ جاعدايلارى زەرتتەلگەن,- دەدى.

ال، پوستكەڭەستىك زەرتتەۋلەر ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى ستانيسلاۆ چەرنياۆسكي:

- قازاقستان - ءبىزدىڭ ستراتەگيالىق وداقتاسىمىز. بۇل مەملەكەتتە مۇراگەرلىك دەموكراتيالىق جۇيە بۇرىننان قالىپتاسقانىن بىلەمىز. بارلىق ەرەكشەلىكتەرىنە قاراماستان، تاڭداۋ قۇقىعى قازاق حالقىنا تيەسىلى. سوندىقتان، مەنىڭ ويىمشا، بۇل جاڭالىقتى تىنىشتىقپەن  جانە نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆقا قۇرمەتپەن قابىلداۋ قاجەت.

ءوز باسىم نۇرسۇلتان ءابىشۇلىن  پوستكەڭەستىك كەزەڭدەگى ەڭ تالانتتى كوشباسشىلاردىڭ ءبىرى دەپ ويلايمىن. ونى گەيدار اليەۆپەن عانا سالىستىرۋعا بولادى. بۇل كەڭەس وداعىن قۇتقارۋ ءۇشىن كوپ نارسە جاساۋعا تىرىسقان ادام. ول قازاقستاننىڭ گۇلدەنۋى مەن حالىقارالىق قاتىناستاردا ماڭىزدى ءرول اتقارۋى ءۇشىن كوپ نارسە جاسادى »، - دەپ پىكىر بىلدىرگەن.

ال، بەلسات TV سايتى “كرەمل ۆىنۋجداەت نازارباەۆا وسۆوبوديت كرەسلو پرەزيدەنتا” دەگەن تاقىرىپتا كولەمدى ماتەريال بەرگەن. وندا قازاقستاننىڭ تۇراقتى كوشباسشىسى ن.نازارباەۆ پرەزيدەنت كەڭسەسىن مۇراگەرىنە بەرگەنمەن، بيلىك ءوز باقىلاۋىندا قالادى دەپ جازادى. ال، ساياساتكەر ۆيكتور كوۆتۋنوۆسكيءدىڭ پىكىرىنشە، قازىر رەسەيدىڭ پوستكەڭەستىك كەڭىستىكتەگى ابىرويى ايتارلىقتاي تومەندەگەن. بۇل ءۇردىس، اسىرەسە، قىرىمدى اننەكسيالاعاننان كەيىن ۇدەي تۇسكەن. وسىنداي جاعدايدان كەيىن، وعان قازاقستان سياقتى سوڭعى جانە شىنايى وداقتاسىن جوعالتۋ كەشىرىلمەيتىن قاتەلىك بولادى. جانە، ۆ.پۋتين ۇلكەن ساياسي جەڭىلىسكە ۇشىرايدى دەيدى:

-ازىرگە، نازارباەۆ وتىرعاندا، بۇل ماسەلەگە اسا الاڭداۋدىڭ قاجەتى جوق. بىراق، ول 2020 جىلى 80 جاسقا كەلەدى. ال، مۇنداي ساتتە بيلىكتى وزدىگىنەن بەرۋگە ءماجبۇر. جانە، ول كەزدە بيلىك ءۇشىن كۇرەس، ساياسي جۇيەنىڭ تۇراقسىزدىعى تاعى باسقا پروتسەستەردىڭ اسەرىنەن بيلىكتى باقىلاۋ قولدان شىعىپ كەتۋى مۇمكىن. وسىنداي ساتتە قازاقستان بيلىگىنە رەسەيگە ادال ەمەس ادام كەلە الادى. سوندىقتان كرەملدىڭ كۇن تارتىبىندە - قازاقستانداعى بيلىكتىڭ وزگەرۋى تۇردى. ارينە، نازارباەۆ مۇنى قالامايدى. بىراق ول ءپۋتيننىڭ بۇل ستسەناريدى قابىلداۋىنا ىقپال ەتە الا ما؟ مەن مۇنداي مۇمكىندىكتىڭ بار ەكەندىگىنە سەنىمدىمىن.

سونداي-اق، ول قازاقستاننىڭ ەكونوميكاسى رەسەيگە وتە تاۋەلدى. تەڭگەنىڭ بارلىق تسيكلدارى ءرۋبلدى اينا قاتەسىز قايتالايدى. بۇدان باسقا، قازاقستاننىڭ ەۋروپالىق نارىقتارعا كىرۋى رەسەي ارقىلى جۇرەدى. ول ترانزيتتىك اعىنداردى باقىلايدى، ال قازاقستان سىرتقى ساۋدا اينالىمىنىڭ شامامەن 40% -ىن ەو ەلدەرىنە ەكسپورتتايدى. ال، قىتايعا 13% اسپايدى.

ەكىنشى تاۋەلدىلىك -  اقپاراتتىق تاۋەلدىلىك. ياعني، قازاقستاندىڭ مەديا  رەسەيلىك باق تىڭ ايماعىندا تۇر. جانە ينتەرنەت رەسۋرستارىندا رەسەيدىڭ الەۋمەتتىك جەلىلەرى مەن اقپاراتتارى باسىم. دەمەك،  ازىرگە ولار اقپاراتتىق سالادا تۇبەگەيلى وزگەرىستەر مەن قانداي دا ءبىر ماڭىزدى قادامدار جاساي المايدى دەيدى ۆيكتور كوۆتۋنوۆسكي.

ال، اتاقتى ريانوۆوستي: “پوليتولوگ: دوچ نازارباەۆا موجەت پرەتەندوۆات نا پوست گلاۆى كازاحستانا”  اتتى ماقالادا ورتالىق ازيا جانە اۋعانستان پروبلەمالارىن زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى اندرەي كازانتسەۆءتىڭ پىكىرى بەرىلگەن. ونىڭ ويىنشا، تۇڭعىش پرەزيدەنتتىڭ قىزى داريعا نازارباەۆانى سەنات سپيكەرى رەتىندە سايلاۋى نازارباەۆ وتباسىنىڭ بيلىككە دەگەن ۇستانىمىن نىقتاي تۇسەدى. جانە، بۇل جاعداي نازارباەۆانىڭ پرەزيدەنتتىك لاۋازىمعا دەيىن وسۋىنە مۇمكىندىگى بار ەكەنىن كورسەتەدى دەيدى.

20-ناۋرىز كۇنى پارلامەنت سەناتىنىڭ دەپۋتاتتارى ن.نازارباەۆتىڭ ۇلكەن قىزى داريعا نازارباەۆانى سەنات ءتورايىمى رەتىندە سايلادى. ماقالادا بۇل جاعدايعا قاتىستى كازانتسەۆ تاعى دا ءوز پىكىرىن بىلاي بىلدىرگەن:

-مىسالى، وزبەكستانداعى گۇلنار كاريموۆانىڭ (وزبەكستان پرەزيدەنتىنىڭ قىزى) جاعدايى بارىمىزگە بەلگىلى. ارينە، نازارباەۆ ءوز وتباسىمەن ونداي جاعدايدىڭ بولۋىنا جول بەرمەيدى. سوندىقتان، داريعانىڭ وسى لاۋازىمعا سايلانۋى “نازارباەۆتىڭ وتباسىندا ءبارى جاقسى” دەگەنگە كەپىلدىك بەرەدى.

جانە، كازانتسەۆتىڭ ويىنشا، داريعا مانساپ جولىندا ءوسۋىن توقتاتپايدى. ول قازاقستانداعى ەڭ تاجىريبەلى ساياساتكەرلەردىڭ ءبىرى. ونىڭ پوتەنتسيالى بار جانە اكەسىنىڭ ىقپالى دا جەتكىلىكتى. سونداي-اق، ول نازارباەۆانىڭ قازاقستاننىڭ بولاشاق پرەزيدەنتى بولۋعا مۇمكىندىگى بار دەيدى.

سونداي-اق، يتارتاسس اگەنتتىگىنىڭ اقپاراتتىق سايتى، “نازارباەۆ ۋشەل دوسروچنو — كاك ەتو سكاجەتسيا نا ەكونوميكە نوۆوسيبيرسكا؟” اتتى ماقالا جاريالادى. وندا، رەسەيدىڭ نوۆوسيبيرسك وبلىسى قازاقستانمەن شەكارالاستىعى جانە ءنوۆوسىبىر بيزنەسىنىڭ ءبىر بولىگى قازاقستانمەن تىعىز ەكونوميكالىق بايلانىستا ەكەنى ايتىلعان. بۇل جايتقا قاتىستى «تسەنتر دەلوۆوي جيزني» اگەنتتىگىنىڭ باس رەداكتورى اندرەي كۋزنەتسوۆتىڭ پىكىرى بەرىلگەن:

-پرەزيدەنتتىڭ وزگەرۋى – بىزدەگى شاعىن جانە ورتا بيزنەسكە اسەر ەتپەيدى. ەگەر بيلىك ءترانزيتى دايەۋتى تۇردە جۇزەگە اسىرىلاتىن بولسا.ال، ءىرى كاسىپكەرلىككە كەلەتىن بولساق، ەگەر جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋ - جوعارى لاۋازىمدى شەنەۋنىكتەرمەن قارىم-قاتىناسقا تىكەلەي بايلانىستى بولسا، وندا مۇنداي جوبالار توقتاپ قالۋى مۇمكىن.

سونداي-اق، ول بىرنەشە جىل بويى ءنوۆوسىبىر وبلىسىنىڭ ەكونوميكاسى قازاقستاندىق ينۆەستورلار ءۇشىن وتە تارتىمدى بولعانىن ايتىپ وتكەن.

- نوۆوسيبيرسك بيزنەسى - قازاقستاندىق ينۆەستورلارعا داعدارىس كەزەڭىندە قىزىعۋشىلىق تۋدىردى. ءبىرىنشى  - 2008 جىلدىڭ داعدارىسىنان كەيىن، ەكىنشى رەت - 2014 جىلدان كەيىن پايدا بولدى.

كەيبىر جاعدايلاردا قازاقستاندىقتار بىزدەن، نەگىزىنەن، جىلجىمايتىن مۇلىك ساتىپ الدى. كەيبىر جاعدايلاردا بيزنەستى ينۆەستيتسيالادى، ويتكەنى ولار ايىرباس باعامىنىڭ ايىرماشىلىعىنان پايدا تاپتى،-دەيدى.

جانە، ولار دا نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ كەتۋى قازاقستان ۇكىمەتىنىڭ نەگىزگى ساياسي باعىتىنا اسەر ەتپەيدى دەپ ۇمىتتەنەدى.

ءتۇيىن.

ارينە، رەسەي اقپارات كەڭىستىگىندە -  ءبىزدىڭ بيلىكتىڭ اۋىسۋى وتە ماڭىزدى تاقىرىپ. بىراق، وسى ساراپتاۋلاردان  تۇسىنگەنىمىز - رەسەي قازاقستان سياقتى ماڭىزدى ارىپتەسىنەن ايىرىلۋدان قاتتى قورقادى. جانە، ءدال قازىرگى ساياساتتىڭ وزگەرۋىن قالامايدى. ونىڭ سەبەبى تۇسىنىكتى دە...

نۇربيكە بەكسۇلتانقىزى

Abai.kz