9 ءساۋىر مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ كەزەكتەن تىس پرەزيدەنتتىك سايلاۋ وتەتىنىن مالىمدەدى. سودان بەرى اركىم وزىنشە سايلاۋعا دايىندالىپ جاتىر. ساياسي پارتيالار سەزد وتكىزىپ، كانديدات ۇسىنۋعا كىرىسسە، وزگە جۇرت كىمنىڭ پرەزيدەنت بولاتىنىن بولجاپ كورۋدە.

بىراق "بۇل سايلاۋ بۇرىنعى سايلاۋدان وزگەرەك" دەپ ايتۋعا ەشكىمنىڭ اۋىزى بارمايدى. ايتساڭ دا بۇل سوزگە سەنەتىن ادام جوق. تۇڭعىش پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆ سايلاۋعا تۇسپەيدى دەمەسەڭىز، باسقانىڭ ءبارى بۇرىنعى ستسەناري، بۇرىنعى ادىسپەن وتەرى انىق. ساراپشىلاردىڭ پىكىرىنشە، وسى جولعى سايلاۋ دا قازاقستاندا قالىپتاسقان ىشكى-سىرتقى ساياسي-ەكونوميكالىق جاعدايدى جاقسارتىپ، ساياسي احۋالعا وزگەرىس اكەلدى دەپ سەنۋ قيىن.

وعان قوسا، وسى جولعى سايلاۋعا ۇمىتكەر اتانۋ بۇرىنعىدان دا قيىندادى. بۇعان دەيىن جەكە تۇلعالار ءوزىن-ءوزى ۇمىتكەر رەتىندە ۇسىنا الاتىن بولسا، ەندى پرەزيدەنتتىككە ۇمىتكەرلەردى ساياسي پارتيالار نەمەسە قوعامدىق بىرلەستىكتەر عانا ۇسىنادى. ماسەلەن 2015 جىلعى سايلاۋعا 27 ادام ۇمىتكەر رەتىندە ۇسىنىلعان. ال بيىلعى ۇمىتكەرلەر بۇدان بىرنەشە ەسە از بولاتىنى ءسوزسىز. سونىمەن قاتار، ەلگە سىيلى بىرنەشە پوتەنتسيالدى ۇمىتكەر مەملەكەتتىك قىزمەتتە بەس جىل بولماعانى ءۇشىن سايلاۋعا تۇسە المايدى. بۇل قاتاردا ءامىرجان قوسان، دوس كوشىم، مۇحتار تايجان قاتارلى ازاماتتاردى ايتۋعا بولادى.

ءبىزدىڭ ەلدە سايلاۋ بۇرىنعى جۇيەمەن وتەدى دەپ وتىرمىز عوي. بۇل پىكىردى قر ورتالىق سايلاۋ كوميسسياسى توراعاسى بەرىك يماشەۆتىڭ سوزىنەن دە اڭعارۋعا بولادى. پرەزيدەتتىككە ۇمىتكەر بولۋى مۇمكىن سەنات سپيكەرى داريعا نازارباەۆانىڭ تۋعان قۇداسى بەرىك يماشەۆ مىرزانىڭ ايتۋىنشا، سايلاۋ شوۋعا اينالماي، قالىپتاسقان فورمادا ءوتۋى كەرەك.

باق وكىلدەرى ورتالىق سايلاۋ كوميسسياسىنىڭ توراعاسى بەرىك يماشەۆتان "ەلىمىزدە ستاديوندا دەبات وتكىزۋگە بولا ما؟" دەپ سۇراعان ەكەن.

"ەگەر ءسىز ۋكرايناداعىداي دەبات وتكىزۋدى ايتىپ وتىرساڭىز... ەگەر ءسىز بىلەتىن بولساڭىز ولاردىڭ ورتالىق سايلاۋ كوميسسياسى ستاديوندا دەبات وتكىزۋگە رۇقسات بەرگەن جوق. سوندىقتان سايلاۋدى شوۋعا اينالدىرۋدىڭ قاجەتى جوق. تۇسىنەسىز بە؟ ستاديوندا، بوكس رينگىندە،  شاڭعى تراسساسىندا... ونىڭ قاجەتى جوق. ديسكۋسسيا - بۇل ساياسي ماسەلە، ول بەلگىلەنگەن فورمادا ءوتۋى ءتيىس", - دەپ جاۋاپ بەردى يماشەۆ.

پرەزيدەنتتىك سايلاۋعا 39 ۇمىتكەر تىركەلە الاتىن، پارلامەنتتە لوببيلىك پارتياسى نەمەسە ۇكىمەتتە تانىس-تامىرى جوق ازامات ەل پرەزيدەنتىنەن كوپ داۋىس جيناي الاتىن مەملەكەتتىڭ سايلاۋىن "شوۋ" دەپ كەمسىتەمىز. ال ءوز ەلىمىزدەگى سايلاۋلاردا كورىنبەيتىن اۆتورلار جازعان ستسەناري بويىنشا، حالىق كورمەيتىن قويىلىمدار جۇرەتىنىن كىمنەن جاسىرامىز؟!

ءسوز سوڭىندا، ەكى ايدان كەيىن وتەتىن پرەزيدەنتتىك سايلاعا قاتىستى بىرنەشە ماڭىزدى ساندى مالىمەتتەردى ايتا كەتەيىك.

قر قارجى ءمينيستىرىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى بەرىك شولپانقۇلوۆ كەزەكتەن تىس سايلاۋ وتكىزۋ ءۇشىن قانشا قارجى كەتەتىنىن ايتتى. ونىڭ ايتۋىنشا، ورتالىق سايلاۋ كوميسسياسى بيۋجەتتەن سايلاۋ وتكىزۋ ءۇشىن 12 ميلليارد تەڭگە ءبولۋدى سۇراپ وتىر. ال پرەزيدەنتتىككە ۇمىتكەرلەردىڭ سايلاۋ الدى ۇگىت-ناسيحاتى ءۇشىن كانديداتتارعا 7 جارىم ميلليون تەڭگەدەن اقشا بولىنەدى.

ۇسىنىلعان كانديدات (مەملەكەتتىك ءتىل سىناعىنان وتكەننەن كەيىن) جاقتاستارىنان 118 مىڭ قول (جالپى سايلاۋشىلاردىڭ ءبىر پايىزى) جيناۋى كەرەك. وسىدان كەيىن تىركەۋگە الىنىپ، سايلاۋالدى جارنا رەتىندە 2 ميلليون 125 مىڭ تەڭگە تولەۋى قاجەت. بۇل اقشا ۇمىتكەر جەڭىسكە جەتسە، نە 5 پايىزدان ارتىق داۋىس السا كەرى قايتارىلادى.

قر ورتالىق سايلاۋ كوميسسياسىنىڭ مالىمەتىنە سەنسەك، كەزەكتەن تىس پرەزيدەنت سايلاۋىنا 1 مىڭنان استام شەتەلدىك بايقاۋشى كەلەدى.

«قازىرگى ۋاقىتتا قانشا حالىقارالىق بايقاۋشى بولاتىنىن تەك قانا بولجاي الامىز. ول الداعى ۋاقىتتا بەلگىلى بولادى. ماسەلەن وتكەن سايلاۋلاردا 1 024-تەن باستاپ  1633-كە دەيىن بايقاۋشى تىركەلگەن.  وسى جولعى سايلاۋدا دا وسى مولشەردە، ءبىر مىڭنان استام حالىقارالىق  بايقاۋشى بولادى دەپ ويلايمىز» - دەدى وسك مۇشەسى زاۋرەش بيمولدينا اتالعان كوميسسيانىڭ وتىرىسىنان كەيىنگى ءباسپاسوز ءماسليحاتىندا.

ال وسك توراعاسى بەرىك يماشەۆ 2015 جىلى وتكەن پرەزيدەنت  سايلاۋىندا قانداي حالىقارالىق ۇيىمداردان قانشا بايقاۋشى كەلگەنىن ەسكە الدى.

«ەقىۇ دياقب ميسسياسىنان - 291, تمد بايقاۋشىلارى ميسسياسىنان - 410,  شىۇ ميسسياسىنان 10  جانە باسقا دا ۇيىمداردان 99 بايقاۋشى كەلدى. مۇنان بولەك ەلىمىزدىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىندە اككرەديتتەلگەن باق بولدى. ولار - 168 ادام»، - دەدى بەرىك يماشەۆ.

قۋانىش قاپپاس

Abai.kz