م.اۋەزوۆ اتىنداعى اكادەميالىق دراما تەاترىندا ءازىربايجان كلاسسيگى ۇزەيىر عادجىبەكوۆتىڭ «ارشىن مال الان» اتتى ەكى ءبولىمدى ميۋزيكلى جۇرتشىلىق نازارىنا ۇسىنىلدى.
اۆتور ءوز شىعارماسىن 1910 جىلى باكۋدە باستاپ، 1913 جىلى سانكت-پەتەربۋرگتە تۇرعان ۋاقىتىندا اياقتاعان ەكەن. كەيىنىرەك 86 تىلگە اۋدارىلعان تۋىندىعا فيلم دە ءتۇسىرىلىپ، الەمنىڭ 136 ەلىنە تاراتىلىپتى. ءازىربايجان حالقىنىڭ وسى ايگىلى وپەرەتتاسىن «كەزدەمە ساتاتىن مالشى» دەپ اۋدارىپ، قازاقشا سويلەتكەن كورنەكتى جازۋشى قالتاي مۇحامەتجانوۆ بولاتىن. سوندىقتان ميۋزيكل رەجيسسەرى قازاقستاننىڭ حالىق ءارتيسى، مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى، پروفەسسور تۇڭعىشباي ءال-ءتارازيدىڭ ايتۋىنشا، قويىلىم قازاق كورەرمەندەرىنە بۇرىننان جاقسى تانىس. ويتكەنى سپەكتاكلدى وسىعان دەيىن 1950-1970 جىلدارى قاراعاندى، سەمەي، جەتىساي تەاترلارى ءوز رەپەرتۋارىنا قوسقان. ال ونى العاش رەت كاسىبي تۇرعىدا ساحنالاپ، كوپشىلىككە تارتۋ ەتىپ وتىرعان - تانىمال تۇلعا، تاماشا اكتەر، بىلىكتى رەجيسسەر تۇڭعىشباي ءال-تارازي. ونەر يەسى سپەكتاكلدىڭ تۇساۋى كەسىلەتىن سالتاناتتى ءساتتى ۇزاق ۋاقىت ارمانداعان كورىنەدى. تەاتر باسشىلىعى «ارشىن مال الاندى» ارنايى بەكىتىپ، كەلىسىم بەرگەنشە 5-6 جىلدان استام ۋاقىت ءار سيۋجەتتى ىشتەي ءپىسىرىپ، ۇزدىكسىز دايىندىقتا ءجۇرىپتى.

م.اۋەزوۆ اتىنداعى اكادەميالىق دراما تەاترىندا ءازىربايجان كلاسسيگى ۇزەيىر عادجىبەكوۆتىڭ «ارشىن مال الان» اتتى ەكى ءبولىمدى ميۋزيكلى جۇرتشىلىق نازارىنا ۇسىنىلدى.
اۆتور ءوز شىعارماسىن 1910 جىلى باكۋدە باستاپ، 1913 جىلى سانكت-پەتەربۋرگتە تۇرعان ۋاقىتىندا اياقتاعان ەكەن. كەيىنىرەك 86 تىلگە اۋدارىلعان تۋىندىعا فيلم دە ءتۇسىرىلىپ، الەمنىڭ 136 ەلىنە تاراتىلىپتى. ءازىربايجان حالقىنىڭ وسى ايگىلى وپەرەتتاسىن «كەزدەمە ساتاتىن مالشى» دەپ اۋدارىپ، قازاقشا سويلەتكەن كورنەكتى جازۋشى قالتاي مۇحامەتجانوۆ بولاتىن. سوندىقتان ميۋزيكل رەجيسسەرى قازاقستاننىڭ حالىق ءارتيسى، مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى، پروفەسسور تۇڭعىشباي ءال-ءتارازيدىڭ ايتۋىنشا، قويىلىم قازاق كورەرمەندەرىنە بۇرىننان جاقسى تانىس. ويتكەنى سپەكتاكلدى وسىعان دەيىن 1950-1970 جىلدارى قاراعاندى، سەمەي، جەتىساي تەاترلارى ءوز رەپەرتۋارىنا قوسقان. ال ونى العاش رەت كاسىبي تۇرعىدا ساحنالاپ، كوپشىلىككە تارتۋ ەتىپ وتىرعان - تانىمال تۇلعا، تاماشا اكتەر، بىلىكتى رەجيسسەر تۇڭعىشباي ءال-تارازي. ونەر يەسى سپەكتاكلدىڭ تۇساۋى كەسىلەتىن سالتاناتتى ءساتتى ۇزاق ۋاقىت ارمانداعان كورىنەدى. تەاتر باسشىلىعى «ارشىن مال الاندى» ارنايى بەكىتىپ، كەلىسىم بەرگەنشە 5-6 جىلدان استام ۋاقىت ءار سيۋجەتتى ىشتەي ءپىسىرىپ، ۇزدىكسىز دايىندىقتا ءجۇرىپتى.

ناتيجەسى ءبىز كۇتكەندەگىدەن اسىپ ءتۇستى. بۇعان دەيىن تاريحي تۋىندىلاردى تۇقىرتىپ جۇرگەن رەجيسسەردىڭ ءوزى دە «سوڭعى كەزدە اكەمتەاتردىڭ دراماتۋرگياسى السىرەپ كەتتى. قويىلىمداردىڭ يدەياسى وتباسى، وشاق قاسىنان، ودان قالسا، كونەرگەن ەستەلىكتەردەن اسا الماي قالدى» دەگەن اڭگىمەلەردى جوققا شىعارۋعا تىرىسقانىن جاسىرمايدى.
- بۇل - اۋەزوۆ تەاترى ءۇشىن تاڭسىق دۇنيە. بۇرىن-سوڭدى اكتەرلەر باستى ءرولدى سومداپ، ءان ايتىپ، بي بيلەگەن ەمەس. مۇندا بىرنەشە جانر جان-جاقتى قامتىلدى. ارتىستەرىمىز كوپ ىزدەنىپ، جاڭاشىلدىقتان قالماۋعا تىرىستى. ءبىز ول ءۇشىن ەكى جارىم اي دايىندالدىق. بۇرىن «ارشىن مال الاننىڭ» ءفيلمىن كورگەن ەدىم. ونداعى ارتىستەر كەزىندە ستاليندىك سىيلىقتى يەلەنگەن. ءبىزدىڭ تەاتردىڭ ارتىستەرى دە ءوز مۇمكىندىكتەرىن بايقاتسىن دەپ، ءارى اكەمتەاتردا جاقسى ءبىر مەرەكە بولسىن دەگەن ويمەن وسى تۋىندىنى تاڭداپ الدىم. مەنى تاعى ءبىر قىزىقتىرعانى - قويىلىم قازاققا ءبىر- تابان جاقىن. سۇتتەي ۇيىعان سالت-ساناسى، ادەت-عۇرپى، شىعىستىق مادەنيەت، ادامداردىڭ قارىم-قاتىناسى ءبىزدىڭ مەنتاليتەتىمىزگە وتە ۇقساس. اندەرى دە شىعىستىق ناقىشپەن ايتىلادى. ونىڭ ۇستىنە، قازىر ءبىزدىڭ ۇجىمىمىزعا وتە تالانتتى جاستار كەلدى. سولاردىڭ قابىلەت-قارىمىن كورسەتۋدى دە ماقسات تۇتتىم، - دەيدى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ حالىق ءارتيسى، مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى تۇڭعىشباي ءال-تارازي.

وقيعا جەلىسىنە توقتالا كەتسەك، جاس كوپەس اسكەر قالىڭدىق ىزدەپ ءجۇرىپ، ايداي سۇلۋ ارۋ گۇلچاحراعا عاشىق بولادى. الايدا وڭ جاقتا وتىرعان بويجەتكەنمەن تىلدەسۋ ءۇشىن، قىز اكەسىنىڭ ۇيىنە باسا-كوكتەپ بارۋعا باتىلى جەتپەيدى. اقىرى تىعىرىقتان شىعار جول تاۋىپ، كەزدەمە ساتىپ گۇلچاحرانىڭ ۇيىنە بەت الادى. ءارى قاراي وربىگەن شىم-شىتىرىق وقيعا انمەن استاسىپ، بيمەن كومكەرىلگەن. ايتا كەتەرلىگى، باستى رولدەردەگى ارتىستەردىڭ ءبيى ەشكىمنەن دە كەم ەمەس. بالەتمەيستەردىڭ از تەر توكپەگەنى كورىنىپ تۇر. سونداي-اق مىڭ قۇبىلىپ، كوڭىلىڭدى كوتەرەتىن مۋزىكا دا كاسىبي تۇرعىدا دۇرىس تاڭدالعان. كەيىپكەرلەردىڭ اسقان شەبەرلىكپەن تىگىلگەن ءازىربايجاننىڭ ۇلتتىق كيىمى مەن ساحنانىڭ بەزەندىرىلۋى دە مۇقيات سۇزگىدەن وتكەنى بايقالادى. اسكەر - ەرلان ءبىلالوۆ پەن گۇلچاحرا - ءداريا ءجۇسىپتىڭ، اسكەردىڭ اپكەسى - عازيزا ابدىنابيەۆا مەن قىز اكەسى سۇلتانبەك - تولەۋبەك ارالباەۆتىڭ، ءۇي قىزمەتشىسى تەللي - شىنار اسقاروۆا، اسيا - داناگۇل تەمىرسۇلتانوۆا، سۇلەيمەن - جانداربەك سادىرباەۆتىڭ وبرازدارى لايىقتى تاڭدالعان. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، رەجيسسەر كوزدەگەن ماقساتىنا قول جەتكىزىپ، تەاتر تىنىسىنا جاڭا لەپ، وزگەشە جاڭالىق اكەلە العان.
عازيزا ءابدىنءابيەۆا:

- باسقا قويىلىمدارداعى رولدەرىمە قاراعاندا، وسى جولى جاڭاشا ىزدەنۋگە تۋرا كەلدى. ويتكەنى ارتىستەردىڭ باسىم بولىگى سايدىڭ تاسىنداي جىگىتتەر مەن سىلاڭ قاققان قىزدار. ءبىز دە سولاردان قالىسپايىق دەپ، جاستاردىڭ ەكپىنىنە ىلەسەيىك دەپ، بارىمىزدى سالۋعا تىرىستىق. ويتكەنى باسقا تۋىندىلارمەن سالىستىرعاندا، مۇندا بي كوپ، ءان كوپ، جۇگىرىس كوپ. وسى جولى ءبىز دە، جاستار دا ۇلكەن مەكتەپتەن وتتىك دەسەك بولادى. سەبەبى مۇنداي ميۋزيكل تەاتر ساحناسىندا ءبىرىنشى رەت قويىلىپ وتىر.

داريا ءجۇسىپ:

- سپەكتاكل بارىسىندا مەن ءتورت اريا ايتامىن. بۇدان بولەك، دۋەتپەن جانە تريومەن ءان سالامىن. ءبىز تەاتردا ۇنەمى بيلەپ جۇرگەنىمىزبەن، بىراق ءان شىرقاپ كورگەن ەمەسپىن. سوندىقتان العاش رەت ساحنادا اريا ورىنداماقپىن. جوعارى نوتالار كوپ كەزدەستى. دەگەنمەن قۇرمانعازى اتىنداعى ۇلتتىق كونسەرۆاتوريانىڭ ۆوكال بولىمىندە العان ءبىلىمىمنىڭ پايداسى وسى سپەكتاكلدە ءتيدى دەسەم بولادى. مەن مۇمكىندىگىمشە، ءوز ءرولىمنىڭ كوتەرگەن جۇگىن باسقا ارناعا بۇرماي، قاز-قالپىندا بەرۋگە ۇمتىلدىم.

قانشايىم بايداۋلەتوۆا

«ايقىن» گازەتى 16 ماۋسىم 2009 جىل