167 ميلليارد دوللار. بۇل – قازاقستاننان زاڭسىز شىعارىلعان قاراجات. بۇل – وففشورداعى اقشا. بۇل – ۇرلانعان اقشا. بۇل – بىزدەگى باي-باعلاننىڭ، شەندى-شەكپەندىنىڭ بىزدەن تىعىپ قويعان اقشاسى. انىعىندا – ءبىزدىڭ ەلدىڭ بيۋدجەتىنە تيەسىلى اقشا.

وتكەندە ماجىلىستە وتكەن جيىندا دەپۋتات ازات پەرۋاشەۆ ايتتى. ۇكىمەتباسى اسقار مامين مەن باس پروكۋرور عيزات نۇرداۋلەتوۆتىڭ اتىنا دەپۋتاتتىق ساۋال جولدادى. پەرۋاشەۆ كوتەرگەن ەكى ماسەلەنىڭ مازمۇنىن تارقاتىپ جازايىق...

قازىر بىزدە قالاي، ءبىر شەنەۋنىك ءىرى كولەمدە پارامەن ۇستالادى. مىسالى، 1 ميلليون دوللار الدى دەلىك... سوت وعان كەلتىرىلگەن شىعىندى وتەۋدى مىندەتتەيدى دە، شامامەن 7-8 جىل جازا كەسەدى. الگى اككى الاياق سول العان 1 ميلليوندى ۇستىنە كوپ بولسا جارتى ميلليونىن قوسىپ بيۋدجەتكە قايتارادى. سوتتالادى. 1,5-2 جىل وتكەندە موپ-موماقان ءتارتىبى ءۇشىن ۋاقىتىنان بۇرىن بوساتۋعا ءوتىنىش جازادى. سوت ماقۇلداسا الگى جەمقور شەنەۋنىك بوستاندىققا شىعادى. بولعانى وسى. ال ونىڭ ۇستالعانعا دەيىن جيعان-تەرگەنى، جىمقىرىپ-قىمقىرعانى ەسەپكە الىنبايدى. بوستاندىققا شىققان سوڭ ءوزىنىڭ سول كاپيتالىن جۇمساپ-اق، جۇماق كۇنىن كورە بەرەدى.

دەپۋتات ازات پەرۋاشەۆ وسىنداي قۋلىق-سۇمدىقتىڭ الدىن الۋ ءۇشىن جەمقورلىقپەن سوتتالعان ازاماتتارعا «ۋاقىتىنان بۇرىن بوساتۋ» شارتىن قولدانباۋدى ۇسىنىپتى. بۇيدەيدى:

«ءبىزدىڭ الدىمىزدا ۇرلانعان اقشانى قايتارۋ ماسەلەسى عانا ەمەس، سىرتقا توقتاۋسىز كەتىپ جاتقان زاڭسىز كاپيتالدىڭ ورىن الۋىنا جول بەرمەۋ مىندەتى تۇر. جەمقورلار سوتتالعان جاعدايدىڭ وزىندە، ولار مەرزىمنەن بۇرىن شارتتى بوساتۋ ارقىلى ءبىر، ءبىر جارىم جىلدان سوڭ بوستاندىققا شىعىپ، وزدەرىنىڭ كاپيتالدارىنا قايتا ورالاتىنىنا سەنەدى.

وسىعان بايلانىستى، «اق جول» فراكتسياسى سوتتالۋشىلاردىڭ شارتتى تۇردە مەرزىمىنەن بۇرىن بوساتۋىن بولدىرماۋ ءۇشىن قىلمىستىق زاڭ نورمالارىنا: شارتتى تۇردە مەرزىمىنەن بۇرىن بوساتۋ مۇمكىندىكتەرىنە جول بەرمەۋ جانە سوتتالۋشىلاردىڭ ۇرلانعان قاراجات سوماسىن تولىق وتەمەيىنشە، ەلدەن سىرتقا شىعۋىنا تىيىم سالۋدى ەنگىزۋدى تالاپ ەتەدى»، دەيدى.

جالپى بۇل الەمدىك پراكتيكادا بار زاڭناما. العاش رەت باتىس ەلدەرى، اقش-تىڭ بىرنەشە شتاتى  جەمقورلىق بويىنشا 10-15 جىلعا سوتتالعان ازاماتتاردى مەرزىمىنەن بۇرىن بوساتۋعا تىيىم سالعان. ءدال وسىنداي زاڭ بەلارۋس مەملەكەتىندە دە قولدانىسقا ەنگەن. ءتىپتى، رەسەيدىڭ مەملەكەتتىك دۋماسى دا وسى مازمۇنداعى زاڭ جوباسىن ەنگىزگەن.

پارامەن ۇستالعاندار ايىپپۇل تولەپ، شارتتى تۇردە بوستاندىققا شىعاتىنى تۋرالى جوعارىدا ايتتىق قوي. سوزىمىزگە دالەل بولسىن:

2019 جىل. قوستاناي قالاسىنىڭ بۇرىنعى اكىمى احمەدبەك احمەتجانوۆ ۋاقىتىنان بۇرىن بوساپ شىقتى. ول 2016 جىلدان باستاپ جازاسىن وتەپ جاتقان. 13 جىلعا سوتتالعان. وعان بىرنەشە كومپانيادان 74 ميلليون تەڭگە پارا العان دەگەن ايىپ تاعىلعان.

2018 جىل. اقمولا وبلىسى، اتباسار اۋداندىق ىشكى ىستەر دەپارتامەنتىنىڭ باسشىسى شامسيددين تۇبەكوۆ 400 مىڭ تەڭگە اۋىزباستىرىق الامىن دەپ ۇستالعان. 4 اي تەرگەۋ اباقتىسىندا جاتقان. سوت شەشىمىمەن 23 ميلليون تەڭگەنى بيۋدجەتكە قايتارعان سوڭ، سوت زالىنان بوساپ شىققان.

2018 جىل. استانادا ەكونوميكالىق تەرگەۋلەر قىزمەتىنىڭ اسا ماڭىزدى ىستەر بويىنشا اعا تەرگەۋشىسى پارامەن ۇستالدى. ول 15 مىڭ دوللار پارانىڭ 5 مىڭ دوللارىن الىپ جاتقاندا قۇرىقتالعان. كەيىن كىناسىن تولىق مويىنداۋىنا بايلانىستى قامالعان جوق.

2017 جىل. جەمقورلىق فاكتىسىمەن سوتتالعان «استانا ەكسپو-2017» ۇك قۇرىلىس دەپارتامەنتىنىڭ بۇرىنعى باسشىسى قاجىمۇرات ۇسەنوۆ راقىمشىلىقپەن بوساپ شىقتى. ۇسەنوۆ 200 ميلليون تەڭگە ۇرلاعان. جاقسى ءتارتىبى ءۇشىن بوسادى.

2017 جىل. قر اۋىلشارۋاشىلىعى مينيسترلىگىنىڭ بۇرىنعى ۆيتسە-ءمينيسترى ءمۇسلىم ومىرياەۆ تە راقىمشىلىقپەن بوساپ شىقتى. ول 100 مىڭ دوللار پارا الدى دەپ ۇستالعان.

2016 جىل. «قورعاس» حالىقارالىق ورتالىعىنىڭ بۇرىنعى باسشىسى ۆاسيلي ني دەگەن ادامنىڭ ۇستالۋى ءتىپتى قىزىق. پارا الدى. ۇستالدى. بوساپ شىقتى. اناۋ-مىناۋ ەمەس،  باقانداي 1 ميلليون دوللار پارا العان. ونى ءوزى دە مويىندادى. ني وسى ءۇشىن ءتىپىت 2 اي دا قاماۋ كورگەن جوق. ىستەگەن ىسىنە قاتتى وكىنىپتى-مىس.

تىزبەلەي بەرسەڭ، ءتىپتى شەگىنە جەتۋ مۇمكىن ەمەس. مۇندايلار كوپ بىزدە. وتە كوپ. بارلىعى دا پارا العاندار. بىرەۋلەرى تەڭگە جەگەندەر. تەڭگەگە تويمايتىندارى دوللار جۇتقاندار. اقىرى تۇتىلدى. تۇتىلعانى نە كەرەك، ايىپپۇلىن ەسەلەپ بەرىپ، قۇتىلىپ جاتقان جوق پا؟!

167 ميلليارد دوللارعا قايتا ورالايىق. بۇل – وففشورداعى اقشا. بۇل – ۇرلانعان اقشا. حالىقارالىق ساراپشىلاردىڭ ەسەپتەپ شىعارعان سوماسى وسى. بۇل تاۋەلسىزدىك جىلدارىنداعى مۇناي ساۋداسىنان تۇسكەن قازاقستاننىڭ ۇلتتىق قورىنداعى قاراجاتتان 2 ەسە كوپ سوما. وسىدان 7-8 جىل بۇرىن حالىقارالىق ساراپشىلار قازاقستاننىڭ وففشورداعى اقشاسى 138 ميلليارد دوللار دەپ مالىمدەگەن ەدى. بايقاساڭىز، شەتەلگە شىعارىلعان اقشا كولەمى كوبەيمەسە، ازايعان جوق. ەسەلەپ ۇلعايۋدا.

ءيا، جوعارىداعى جەمقورلار اقشالارىن وففشورعا جاسىرادى. تۇتىلعانى دا، قۇتىلعانى دا. ەستەرىڭىزدە بولار، 2016 جىلى پاناما وففشورلارىنىڭ ءتىزىمى جاريا بولىپ، ءبىزدىڭ ءبىراز مىرزالار مەن حانىمدار ماسقارا بولعان. پانامادا اشەكەرە بولعاندار مىنالار ەدى;

داريعا نازارباەۆا (قر سەناتىنىڭ قازىرگى باسشىسى);

ەرلان ساعاديەۆ (قر بۇرىنعى ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترى);

ءنۇرالى اليەۆ، (كاسىپكەر، داريعا نازارباەۆانىڭ ۇلى);

تولەگەن بالعىمباەۆ (قر ەكس-پرەمەر-ءمينيسترىنىڭ ۇلى);

باقىت نيازوۆ (Real Invest Group حولدينگىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى);

تالعات قۋانىشەۆ ( «ForteBank» اق باسقارما توراعاسى);

ەرلان قوساەۆ (مۇحتار ءابلازوۆتىڭ سىبايلاسى رەتىندە رەسەيدەن قازاقستانعا قايتارىلعان ادام);

شىڭعىس دوسمۇحامبەتوۆ (بۇرىنعى قر تۋريزيم جانە سپورت ءمينيسترى تەمىرحان دوسمۇحامبەتوۆتىڭ ۇلى);

نۇرلان قاپپاروۆ (مارقۇم، بۇرىنعى «كازاتومپروم» ۇلتتىق كومپانياسىنىڭ باسشىسى بولعان);

بەرىك قانيەۆ (نۇرلان قاپپاروۆ پەن  ەربولات دوساەۆپەن بىرگە «Lancaster Group» اق قۇرعان،  ديرەكتورلار كەڭەسىنىڭ توراعاسى بولعان);

ايگۋل نۇريەۆا ( «كازاقتەلەكوم» اق-نىڭ 24,96 % اكتسياسىنىڭ يەسى).

ايتپاقشى 2019 جىلدىڭ ناۋرىزىندا داريعا نۇرسۇلتانقىزىنىڭ اۆسترياداعى اقشاسى دا اشكەرە بولعان. ءيا، ايتا بەرسەڭ تاعى كوپ.

ءتۇيىن. بىزدەگى شەندىلەر وسىلاي ءومىر سۇرەدى. ولار قازاقستاندا كەدەي-كەپشىكتىڭ بار ەكەنىن بىلمەيدى دە. كوپ بالالى اتا-انالارى اتاعى الەمگە ايلىگى استانانىڭ ماڭايىنداعى قيراۋىق تامدى پانالاپ، كۇن-ءتۇن دەمەي تىراشتانىپ ءجۇرىپ كۇنىن كورەتىن ەلدىڭ باي-باعلاندارى مەن شەندى-شەكپەندىلەرى شەتەلگە اقشا تىعادى. شالقىپ ءومىر سۇرەدى. شەنەۋنىكتەرى دە شەتتەرىنەن مىقتىلار. ولار ءۇشىن سوتتالۋ دەگەن تۇك ەمەس. ءارى كەتسە، ايىپپۇلىن تولەپ بەرىپ، بوساپ شىعادى. بۇل رەال! بۇل شىندىق!

سوندىقتان جەمقورلىق فاكتىسى بويىنشا سوتتالعاندارعا ۋاقىتىنان بۇرىن بوساتۋ امالى قولدانىلماۋى كەرەك-اق! قىلمىستىڭ اتى – قىلمىس. كىنالى جازالانۋى ءتيىس! كىم بولسا – ول بولسىن، زاڭ بارىنە ورتاق. قاراپايىم تۇرعىن تاۋىق ۇرلاعانى ءۇشىن 3 جىلعا سوتتالادى. وليگارحتار ميلليون دوللارمەن ۇستالىپ، قۇتىلىپ شىعادى. پارادوكس. قازاقستاندىق سوتقا وسىدان كەيىن قانداي سەنىم قالادى. قازاقتا ايران ىشكەن قۇتىلىپ، شەلەك جالاعان تۇتىلدى دەگەن ناقىل بار. سونىڭ كەبى بۇل. ءبىز ايتۋىن ايتامىز-اۋ. سونى ەستيتىن قۇلاق بولسا، كانە...

نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى

Abai.kz