وسى ايدىڭ 9 ساۋىرىندە مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ رەسپۋبليكالىق تەلەارنالار ارقىلى قازاقستان حالقىنا ۇندەۋ جاساپ،  2019 جىلدىڭ 9 ماۋسىمى كۇنى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كەزەكتەن تىس پرەزيدەنتتىك سايلاۋى وتەتىنىن حابارلاعان ەدى. 

ەل پرەزيدەنتى ءوز سوزىندە، بۇل شەشىمنىڭ بۇكىل قازاقستان حالقى ءۇشىن اسا ماڭىزدى شەشىم ەكەنىن ايتتى. ءارى قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ كەزەكتەن تىس سايلاۋىن وتكىزۋدى ەل كونستيتۋتسياسىنا سۇيەنە وتىرىپ بەلگىلەگەنىن مالىمدەدى.

پرەزيدەنتتىڭ ايتۋىنشا، بۇنداي ماڭىزدى شەشىمدى تۇڭعىش پرەزيدەنت نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆپەن اقىلداسا وتىرىپ قابىلداعان. سونىمەن قاتار، پارلامەنتتىڭ قوس پالاتاسىنىڭ سپيكەرى جانە پرەمەر-ءمينيستردىڭ دە كەڭەسىن تىڭداعان. بۇل شەشىمنىڭ قابىلدار الدىندا پارلامەنتتەگى پارتيا جەتەكشىلەرىمەن كەزدەسىپ، كونستيتۋتسيالىق كەڭەستىڭ كەلىسىمىن دە العان كورىنەلى. مەملەكەت باسشىسىنىڭ ايتۋىنشا، كەزەكتەن تىس سايلاۋ وتكىزۋ ەل ءۇشىن وتە ماڭىزدى ءارى وتە قاجەتتى قادام.

مەملەكەت باسشىسى كەزەكتەن تىس پرەزيدەنتتىك سايلاۋ وتەتىنىن جاريالاعاننان كەيىن، بۇكىل قازاقستان حالقىنان قولداۋ تاپتى. قاراپايىم حالىق عانا ەمەس، ساياساتكەرلەر، كاسىپكەرلەر مەن كەز-كەلگەن سالا وكىلدەرى ءوز پىكىرلەرىن ايتىپ، سايلاۋعا دايىن ەكەندەرىن جەتكىزدى.

ەندىگى قادام، پرەزيدەنتتىككە ۇمىتكەرلەردى ۇسىنۋ بولاتىن. كونستيتۋتسيا بويىنشا، پرەزيدەنتتىككە ۇمىتكەرلەردى پارتيالار مەن قوعامدىق ۇيىمدار عانا ۇسىنا الادى. وسى جەردە ايتا كەتەرلىگى، كەزەكتەن تىس وتەتىن پرەزيدەنت سايلاۋىنا كانديداتتاردى ۇسىنۋ 10 ساۋىردە باستالاتىنى بەلگىلى بولعان. ءارى ۇمىتكەرلەردى ۇسىنۋ 28 ساۋىردە، تىركەۋ 11 مامىردا اياقتالاتىنى دا جاريالاندى.

وسىعان وراي كوپشىلىك نازارى پارلامەنتتەگى پارتيالاردىڭ كىمدى كانديدات رەتىندە ۇسىناتىنىنا اۋدى. ەل حالقىن اسىرەسە «نۇر وتان» پارتياسى اتىنان سايلاۋعا قاتىساتىن كانديداتتىڭ كىم بولاتىنى قاتتى قىزىقتىرعان بولاتىن. سەبەبى، ەلدەگى ەڭ ءىرى ءارى جەتكەشى پارتياعا دەگەن حالىقتىڭ سەنىمى ەرەكشە. قۇرىلعانىنا جيىرما جىل بولعان پارتيانىڭ ەل ومىرىندە الار ورنى دا باسىم. سول ءۇشىن دە كوپ حالىق «نۇر وتان» پارتياسىنىڭ ماڭىزدى شەشىمدەرىنە بەي-جاي قارامايدى. وسى جولى دا پرەزيدەنتتىك سايلاۋعا كىمدى كانديدات رەتىندە ۇسىناتىنىن اسىعا كۇتتى.

حالىق اسىعا كۇتكەن شەشىم كوپ كەشىكپەي بەلگىلى بولدى. ەلوردادا وتكەن باس پارتيانىڭ ءحىح سەزىندە بيلىك پارتياسى اتىنان پرەزيدەنت سايلاۋىنا كىم قاتىساتىنى انىقتالدى. پارتيا توراعاسى، تۇڭعىش پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆ «نۇر وتان» پارتياسى اتىنان قر پرەزيدەنتتىگىنە ۇمىتكەر رەتىندە قاسىم-جومارت كەمەلۇلى توقاەۆتىڭ كانديداتۋراسىن ۇسىندى. ەلباسىنىڭ بۇل ۇسىنىسى پارتيا مۇشەلەرى تاراپىنان قولداۋ تاۋىپ، ماۋسىم ايىندا وتەتىن پرەزيدەنتتىك سايلاۋعا باس پارتيانىڭ اتىنان قاسىم-جومارت توقاەۆ تۇسەتىن بولدى.

قاسىم-جومارت كەمەلۇلى توقاەۆ 1953 جىلى الماتى قالاسىندا زيالى وتباسىندا دۇنيەگە كەلگەن. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى. كوپ جىلدان بەرى ەلباسىنىڭ سەنىمدى سەرىگىنە اينالعان قاسىم-جومارت كەمەلۇلى ساياسي عىلىمدار دوكتورى اتاعىن دا العان. قر پرەمەر-ءمينيسترى، قر پارلامەنتى سەناتىنىڭ توراعاسى، قر سىرتقى ىستەر ءمينيسترى بولىپ ەل ىشىندە قىزمەت ەتسە، سىرتتا بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمى باس حاتشىنىڭ ورىنباسارى، بۇۇ-نىڭ جەنەۆاداعى ءبولىمىنىڭ باس ديرەكتورى جانە بۇۇ باس حاتشىسىنىڭ قارۋسىزداندىرۋ جونىندەگى كونفەرەنتسياداعى جەكە وكىلى بولىپ الەمدىك ساياسات ساحناسىندا تەر توكتى.

قازاق ادەبيەتىنىڭ دەتەكتيۆ جانرىن قالىپتاستىرعان، ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستىڭ ارداگەرى كەمەل توقاەۆتىڭ ۇلى تالاي بەلەستەردى باعىندىرعان ازامات ەكەنىن وسى قىسقا عانا اقپارات انىقتاپ تۇر.

دەسە دە، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى - ەلباسى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆتىڭ ترانزيت كەزەڭىندە وسى قاسىم-جومارت توقاەۆتى تاڭداپ الۋىنىڭ سەبەبى نەدە؟ ەلباسىنىڭ وزگە سەرىكتەرىنەن بۇل ازاماتتىڭ قانداي ارتىقشىلىعى بار؟

ونىڭ ءومىر جولىنا وسى تۇستا قىسقاشا توقتالا كەتسەك. قاسىم-جومارت توقاەۆ 1970 جىلى كەڭەستەر وداعىنىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنە قارايتىن ماسكەۋ مەملەكەتتىك حالىقارالىق ينستيتۋتىنا تۇسكەن. وسى ينستيتۋتتى ءتامامدايتىن جىلى قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسىنا جارتى جىلدىق تاجىريبەدەن وتۋگە اتتانعان. وسى از ۋاقىتتا قاسىم-جومارت كەمەلۇلى قىتاي ءتىلىن ەركىن مەڭگەرىپ، 1975 جىلى كەڭەستەر وداعىنىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنە قىزمەتكە ورنالاستى. بولاشاق ديپلوماتتى كسرو ءسىم-ءى سينگاپۋر رەسپۋبليكاسىنا ەلشىلىككە اتتاندىردى. سول 1979 جىلدان باستاپ، قاسىم-جومارت توقاەۆ كەڭەستەر وداعىنىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىندە ءتۇرلى لاۋازىمدى قىزمەتتەر اتقاردى. ەلىمىز تاۋەلسىزدىك العان 1992 جىلى قاسىم-جومارت توقاەۆ ەلىمىزگە ورالىپ، جاڭا قۇرىلعان مەملەكەتتىك سىرتقى ىستەر ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى لاۋازىمىنا تاعايىندالدى.

سول كۇننەن باستاپ، قاسىم-جومارت توقاەۆ قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى - ەلباسى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆتىڭ سىرتقى ساياساتتاعى اقىلشىسىنا اينالدى.

ماسەلەن، توقاەۆ ەلباسى نۇرسۇلتان ءابىشۇلىنىڭ جانىندا ءجۇرىپ، سىرتقى ىستەر ءمينيسترى رەتىندە يادرولىق قارۋدى تاراتپاۋ جونىندەگى قۇجاتقا قول قويدى.

ول قۇجاتتار مىنالار:

ياسجتش - 1996 جىلعى (نيۋ-يورك) يادرولىق سىناقتارعا جالپىعا بىردەي تىيىم سالۋ تۋرالى شارت;

واياقااش - 2005 جىلعى (سەمەي)  ورتالىق ازياداعى يادرولىق قارۋدان ازات ايماق قۇرۋ تۋرالى شارت

قازاقستاننىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ ءوزى قاسىم-جومارت كەمەلۇلى توقاەۆتى  ەلدەگى ەڭ تاجىريبەلى ساياساتكەرلەردىڭ ءبىرى دەپ باعالادى. ەلباسىنىڭ ايتۋىنشا، ەلگە، حالىققا ەڭ باستىسى تۇراقتىلىق كەرەك. سول ءۇشىن مەملەكەتتى جالعاستى بىلىكتى باسشى باسقارۋى كەرەك. سول ءۇشىن ەلباسىنىڭ ساياساتىن قولدايتىن حالىق قاسىم-جومارت توقاەۆتى دا قولدايتىن بولادى. سونىمەن قاتار، ەلباسىنىڭ ءوزى دە مەملەكەتتى كۇشەيتۋ ءۇشىن جاڭادان سايلاناتىن قازاقستان پرەزيدەنتىمەن بىرلەسىپ جۇمىس ىستەيتىنىن مالىمدەدى.

وسىدان كەيىن، قازاقستان رەسپۋبليكاسى كاسىپوداقتار فەدەراتسياسى دا كەزەكتەن تىس پرەزيدەنتتىك سايلاۋعا كانديدات ۇسىندى. بۇل تۋرالى 2019 جىلى 24 ساۋىردە نۇر-سۇلتان قالاسىندا وتكەن كاسىپوداقتار فەدەراتسياسىنىڭ باس كەڭەسىنىڭ وتىرىسىندا بەلگىلى بولدى. اتالعان وتىرىستا قازاقستان رەسپۋبليكاسى كاسىپوداقتار فەدەراتسياسى اتىنان قر پرەزيدەنتىگىنە سايلاۋعا قاتىسۋعا ۇمىتكەردىڭ اتى اتالدى. اقىلداسا كەلە كاسىپوداقتار فەدەراتسياسى باس كەڭەسى تاسپيحوۆ امانگەلدى ساتىبالدىۇلىنىڭ كانديداتۋراسىن قر پرەزيدەنتتىگىنە ۇمىتكەر رەتىندە ۇسىنۋ تۋرالى شەشىم قابىلداندى.

امانگەلدى تاسپيحوۆ قازاقستان رەسپۋبليكاسى پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى، قر پارلامەنتى ءماجىلىسىنىڭ زاڭدار جانە قۇقىقتىق رەفورمالاۋ كوميتەتىنىڭ مۇشەسى بولعان. مەملەكەتتىك دەڭگەيدەگى تالاي لاۋازىمدى قىزمەتتەر اتقارعان.

ال «اق جول» پارتياسى پرەزيدەنتتىك سايلاۋعا ۇمىتكەر رەتىندە تۇڭعىش ايەل كانديدات ۇسىنىلدى. نۇر-سۇلتان قالاسىندا وتكەن پارتيا سەزىندە سايلاۋعا تۇسۋگە ۇمىتكەر رەتىندە التى بىردەي كانديداتتىڭ اتى اتالعان. الايدا دەلەگاتتاردىڭ داۋىس بەرۋى ناتيجەسىندە ەسپاەۆا ءدانيا ماديقىزى «اق جول» پارتياسى پرەزيدەنتتىك سايلاۋعا قاتىساتىنى بەلگىلى بولدى. وسىلايشا، تاريحتا تۇڭعىش رەت قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتتىك سايلاۋىنا ايەل كانديدات ۇسىنىلىپ وتىر.

ءدانيا ماديقىزى 1961 جىلدىڭ بەسىنشى ناۋرىزىندا دۇنيەگە كەلگەن. وتباسى بار. ەكى بالانىڭ اناسى. ول 1982 جىلى الماتى ەسەپ-كرەديت تەحنيكۋمىن،  1993 جىلى قازاق مەملەكەتتىك باسقارۋ اكادەمياسىن تامامداعان. ءدانيا ەسپاەۆا ۇزاق جىل بويى ەلىمىزدىڭ ەكونوميكا سالاسىندا ءونىمدى ەڭبەك ەتتى.

پرەزيدەنت سايلاۋىنا قاتىسقالى وتىرعان تۇڭعىش ايەل ۇمىتكەر ءدانيا ەسپاەۆا ءوز سوزىندە انا مەن بالا ماسەلەسىن باستى نازاردا ۇستايتىنىن ايتتى. ونىڭ ايتۋىنشا، وسى رەتكى پرەزيدەنتتىك سايلاۋعا ەڭ الدىمەن انا رەتىندە قاتىسقالى وتىر. سەبەبى، قازىر ەلدەگى الەۋمەتتىك جاعداي ەڭ وزەكتى ماسەلە بولىپ وتىر. سوندىقتان انا مەن بالا ماسەلەسى باعدارلاماسىنىڭ باستى باعىتى بولاتىنىن ايتتى.

ءسوز سوڭىندا، 9 ماۋسىمدا وتەتىن كەزەكتەن تىس پرەزيدەنتتىك سايلاۋعا ۇمىتكەر اتانعان وزگە دە كانديداتتاردىڭ ءتىزىمىن ۇسىنامىز. ولاردىڭ بارلىعىن ساياسي پارتيالار نەمەسە قوعامدىق بىرلەستىكتەر ۇسىنعان.

سادىبەك تۇگەل - «ۇلى دالا قىراندارى» رەسپۋبليكالىق قوزعالىسى​;

تولەۋتاي راقىمبەكوۆ -«اۋىل» پارتياسى;

جامبىل احمەتبەكوۆ - قازاقستان كوممۋنيستىك حالىق پارتياسى;

ءامىرجان قوسانوۆ - «ۇلت تاعدىرى» قوزعالىسى;

جۇماتاي اليەۆ - «حالىق دەموگرافياسى» قوعامدىق بىرلەستىگى.

Abai.kz