(ماسەلەنى قالاي شەشۋگە بولادى)

سوناۋ زوبالاڭ جىلدارى تۋعان ەلىن-جەرىن تاستاپ، باس ساۋعالاپ شەتەلگە اۋىپ كەتكەندەر تاۋەلسىزدىك العالى  وتانىنا كۆوتامەن دە، شاقىرىلماي دا كوشىپ كەلىپ جاتىر. وسىلاردى قونىستاندىرۋ ءۇشىن جاعداي تۋعىزۋ ءبىزدىڭ ماڭعىستاۋ وبلىسىندا ۇلكەن ماسەلەگە اينالدى. شەتتەن كەلگەندەر نەگىزىنەن قىزىلتوبە ەلدى مەكەنى مەن اقتاۋ قالاسى توڭىرەگىنە (ساياجايعا) ورنالاسىپ جاتىر.

(ماسەلەنى قالاي شەشۋگە بولادى)

سوناۋ زوبالاڭ جىلدارى تۋعان ەلىن-جەرىن تاستاپ، باس ساۋعالاپ شەتەلگە اۋىپ كەتكەندەر تاۋەلسىزدىك العالى  وتانىنا كۆوتامەن دە، شاقىرىلماي دا كوشىپ كەلىپ جاتىر. وسىلاردى قونىستاندىرۋ ءۇشىن جاعداي تۋعىزۋ ءبىزدىڭ ماڭعىستاۋ وبلىسىندا ۇلكەن ماسەلەگە اينالدى. شەتتەن كەلگەندەر نەگىزىنەن قىزىلتوبە ەلدى مەكەنى مەن اقتاۋ قالاسى توڭىرەگىنە (ساياجايعا) ورنالاسىپ جاتىر.

«ورنالاسىپ جاتىر» دەپ اۋىز تولتىرىپ ايتقانىمىزبەن، تابان تىرەيتىن ۇلتاراقتاي جەر الا الماي شۇبىرىپ جۇرگەندەردىڭ جاعدايى تومەن، ونى كۇندە كورىپ وتىرمىز. وسىلاردىڭ بارلىعىنا قالادان، كەنتتەن زامانعا ساي جايلى پاتەر، جالاقىسى جوعارى وندىرىستەن جۇمىس تاۋىپ بەرۋگە مۇمكىندىك شەكتەۋلى. نە ىستەۋ كەرەك؟ وسى كوشىپ كەلۋشىلەر اۋىلدىق جەرگە، تاۋ بويىنىڭ بۇلاقتارىنا، قۇم بويىنىڭ قۇدىقتارىنا ورنالاسىپ، شارۋا جاساپ كەتسە قالاي بولار ەدى؟! كەشەگى كەڭەس ۇكىمەتى كەزىندەگى جۇزدەگەن مىڭ مال وسىرگەن سوۆحوزدار تاراپ كەتتى دە، ءىشىنارا شارۋا ۇستاعان سەرىكتەستىك بولماسا، نەگىزگى قونىس بەلگىسىز قالدى. سول جەرلەرگە ورنالاسىپ، مال باعىپ، ەگىن سالىپ، كۇنەلتىس جاساپ كەتۋىنە بولماس پا ەدى؟! ورتىلىققا توپىرلاپ وتىرىپ الىپ، شەتكە شىعىپ شارۋا جاساۋعا بەتىنەن باساتىن جەرگىلىكتى ادامدارداي ەمەس، بۇلار تاعدىر تاۋقىمەتىن كوپ كورگەن، ءسال نارسەنىڭ ءوزىن ۇقساتىپ، تابىسقا اينالدىرا الاتىن شەتىنەن ەڭبەققور ەكەنىن كورىپ ءجۇرمىز. ماسەلەن، باقتاشىعا بالەن جىلعا دەپ شەكتەپ، قۇنى كەيىن قايتارىلاتىن باعاتىن مال بەرىلسە، ەگىنشىگە تۇقىم مەن قۇرال-سايمان بەرىلسە، قانداي كاسىپپەن اينالىسام دەسە دە جەڭىلدىكپەن جاعداي جاسالسا، بۇلار قازىر-اق باقىتتى ءومىر ءسۇرىپ كەتەدى دەپ ويلايمىن. ول ءۇشىن الدىن-الا زەرتتەۋ، ىزدەستىرۋ جۇمىستارىن جۇرگىزىپ، سوعان ساي باعدارلاما جاساپ، كوشىپ كەلۋشىلەردىڭ نازارىن سولاي اۋدارىپ، ۇگىت-ناسيحات تاراتسا، ەشكىم دە ونداي جاقسىلىقتان قاشپاس. تۋىسقاندارىمىزدىڭ ءۇيدىڭ بۇرىشىنان سىعالاپ، بازار جاعالاپ تەنتىرەپ جۇرگەندەرى ولاردى دا جاقسىلىققا جەتكىزبەيتىنى، بىزگە دە ابىروي بولمايتىنى تۇسىنىكتى.

مىنانى دا ەسكەرۋ كەرەك، ماسەلەن، جاڭا قونىستانعان مەكەندە وسى زامانعى وركەنيەتتىڭ راحاتىنا كەنەلىپ كۇرپ ەتە تۇسەمىن دەپ ويلاۋ ارتىعىراق. ماسەلەن، ەلەكتر ەنەرگياسى، گاز، اۋىز سۋ تاپشىلىعى بولۋى مۇمكىن، بىراق وعان ءتوزىپ، ەڭبەكپەن بىرتە-بىرتە جەتۋگە بولار. ءبىزدىڭ جەرگىلىكتى مالشى اۋىلدارىمىزدا وسى تاپشىلىق ءالى دە بار ەكەنىن كورىپ وتىرعاندا،  ورالماندار بىزگە وكپە ايتا قويماس. وبلىس اكىمى قىرىمبەك كوشەرباەۆتىڭ ءبىر بايانداماسىنان ورالماندارعا جىلىنا 5,4 ميلليارد تەڭگە بولىنەدى دەپ ەستىدىم. ەگەر كوزىن تاۋىپ، رەتىمەن جۇمساسا وسى دا از اقشا ەمەس سياقتى. شارۋاعا قونىسىن (جەردى) تەگىن بەرىپ، مال مەن تۇقىمنىڭ قۇنى ءبىراز جىلدان كەيىن قايتارىلاتىن بولىپ اقشاعا ساتىپ الىپ بەرسە، ارعى جاعىن ءوزى ۇيلەستىرىپ كەتەر. سوندا كەشەگى كۇنى كۇيرەپ قالعان اۋىلىمىز كوبەيىپ، جاندانىپ، قاناتىن كەڭگە جايىپ، بۇرىنعى شارۋا باققان قازاق اۋىلىنىڭ كەيپىنە قايتا اينالار ەدى.

كۆوتا-شەكتەۋ. ەگەر كۆوتاسىز-اق كوشىپ كەلە بەرۋىنە رۇقسات ەتىپ، جاتىرقاپ قاراماي، مۇمكىندىگى مول جاعداي جاساپ، باۋىرىمىزعا تارتساق كوشىپ كەلۋشىلەر كوبەيەر ەدى. بۇدان، بەرىسى وبلىسىمىزداعى قانداستارىمىزدىڭ سالماعى ۇلعايسا، ءارىسى ۇلتىمىزدىڭ سانى ارتۋىنا اسەرىن تيگىزەر ەدى.

ماڭعىستاۋ ولكەسىنىڭ جەرى كەڭ عوي! مىڭداعان اداي اۋىلدارى جازدا ءۇستىرتتىڭ قىرىنداعى شىمىراۋلارىن جايلاپ، قىستا ىقتاسىن ساي-سالاسىن قىستاپ وتىرعان. كەشەگى كەڭەس ۇكىمەتى كەلگەنشە وسىلاي قالىڭ ەلدىڭ مەكەنى بولعانىن ەستىگەن دە، كورگەندەر دە بار. شارۋا جايىمەن جۇرگەندە شاتقال، سايلاردا، بۇلاق باستارىندا تاستان قالانعان ءۇي، مەشىت، قورا-قوپسىلاردىڭ قيراندىلارى ءجيى ۇشىراساتىن، سول ورىندار ءالى دە جوعالماعان بولۋى كەرەك. ءبىر كەزدە قالىڭ ەلدى باۋىرىنا سىيعىزىپ، تۇرمىس تىرشىلىگىنە جاراپ، پانا بولعان ءۇستىرتتىڭ استى بۇگىندە دە كوشىپ كەلۋشىلەرگە قۇتتى قونىس بولار دەپ ويلايمىن. بۇلاق باستارىنان ءۇي سالىپ، ەگىن ەگىپ، ازداعان مالىن قايىرىپ كۇنەلتۋىنە بولماس پا ەدى؟! ءۇي، قورا، تاعى باسقالارىن سالۋعا قۇرىلىس ماتەريالى (تاس، ساز بالشىق) جەتكىلىكتى عوي. بۇرىنعى كەزدەگىدەي ەمەس، ءۇستىرت ۇستىمەن تەمىر جول، تاس جول تارتىلىپ، «كۇرە تامىرمەن قان ءجۇردى» دەگەندەي مۇناي وندىرەتىن كەن ورىندارى اشىلىپ، جۇرتتىڭ تۇرمىس تىرشىلىگىن جاساۋىنا قولايلى بولاتىنداي. تۇرعىنى كوپ بىرىككەن اۋىلداردىڭ قولايلى دەگەن جەرىنەن قوعامدىق ۇيلەر (مەكتەپ-ينتەرنات، دۇكەن، اۋرۋحانا، باسقارۋشى كەڭسە، ت.ب.) سالۋعا بولادى. كەڭەس كەزىندەگىدەي كىشكەنە ارتەلدەرگە بىرىگىپ، بىرنەشە ارتەل، ودان ۇلكەنىنە بىرىگىپ، وسىلاي ءبىر اۋدان قۇرالىپ كەتەر ەدى. ارينە، بىرىگۋشى اۋىلدارعا ىڭعايىنا قاراي ات قويىلار.

مەن بۇلاردى تەك مىسال ءۇشىن ايتىپ وتىرمىن. وتىزىنشى جىلدارى مالى جۇتاپ قالعان ماڭعىستاۋ كەدەيلەرىن بىرىكتىرىپ، اقتوبە وبلىسىنان قوي اكەلىپ، الدىنا سالعاننان كەيىن ءبىراز جىل وتكەندە الگى اۋىلدار ىرگەلى شارۋاشىلىق بولىپ، ۇلكەن كولحوز، سوۆحوزعا اينالىپ كەتكەن. «بۇدان دا جالاڭاشىمدا تويعا بارعانمىن» دەگەندەي، سونداي قيىن-قىستاۋ كەزەڭدە حالىق باسى بىرىگىپ، ەسەلى ەڭبەك قىلۋىنىڭ ارقاسىندا شارۋاسى وركەندەگەن ءبىر تايپا ەل دارەجەسىنە كوتەرىلگەن.

ارينە، ول ۋاقىتپەن قازىرگىنى سالىستىرۋعا بولماس. بىراق جەر استىنان جىلىنا ميلليونداعان توننا مۇناي ءوندىرىپ وتىرعاندا. ماڭعىستاۋ وڭىرىگىندەگى كەز كەلگەن ماسەلەنى ويلانباستان كوزدى جۇمىپ وتىرىپ شەشۋگە بولادى ەمەس پە. تەك وسىعان ىقىلاس-نيەت، وڭ كوزقاراس تابىلسا. بىرەۋلەر ويلار، قايداعى ىسكە اسپايتىن نارسەنى ايتتى دەپ، ولاي ەمەس، ىلگەرى تالاپ قىلىپ، ۇمتىلىس جاساسا، ادامنىڭ قولىنان كەلمەيتىن ەش نارسە جوق، وعان ءبىزدىڭ مۇمكىندىگىمىز دە بار. بايلىققا بەلشەمىزدەن باتتىق دەپ ايقايلاعاندا وڭەشىمىز جىرتىلادى. قانە، سول بايلىعىڭدى قازاق اۋىلىن كوركەيتۋگە جۇمسا. ەگەر دۇرىستاپ ويلاستىرىپ ۇيىمداستىرسا، ەلدىڭ كەلەشەگى ءۇشىن وسى ايماقتى دا يگەرىپ پايدالانۋعا بولاتىن سياقتى.

ەدىلدىڭ بويى ەن توعاي،

ەل قوندىرسام دەپ ەدىم.

جاعالاي جاتقان سول ەلگە

مال تولتىرسام دەپ ەدىم، -

دەپ جىرلاعان ماحامبەت اقىننىڭ ارمانىنداي وسى ءۇستىرت استى ەل قوندىرۋعا دا، مال تولتىرۋعا دا قولايلى قونىس بولار دەپ ويلايمىن.

ءسوزىمىزدىڭ باسى دا، سوڭى دا قالاي جاساعاندا كوشىپ كەلۋشى قانداستارىمىزعا قامقورلىق تۋعىزا الامىز دەگەنگە تىرەلەدى.

مەنىڭ بۇل جازعانىم كوڭىلىمدە جۇرگەن جەكە ويلارىم. بۇل ايماققا جاقسى تانىس ادامدار پىكىرىن بىلدىرسە حوش كورەر ەدىم.

ماڭعىستاۋ وبلىسى،

تۇششىقۇدىق اۋىلى

«قازاقستان» اپتالىعى، №23 (263), 18-ماۋسىم، 2009 ج.