ەرتەرەكتە، قىزىلوردادا كوپ قاباتتى ۇيدە تۇرىپ جاتقان كەزىمىزدە ءبىزدىڭ ۇستىمىزدەگى پاتەردى ايەلى دە، ءوزى دە الماتى وبلىسىنان كەلگەن وتباسى جايلادى. جاس مولشەرى بىزدەن كىشىلەۋ. ءۇي ەگەسىنىڭ قالادا تاعى ەكى باجاسى بولدى. شاماسى، كەلىنشەكتىڭ سىڭلىلەرى اپشەلەرىنە قىدىرىپ كەلىپ ءجۇرىپ، وسى جەردەن وزدەرىنىڭ بولاشاق جارلارىن تاپسا كەرەك.

سول باجالاردىڭ اربىرىندە 3-4-تەن بالا بار ەدى. كەيىن ەسەپتەپ كورسەم، ۇشەۋىنىڭ بالا-شاعاسىنىڭ جالپى سانى 11 ەكەن. بۇعان ەندى ءۇش ۇيدەگى اتا-انالار سانىن قوسساق، تۇگەلىندە 17 جان بولىپ شىعادى.

ايتايىن دەپ وتىرعانىم، وسى ءۇش باجانىڭ وتباسى وزدەرىنەن باستاپ بەسىكتەگى بالاسىنان دەيىنگى ءبارىنىڭ تۋعان كۇندەرىن ىلعي بىرگە وتىرىپ تويلاپ تۇردى. بۇل – ولار ءۇشىن جازىلعان دا، جازىلماعان دا زاڭ. جانە ءاربىر تۋعان كۇندى ءدال سول كۇنىندە اتاپ ءوتىپ ءجۇردى. اپتانىڭ قاي كۇنى ەكەنىنە قاراماي. سوندا بۇلار جىل سايىن ورتا ەسەپپەن ءاربىر ءۇش اپتا سايىن ءبىر رەت تۋعان كۇن داستارحانى باسىنا جينالىپ تۇرعان ەكەن. سول تۋعان كۇندەردىڭ بەسەۋى تۋرا ءبىزدىڭ ۇستىمىزدە ءوتىپ جاتتى.

بۇلارعا تۋعان كۇن ەرەسەكتەردىكى بولسىن، بالالاردىكى بولسىن – ءبارىبىر، ءبارىن بىردەي سيپاتتا، بىردەي قارقىندا، بىردەي اۋقىمدا گۇرىلدەتەدى. ءار جولى تويدى ءتۇننىڭ جارىمىن اۋدارىپ بارىپ، بارقىراعان ماساڭ داۋىسپەن اياقتايدى. سوڭىنان ءبىر-ءبىر بالادان كوتەرىپ جانە جەتەكتەپ العان اپالى-سىڭلىلەر مەن باجالار ىركەس-تىركەس بولىپ ۇيلەرىنە قايتىپ بارا جاتادى...

مەن سوندا بۇلاردىڭ وسىنشالىقتى ۇيىمشىلدىعىنا ەمەس، بالالارىنىڭ تۋعان كۇندەرىن وزدەرىنىڭ اراق ىشەتىن كۇندەرى ەتىپ زاڭداستىرىپ العاندارىنا تاڭ قالىپ ءجۇرۋشى ەدىم. ايتپەسە، بالالاردىڭ تۋعان كۇندەرى سولارعا قۋانىش سىيلايتىنداي، سولارعا كوڭىل بولەتىندەي سيپاتتا اتاپ ءوتىلۋى كەرەك قوي.

ءبىز ءوزىمىز بالالارىمىزدىڭ تۋعان كۇندەرىن كىشكەنتاي كەزدەرىندە دوستارىن ۇيگە شاقىرتۋمەن تويلاتاتىنبىز. كەيىن ۇلكەيە باستاعان كەزىندە وتباسى مۇشەلەرى عانا بولىپ كافەگە بارىپ اتاپ ءوتىپ جۇردىك. ول بالالارعا قالاعان تاماقتارى مەن تاتتىلەرىن الىپ بەرۋگە ارنالاتىن.

ال ءوز باسىم وسى كەزگە دەيىن ەشقاشان تۋعان كۇنىمدى اتاپ وتكەن ادام ەمەسپىن. بۇعان، ءسىرا، ونىڭ 1 قاڭتارمەن تۇستاس كەلەتىنى دە سەبەپ شىعار. ادەتتە 31 جەلتوقسان كۇنى تۇندە جاڭا جىلدى قارسى العاننان كەيىن ايەلىم مەن بالالارىم (كەيىن بۇلارعا نەمەرەلەرىم قوسىلدى) كەزەكتى جاسىممەن قۇتتىقتايدى. سونىمەن ءبىتتى. بۇدان ءارى بارىمىزگە ورتاق اڭگىمە ءورىس الادى. بۇدان ارعى ۋاقىت نەمەرەلەرگە كوڭىل بولۋگە ۇلاسىپ كەتەدى. بۇرىندارى بالالار تۋعان كۇنىمە بايلانىستى ءارتۇرلى سىيلىقتار دايىنداپ اكەلۋشى ەدى، كەيىنگى جىلدارى مۇنىڭ وزىنە ءۇزىلدى-كەسىلدى تىيىم سالدىم.

ەسىمدى بىلگەلى كۋا بولاتىنىم، مەنىڭ ءوز اكەم دە ەشقاشان تۋعان كۇنىن اتاپ وتكەن ەمەس-ءتىن. ول ءتىپتى ءوزىنىڭ شىن تۋعان كۇنى قاي كۇن ەكەنىن دە بىلمەيتىن. تەك اكە-شەشەسى «لەنين قايتىس بولعان كەزدە تۋدىڭ» دەگەننەن كەيىن ەسەيگەن كەزىندە تۋعان كۇنىن 1924 جىلدىڭ 21 قاڭتارى ەتىپ بەلگىلەپ العان ەكەن، كەيىن «كومسومولعا ەرتەرەك ءوتۋ ءۇشىن» ءبىر جاستى اسىرىپ جازدىرىپ الىپ، تۋعان جىلىن 1923-كە وزگەرتىپ جىبەرىپتى. سونىڭ سالدارىنان سوعىسقا شاقىرىلىم جاسىنان ءبىر جىل بۇرىن، 18-ىندە اتتانىپ كەتىپتى. ال ءوزى «ول كەزدە اۋىلداعى قاراپايىم جۇرت لەنيننىڭ ولگەنىن سول كۇنى ەستي قويدى دەيسىڭ بە، حابار ءبىراز ۋاقىت كەشىگىپ جەتكەن شىعار. نەگىزى، مەنىڭ تۋعان كۇنىم كوكتەمگە تۋرا كەلسە كەرەك»، دەپ وتىراتىن.

سول اكەمىز تۋعان كۇنگە ونشالىقتى ءمان بەرگەن جوق. مەكتەپتە وقىپ جۇرگەندە ءبىز دە تۋعان كۇن تويلاۋ دەگەندى مۇلدە بىلگەن جوقپىز. اتاپ وتەم دەگەنمەن، مۇعالىمنىڭ ءۇيى بولعاسىن، وعان بىردە-ءبىر وقۋشى كەلە الماس ەدى. ستۋدەنت كەزىمىزدە، پارتيا مەكتەبىندە وقىپ جۇرگەن كەزدەرى بۇل ۋاقىتتا ءبىز ۇيدە، كانيكۋلدا بولۋشى ەدىك. جالپى، ول كەزدە قازاقى اۋىلدا، ىلەۋدە بىرەۋ بولماسا، ەشكىم تۋعان كۇندى تويلاي بەرمەيتىن.

شىندىعىنا كەلگەندە، ءبىزدىڭ اتا-بابالارىمىز ودان بۇرىن دا تۋعان كۇندى تويلاۋ دەگەن ءداستۇردى بىلگەن ەمەس.

نەگىزىندە تۋعان كۇندى تويلاۋ بەرتىنگە دەيىن الەمدەگى كوپتەگەن حالىقتار ءۇشىن جات نارسە بولىپ كەلگەن ەكەن. كوپكە دەيىن ونى اتاپ ءوتۋ ەشكىمنىڭ دە باسىنا كەلمەگەن. راس، العاش رەت ول ەجەلگى مىسىردا ۇردىسكە اينالا باستاپتى. كەيىن اسسيرياعا اۋىسقان. بىراق ول تەك پەرعاۋىندار مەن پاتشالاردىڭ، سونداي-اق ولاردىڭ ەر بالا مۇراگەرلەرىنىڭ تۋعان كۇندەرىن اتاپ وتۋگە ارنالىپتى. ال ايەلدەردىڭ تۋعان كۇندەرىن اتاپ وتپەك تۇرماق، ولاردىڭ تۋعان كۇندەرى دە جازىلىپ الماپتى. مۇنداي سەڭدى سوگىپ، العاش رەت تۋعان كۇنىن جىل سايىن اتاپ ءوتىپ تۇرعان ايەل مىسىردىڭ پاتشايىمى ەكىنشى كلەوپاترا (ب.د.د. 185-116 جج) بولىپتى.

ەجەلگى گرەكتەر وزدەرىنىڭ 12 قۇدايىنىڭ تۋعان كۇندەرىن اتاپ وتۋدەن باسقانى بىلمەگەن.

بەرتىنگە دەيىن ەۆرەيلەر ءۇشىن دە تۋعان كۇندى اتاپ ءوتۋ جات نارسە سانالىپتى. «زابۋردە» الدەكىمنىڭ تۋعان كۇنىنىڭ اتاپ وتىلگەنى تۋرالى ءبىر اۋىز مالىمەت كەزدەسپەيدى. يزرايل ۇرپاعىنىڭ ءداستۇرى بويىنشا ءاربىر بالانىڭ تۋعان كۇنى ومىرىندە ءبىر-اق رەت – 13-كە تولعان كەزىندە اتاپ وتىلەدى.

جاپوندار دا تۋعان كۇندى تويلاۋدى بىلمەيدى. ولار ءار بالانىڭ تۋعان كۇنىندە ونىڭ ءوزىن ەمەس، سول بالانى ومىرگە اكەلگەن اتا-انانى بارىپ قۇتتىقتايدى. تاپ سول كۇنى ءتيىستى سىيلىقتى اكە-شەشە الادى. بۇل حالىقتىڭ سالتىندا بالانى ۇشكە، بەسكە جانە جەتىگە كەلگەن كەزدەرىندە عانا قۇتتىقتاۋ بار. بىراق ونىڭ ءوزى بالانىڭ ءدال تۋعان كۇنىندە اتاپ وتىلە بەرمەيدى.

بۇل اڭگىمەنىڭ ءبارى 6 شىلدە كۇنى استانانىڭ تۋعان كۇنىن تويلاۋ جونىندە ماسەلە كوتەرىلىپ جاتۋىنا بايلانىستى تۋىپ وتىر. ونى تويلاپ وتىرۋ سونشالىقتى مىندەت پە؟ ونىڭ نە ءۇشىن كەرەگى بار؟ راس، باسىندا نازارباەۆ ونى وبلىستاردان كوتەرىڭكى تابىستار، قاتارعا قوسىلعان كاسىپورىندار جونىندە اكىمدەردەن راپورتتار قابىلداپ تۇرۋدىڭ ءبىر مىنبەسىنە اينالدىردى. كەيىن سول كۇنى قاتارعا قوسىلعانى بايان ەتىلگەن زاۋىتتاردىڭ كوبى وتىرىك ەكەنى ايعاق بولا باستادى. اتالعان ءوندىرىس ورىندارى ەرتەڭىنە-اق نەمەسە ءبىر اي، جارتى جىلدا، ارى كەتسە، ءبىر جىلدا جابىلىپ قالىپ جاتتى. مۇنى وسىلاي جەرگىلىكتى شەنەۋنىكتەر اقشا جاساۋدىڭ، اقشا جەۋدىڭ كەرەمەت كانالىنا اينالدىرىپ الدى. پرەزيدەنت سوندا دا بۇل داڭعازانى توقتاتا قويمادى. سويتسەك، وعان دا جوعارىدا مەن مىسالعا كەلتىرگەن باجالار كەشكەن كەپ كەرەك بولعان ەكەن. باس-اياعى ءبىر جىلدا جوق بولاتىن فابريكالار مەن زاۋىتتار جونىندەگى راپورتتار ەلباسىعا تەك ءوزىن ەلگە يگىلىكتى ءىس جاساپ جاتقان تۇلعا رەتىندە كورسەتۋ ءۇشىن عانا كەرەك بولعان ەكەن. ال ولاردىڭ ۇزاماي جابىلىپ قالا بەرەتىنى ول كىسىنى ءتىپتى دە تولعاندىرماپتى...

مۇنىڭ وسىنداي استارى بولعاننان كەيىن جىل سايىن استانا كۇنىن تويلاۋ ءۇشىن بيۋدجەتتەن وراسان زور قارجى ءبولىنىپ تۇردى. بيىل دا باسىندا وسى ءسان-سالتانات ءۇشىن بيۋدجەتتەن 1 ملرد 200 ملن تەڭگە (وزدەرى ءبولىپ الاتىن بولماسا، مۇنشاما اقشانى قايتەدى؟!) قارجى قارالاتىن بولىپ ەدى. الايدا، حالىق اراسىندا نارازىلىق بايقالا باستاعاسىن، مۇنىڭ ۇشتەن ءبىر بولىگىن عانا قالدىرىپ، شىعاتىن شىعىندى 400 ميلليونعا ءتۇسىرىپتى (بۇل دا وراسان زور اقشا!). وسىلايشا، بيلىك ايتقان بەتىنەن قايتپايتىن ءتۇرى بار.

بىراق استانا كۇنىن تويلاۋدىڭ ءوزى زاڭسىز. بىرىنشىدەن، قازىر استانا دەگەن قالا جوق، ال ەلوردا كۇنىن تويلاۋ جونىندەگى قۇجاتتا تەك استانا اتى كورسەتىلگەن. ەكىنشىدەن، اقمولانىڭ «استانا» اتانعان كۇنى 6 شىلدەدە بولعان جوق، 10 ماۋسىمدا جۇزەگە استى. باستاپقىدا قالا كۇنى رەتىندە سول كۇن الىنىپ ءجۇردى. كەيىن جاندايشاپتار مەن جارامساقتار بۇل داتانى وزدەرى قولدان جىلجىتىپ، ەلدىڭ سول كەزدەگى پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ تۋعان كۇنىنە اپارىپ قويدى (مۇمكىن مۇنىڭ سولاي بولۋىن قالاعان مەملەكەت باسشىسىنىڭ ءوزى دە شىعار؟!). وسىلايشا بىرىمەن-ءبىرى ۇيلەسپەيتىن ەكى داتا ءبىر مەزگىلگە توعىستىرىلىپ، ول شىن مانىندە نازارباەۆتىڭ تۋعان كۇنىن استارمەن تويلاپ وتۋگە ارنالىپ كەتتى. ۇشىنشىدەن، ءتىپتى سولاي بولعان كۇندە دە، بيىل استانا كۇنى سىلتاۋىمەن مەملەكەت باسشىسى كۇنىن تويلاۋدىڭ ورايى كەلمەيدى. سەبەبى، قازىر پرەزيدەنت نازارباەۆ ەمەس، ەلدى قاسىم-جومارت توقاەۆ باسقارادى.

بۇرىن قازاقتىڭ قاريالارى ەشقاشان تۋعان كۇندەرىن تويلاپ كورگەن جوق-تىن. ال ءبىز قانشاما جىلداردان بەرى ەلىمىزدىڭ ەڭ باستى قارياسىنىڭ تۋعان كۇنىن قۇر جىبەرمەي تويلاپ كەلەمىز. سونى بيىل قويا قويساق بولار ەدى. 79 دەگەننىڭ ءوزى دە ءبىرتۇرلى سان عوي...

سەرىك ءپىرنازار

Abai.kz