ەلباسى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆتىڭ جارلىعىمەن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى 2030 جىلعا دەيىنگى وتباسىلىق جانە گەندەرلىك ساياسات تۇجىرىمداماسى بەكىتىلگەن بولاتىن. بۇل تۇرعىدا ەلىمىزدە ىرگەلى ىستەر اتقارىلىپ جاتىر.

ماسەلەن، سول جارلىقتىڭ نەگىزىندە  “وتباسى – تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىقتىڭ پروفيلاكتيكاسى تۋرالى” زاڭى دا قابىلدانعان بولاتىن. بۇل ايەلدەر مەن بالالارعا قاتىستى بولاتىن ءتۇرلى زورلىق-زومبىلىقتىڭ الدىن الۋعا باعىتتالعان. سونىمەن قاتار، ەلباسى ايتقان گەندەرلىك ساياسات قازىر ەلىمىزدە الەمدىك ۇردىستەر نەگىزىندە جاڭارتىلىپ، قوعامنىڭ ءار سالاسىندا ، ساياسي قۇرىلىمداردا نازىك جاندىلاردىڭ ۇلەسى ارتىپ كەلەدى. ەلىمىز 1998 جىلدىڭ 29-ماۋسىمى كۇنى ايەلدەرگە قاتىستى كەمسىتۋدىڭ بارلىق ءتۇرىن جويۋ تۋرالى بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ كونۆەنتسياسىنا قوسىلدى. اتالعان كونۆەنتسيا نەگىزىندە “ايەلدەردىڭ ساياسي قۇقىقتارى تۋرالى”، “تۇرمىستاعى ايەلدىڭ ازاماتتىعى تۋرالى” كونۆەنتسيالار بەكىتكەن بولاتىن.

ال، مۇنداي قادامدار ەلىمىزدەگى گەندەرلىك ساياسات سالاسىنا وڭ ىقپالىن تيگىزگەنى راس. ماسەلەن، بۇگىندە ەلىمىزدىڭ ءار ايماعىنان نازىك جاندىلارعا ارنالعان زورلىق-زومبىلىققا قارسى داعدارىس ورتالىقتارى اشىلدى. ايەلدەردىڭ تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىققا ۇشىراماۋى قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ جانىنداعى ايەلدەر ىستەرى جانە وتباسىلىق-دەموگرافيالىق ساياسات جونىندەگى ۇلتتىق كوميسسيانىڭ نازارىندا بولادى.

ەكى مىڭ ون التىنشى جىلى وتاندىق پروديۋسەر بايان ماقساتقىزى وسىنداي تۇرمىستىق زورلىق زومبىلىققا ۇشىراپ، قوعامدى ءدۇر سىلكىندىردى. اتالعان وقيعا ەلىمىزدەگى ايەل ادامداردىڭ قۇقىعى قاي دەڭگەيدە قورعالادى دەگەن زاڭدى ساۋال تۋىنداتتى. ءسويتىپ، بايان ماقساتقىزىنىڭ ءوزى دە ايەلدەردىڭ قۇقىعىن قورعايتىن قور قۇرۋعا بەكىندى. ال، ەلگە بەلگىسىز قانشا ايەل تۇرمىستىق زورلىق زومبىلىقتىڭ زاردابىن تارتىپ ءجۇر؟

قازاقستان رەسپۋبليكاسى كريزيستىك ورتالىقتار وداعىنىڭ اقپاراتىنا سۇيەنسەك، ەلىمىزدە جىل سايىن 400 گ جۋىق ايەل تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىقتان قايتىس بولاتىن كورىنەدى. بۇل تۇرعىدا ايەل ادامدارعا كورسەتىلەتىن مەملەكەت تاراپىنان تەگىن كومەكتەر بار ەكەنىن ايتا كەتۋ كەرەك. اتالعان مەملەكەتتىك كومەك ايەل ادامداردىڭ ءوز قۇقىعىن قورعاپ، زاڭدىق تۇرعىدان كومەك الۋىنا سەپتىگىن تيگىزەدى. ول ءۇشىن ارنايى سەنىم تەلەفوندارىنا حابارلاسۋ قاجەت. سونداي ناقتى ارەكەتتەر ارقىلى ءوزىن دە، بالالارىن دا قاۋىپتەن قورعاپ قالادى.

ايتا كەتەيىك، قازاقستان رەسپۋبليكاسى قىلمىستىق كودەكسىنە سايكەس، ايەلىنە قول كوتەرىپ، دەنە جاراقاتىن سالعان ەر ادام كەمى 15 كۇنگە تۇرمەگە وتىرادى. سونىمەن قاتار ايىپپۇل ارقالاپ، اكىمشىلىك جاۋاپكەرشىلىككە دە تارتىلادى.
تاعى ءبىر ماڭىزدى ماسەلە – ەلىمىزدەگى جەتىم بالالاردىڭ جاي-كۇيى. بۇگىندە قازاقستاندا جەتىمدەر ءۇيىنىڭ سانى ەداۋىر ازايعان. قازاقستان رەسپۋبليكاسى ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى تارتقان اقپاراتقا سايكەس، 2010 جىلى بالالار ۇيىندە ون بەس مىڭ بالا تاربيەلەنسە، قازىرگى تاڭدا ولاردىڭ سانى 6223 بولعان. ياعني، جەتىمدەر ۇيىندە تاربيەلەنەتىن بالالاردىڭ سانى 60% كە ازايعان. سايكەسىنشە، بالالار ءۇيىنىڭ سانى كەمىپ، ول جەردەگى تاربيەلەنەتىن بالالار سانى ازايعان بولىپ تابىلادى.

ايتا كەتەيىك، ەلىمىزدە ەكى جىل بۇرىن رەسپۋبليكالىق جەتىم بالالار مەن اتا-انا قامقورلىعىنسىز قالعان بالالارعا ارنالعان بانك اشىلعان بولاتىن. ناتيجەسىندە 2017 جىلدىڭ العاشقى ايلارىندا سول بانك ارقىلى ءتورت جۇزگە جۋىق بالا اسىراپ الىندى. ال، 219 بالا پاتروناتتىق تاربيەگە ەكى مىڭ بەس جۇزگە جۋىق بالا قورعانشىلىققا، بەرىلگەن بولاتىن.

بۇل دا مەملەكەتتىك ساياساتتىڭ وڭ ىقپالىنىڭ ارقاسىندا بولعان.ودان بولەك، بىرنەشە جەتىم بالانى اسىراپ، ولاردى قوعامنىڭ ءار سالاسىند ەڭبەك ەتۋگە باۋلىپ كەلە جاتقان قايىرىمدى جاندار دا از ەمەس. بۇگىندە ونداي جاندارعا مەملەكەت تاراپىنان دا جەكە كاسىپكەرلەر تاراپىنان دا ۇلكەن قولداۋ بار.

قالاي دەسەك تە، وتباسى – شاعىن مەملەكەت. ال، ۇلكەن مەملەكەت كىشكەنتاي وتباسىلاردان قۇرالادى. ەلىمىزدە ەكى مىڭ ون ءۇشىنشى جىلدان باستاپ قىركۇيەك ايىنىڭ ەكىنشى جەكسەنبىسى وتباسى كۇنى بولىپ بەكىتىلگەن. بۇل مەرەكەنى بەكىتۋ ارقىلى ەلىمىزدە نەكە مەن وتباسى ينستيتۋتىن نىعايتۋ باستى ماقسات بولعان. سونىمەن قاتار، وتباسىلىق قۇندىلىقتىڭ ماڭىزدى ەكەنىن ۇعىندىرۋ ماقساتىندا جىل سايىن ەلىمىزدە “مەرەيلى وتباسى” ۇلتتىق بايقاۋى دا ۇيىمداستىرىلىپ كەلەدى. وسىنىڭ بارلىعى مەملەكەتىمىدىڭ وتباسى قۇندىلىقتارىن قوعام ءۇشىن ماڭىزدى ەكەنىن ۇعىندىرۋعا باعىتتالعان ىرگەلى ىستەر.

تاعى ءبىر ايتا كەتەرلىگى قازاقستان رەسپبۋليكاسى دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنىڭ مەديتسينالىق كومەك ۇيىمداستىرۋ دەپارتامەنتىنىڭ اقپاراتىنا سايكەس، قازاقستاندا كۇن سايىن ءبىر مىڭعا جۋىق،ال، جىل سايىن ءتورت ءجۇز مىڭعا جۋىق نارەستە تۋىلادى ەكەن. ال، ەلىمىزدە سوڭعى ون جىلدا بالا تۋ كورسەتكىشى 30 % كە جۋىقتاعان. تاعى ءبىر ايتا كەتەرلىگى مەملەكەتتىك باعدارلامالاردىڭ وڭ ىقپال ەتۋى ناتيجەسىندە سالماعى 500 گرامنان جوعارى مەرزىمىنەن ەرتە تۋىلعان نارەستەلەردىڭ ءومىرىن ساقتاپ قالۋ مۇمكىندىگى ارتقان. ياعني، مەملەكەتتىك ساياسات انا مەن بالانىڭ ءومىرىنىڭ قاۋىپسىزدىگى ءۇشىن قاشان دا قولداۋ بىلدىرۋگە دايار.

بۇل – ەلباسىنىڭ ۇلت جوسپارى 100 ناقتى قدام باعدارلاماسىندا دا ايتىلعان. ياعني، قۇقىق بۇزۋشىلىقتاردىڭ الدىن الۋ، زورلىق-زومبىلىق فاكتىلەرىنە مۇلدەم توزبەۋشىلىكتى قالىپتاستىرۋ ءۇشىن قازاقستاننىڭ باس پروكۋراتۋراسىمەن بىرلەسە “وتباسىندا زورلىق-زومبىلىقسىز قازاقستان” جوباسى ىسكە اسىرىلعان بولاتىن.

اتالعان جوبانىڭ ماقساتى – تۇرمىستا كەزدەسەتىن زورلىق-زومبىلىقپەن كۇرەس بويىنشا ءتيىمدى، كەشەندى جوبالاردى دايىنداۋ، سونىمەن قاتار تۇرمىستىق قاتىناستار اياسىنداعى قۇقىق بۇزۋشىلىق فاكتىلەرىن ازايتۋ بولىپ تابىلادى.

ءتۇيىن. حالقىمىز قاشان دا انانىڭ ءھام وتباسىنىڭ ورنى مەن قادىر-قاسيەتىن تەرەڭ تۇسىنگەن. ال، قازىرگى باعىت العان مەملەكەتتىك ساياسات تا سول ءبىر كونەدەن كەلە جاتقان حالقىمىزدىڭ اناعا دەگەن قۇرمەتىنىڭ جاڭاشا سيپات الۋى دەپ ايتۋعا بولادى. سوندىقتان دا نازىك جاندىلاردىڭ ءار سالادا تاباندى ەڭبەك ەتىپ، وتباسىندا دا ەل ومىرىندە دە ماڭىزعا يە بولىپ جاتقانى سودان. مەملەكەت تاراپىنان انا مەن بالاعا دەگەن وسىنداي قامقورلىق شارالارى الداعى ۋاقىتتا دا ءوز جالعاسىن تابادى دەپ سەنەمىز. سەبەبى، انا مەن بالا ءبىزدىڭ مەملەكەتىمىزدىڭ ءھام ونىڭ جۇرگىزىپ وتىرعان ساياساتى ءۇشىن ەڭ ماڭىزدى فاكتور بولىپ تابىلادى. ال ولاردىڭ قۇقىعىنىڭ بۇزىلماۋى ءۇشىن مەملەكەت قاشان دا وڭ شەشىم قابىلداپ كەلەدى.

Abai.kz