قىتايلىقتاردىڭ قازاق حالقىنىڭ تابيعاتىمەن ەشبىر سيىسپايتىن قىلىقتارى: مەنمەنشىل وركوكىرەكتىگى، قازاق جۇمىسشىلارىنا ەكىنشى سورتتى قارالار رەتىندە قاراۋى - مۇنىڭ بارلىعى ايماقتا گەگوموندىققا ۇمتىلعان ۇلى دەرجاۆالىق شوۆينيزم مەن اۆانتيۋريزم ساياساتىنان تۋىنداپ جاتقان جايلار. شەتەلدىكتەردىڭ وكتەمدىگى سوڭعى جىلدارى تىم شەكتەن شىعىپ بارادى. ولار وزدەرىنە ساتىلعان جەرگىلىكتى بيلىك پەن ۇكىمەتتەگى سىبايلاستارىن پايدالانىپ اتقارۋشى وكىمەتتىڭ قولىمەن جۇمىسشىلاردىڭ بەلسەندىلەرىن، ولاردى قولداۋشى دەموكراتيالىق ساياسي پارتيالاردىڭ وكىلدەرىن قۋعىنداۋمەن اينالىسىپ جاتىر. بۇعان ماڭعىستاۋ مۇايشىلارى بەلسەندىلەرىن قۋعىنداۋ دالەل. مۇنداي جايلار ءوز كەزەگىندە ەلدەگى قوعامدىق، ساياسي، ۇلتارالىق احۋالدى ۋشىقتىرۋدا. ءبىز قانشا جەردەن دەموكراتيالىق قوعام قۇرىپ جاتىرمىز دەسەك تە، قازاق ۇكىمەتى قىتايلىقتاردىڭ «اشەكەيىنىڭ» تۋ سىرتىنان اۋماقتاعى قوعامدىق، ساياسي احۋالدى ۋشىقتىرۋشى «تاپتىق ۇستەمدىگىنىڭ» ءتونىپ كەلە جاتقانىن كورە بىلۋلەرى كەرەك. مۇنىڭ سوڭى مەملەكەتتىگىمىزدىڭ نەگىزىنە قاۋىپتى.

قىتايلىقتاردىڭ قازاق حالقىنىڭ تابيعاتىمەن ەشبىر سيىسپايتىن قىلىقتارى: مەنمەنشىل وركوكىرەكتىگى، قازاق جۇمىسشىلارىنا ەكىنشى سورتتى قارالار رەتىندە قاراۋى - مۇنىڭ بارلىعى ايماقتا گەگوموندىققا ۇمتىلعان ۇلى دەرجاۆالىق شوۆينيزم مەن اۆانتيۋريزم ساياساتىنان تۋىنداپ جاتقان جايلار. شەتەلدىكتەردىڭ وكتەمدىگى سوڭعى جىلدارى تىم شەكتەن شىعىپ بارادى. ولار وزدەرىنە ساتىلعان جەرگىلىكتى بيلىك پەن ۇكىمەتتەگى سىبايلاستارىن پايدالانىپ اتقارۋشى وكىمەتتىڭ قولىمەن جۇمىسشىلاردىڭ بەلسەندىلەرىن، ولاردى قولداۋشى دەموكراتيالىق ساياسي پارتيالاردىڭ وكىلدەرىن قۋعىنداۋمەن اينالىسىپ جاتىر. بۇعان ماڭعىستاۋ مۇايشىلارى بەلسەندىلەرىن قۋعىنداۋ دالەل. مۇنداي جايلار ءوز كەزەگىندە ەلدەگى قوعامدىق، ساياسي، ۇلتارالىق احۋالدى ۋشىقتىرۋدا. ءبىز قانشا جەردەن دەموكراتيالىق قوعام قۇرىپ جاتىرمىز دەسەك تە، قازاق ۇكىمەتى قىتايلىقتاردىڭ «اشەكەيىنىڭ» تۋ سىرتىنان اۋماقتاعى قوعامدىق، ساياسي احۋالدى ۋشىقتىرۋشى «تاپتىق ۇستەمدىگىنىڭ» ءتونىپ كەلە جاتقانىن كورە بىلۋلەرى كەرەك. مۇنىڭ سوڭى مەملەكەتتىگىمىزدىڭ نەگىزىنە قاۋىپتى.

شىنايى ىنتىماقتاستىق ءوز جاۋاپكەرشىلىگىن مويىنداي ءجۇرىپ، ادام قۇقىقتارى مەن مۇددەسىنە دوستىق نيەتپەن قاراپ، كەپىلدىك بەرگەن جاعدايدا عانا قامتاماسىز ەتىلەتىنىن ەسكەرسەك، وكىنىشكە قاراي قىتايلىقتاردىڭ باسقارۋدىڭ نەعۇرلىم دورەكى ادىستەرىنە كوشۋى، جۇمىستا ءبۇتىن حالىقتىڭ ۇلتتىق مۇددەلەرىن ەلەمەۋى، جالاقىلارىن وسىرمەي ەزە قاناۋى، حالىقتىڭ ەكىنشى بولىگىن اشىندىرۋدا. اقتوبەدە قازاقتار مەن قىتاي جۇمىسشىلارى اراسىندا توبەلەسكە ۇلاسقان قاقتىعىستار ءجيى قايتالانۋدا.  بىلتىر 17 قىركۇيەكتە «سەۆەرنايا ترۋبا» كەنىشىندە «وريول-قۇرىلىس»، «م-تەحسەرۆيس» جشس-ىنە قارايتىن قازاقستاندىقتار مەن قىتايلىقتار اراسىندا جانجال تۋىپ، سوڭى اتىسقا ۇلاسقان قاندى سويقان ورىن الدى. ناتيجەسىندە ءبىر قىتايلىق ءولىپ، بىرنەشەۋى اۋىر جاراقاتپەن اۋرۋحاناعا ءتۇستى. بۇل قاندى قاقتىعىس 200 قىتايلىقتىڭ زاڭسىز كەلىپ ەڭبەك ەتكەنى از بولعانداي، جەرگىلىكتى جۇمىسشىلاردان «بىرنەشە ەسە ارتىق جالاقى» الۋىنان ۋشىقتى. حالىقتار اراسىندا ۇلتشىلدىق سەزىمدەردى، ءوزارا سەنىمسىزدىك پەن ارازدىقتى قوزدىرۋ قىتايدىڭ بۇرىننان بار ساياساتى. ءبىر نارسە ايقىن - ەلىمىزدىڭ قاي تۇپكىرىندە بولماسىن قىتاي بۇگىندە قازاقستاننىڭ ىشكى الەۋمەتتىك، ەكونوميكالىق، ساياسي، ۇلتارالىق قارىم قاتىناسىن ۋشىقتىرۋشى باستى فاكتورعا اينالدى.

سوڭعى كەزدەگى ەزىلگەن حالىقتىڭ ءبىرى رەتىندە قازاق حالقىنىڭ ونىڭ جۇمىسشىلارىنىڭ قىتايلىقتارعا قارسى جيىلەگەن نارازىلىق قوزعالىسى ولاردىڭ ۇلىدەرجاۆالىق ۇستەمدىك ساياساتىن اشكەرەلەۋدەن، وزدەرىنىڭ ەكونوميكالىق، ساياسي تاۋەلسىزدىگىن قورعاۋدان تۋىنداعان تابيعي جاۋاپ ارەكەت. بيلىك كەشەگى  كەنقياقتا، شۇبارشيدە بولعان اتىستى، ادام قىرعىنىن «راديكالدى ءدىني سەكتالاردىڭ» ءىسى دەپ قانشا بۇركەمەلەسە دە، بۇل ايماقتاعى الەۋمەتتىك قاناۋدان جانە جاستاردىڭ باسىم بولىگىنىڭ جۇمىسسىزدىعىنان تۋىنداپ جاتىرعان وقيعالار ەكەنى داۋسىز. بيلىكتىڭ بۇل جەلەۋىنە سەنىپ وتىرعان حالىق جوق. كەنقياق پەن شۇبارشي حالقى دا «قىتايلىقتاردىڭ قاناۋىندا» جاتقان، 70 جىل بويى جەرىنەن مۇناي مەن گاز بەرىپ كەلسە دە بايلىعىنان جالاي الماي، رۋحاني جاعىنان دا جاداپ-جۇدەپ وتىرعان ەلدى-مەكەندەر. سوسىن دا بۇل ايماقتا جۇمىسسىزدىق تا، ۇرلىق تا، قىلمىس تا ءورشىپ، «تاپتىق» كۇرەس ۋشىعىپ تۇر.

نۇرلىباي قوشامانۇلى،

اقتوبە قالاسى

«اباي-اقپارات»