وسپانحان اۋباكىروۆ. اسسالاۋماعالەيكۋم، اتا! ء(ازىل اڭگىمە)
ءبىر اۋىلعا تاياپ قالعاندا قاسىمدا وتىرعان ەركىن:
- قانى سورعالاعان اقيقات اڭگىمە ەستىگىڭ كەلە مە، جوق الدە اعىل-تەگىل، اسىپ-توگىلىپ جاتقان وتىرىك اڭگىمە ەستىگىڭ كەلە مە؟ - دەپ سۇرادى.
- شىنداي قىپ شىمىرلاتىپ، وتىرىگىن شىنعا بەرگىسىز قىپ شىمىرىكپەي ايتسا، سول وتىرىككە قاراي بەتتەلىك، - دەي سالدىم.
- ولاي بولسا، ادىبايدىكىنە تارت! - دەپ بۇيىردى ەركىن شوفەرىنە.
اۋلادا كەمىندە ءبىر ون شاقتى يت ءجۇر. يتتىگىن ءبىلدىرىپ سونىڭ بىرەۋى قىڭق دەپ ۇرگەن جوق. ماشينادان تۇسە قالعاندا ءداپ ءبىر سەكسەۋىلدىڭ اراسىنا كىرىپ كەتكەندەي بولدىق. ويتكەنى، وشاقتىڭ باسىنا، قول جۋعىشتىڭ قاسىنا، ەسىكتىڭ ماڭدايشاسىنا، قاقپانىڭ ەكى باسىنا اربيتىپ-اربيتىپ ارقاردىڭ ءمۇيىزىن قاعا بەرىپتى.
ءبىز شاڭ-پۇڭىمىزدى قاعىپ، بەتى-باسىمىزدى ءسۇرتىپ، وزىمىزشە دابىرلاسىپ جاتقاندا، ۇيدەن شاشىن اق شالعان مۇرتتى كىسى جۇگىرىپ شىعىپ، ولەڭ ايتقانداي ايقايلاپ كەپ امانداستى. جاس شاماسىنا قاراعاندا، سول ەلۋدىڭ ەسىگىندە جۇرگەن ادام، ءوڭى مايلاعان بيدايداي كۇرەڭىتە جىلتىراپ، توقتىق بايقاتادى. ءجۇرىس-تۇرىسىندا ساحنانىڭ، ءبيدىڭ قيمىلى بار، تىم شيراق. ءوزى دە سورعالاپ تۇرعان ءسوز ەكەن، التى اۋىز اماندىق ايتۋدىڭ اراسىندا ءبىراز جەرگە اعىپ بارىپ كەلدى.
ءبىر اۋىلعا تاياپ قالعاندا قاسىمدا وتىرعان ەركىن:
- قانى سورعالاعان اقيقات اڭگىمە ەستىگىڭ كەلە مە، جوق الدە اعىل-تەگىل، اسىپ-توگىلىپ جاتقان وتىرىك اڭگىمە ەستىگىڭ كەلە مە؟ - دەپ سۇرادى.
- شىنداي قىپ شىمىرلاتىپ، وتىرىگىن شىنعا بەرگىسىز قىپ شىمىرىكپەي ايتسا، سول وتىرىككە قاراي بەتتەلىك، - دەي سالدىم.
- ولاي بولسا، ادىبايدىكىنە تارت! - دەپ بۇيىردى ەركىن شوفەرىنە.
اۋلادا كەمىندە ءبىر ون شاقتى يت ءجۇر. يتتىگىن ءبىلدىرىپ سونىڭ بىرەۋى قىڭق دەپ ۇرگەن جوق. ماشينادان تۇسە قالعاندا ءداپ ءبىر سەكسەۋىلدىڭ اراسىنا كىرىپ كەتكەندەي بولدىق. ويتكەنى، وشاقتىڭ باسىنا، قول جۋعىشتىڭ قاسىنا، ەسىكتىڭ ماڭدايشاسىنا، قاقپانىڭ ەكى باسىنا اربيتىپ-اربيتىپ ارقاردىڭ ءمۇيىزىن قاعا بەرىپتى.
ءبىز شاڭ-پۇڭىمىزدى قاعىپ، بەتى-باسىمىزدى ءسۇرتىپ، وزىمىزشە دابىرلاسىپ جاتقاندا، ۇيدەن شاشىن اق شالعان مۇرتتى كىسى جۇگىرىپ شىعىپ، ولەڭ ايتقانداي ايقايلاپ كەپ امانداستى. جاس شاماسىنا قاراعاندا، سول ەلۋدىڭ ەسىگىندە جۇرگەن ادام، ءوڭى مايلاعان بيدايداي كۇرەڭىتە جىلتىراپ، توقتىق بايقاتادى. ءجۇرىس-تۇرىسىندا ساحنانىڭ، ءبيدىڭ قيمىلى بار، تىم شيراق. ءوزى دە سورعالاپ تۇرعان ءسوز ەكەن، التى اۋىز اماندىق ايتۋدىڭ اراسىندا ءبىراز جەرگە اعىپ بارىپ كەلدى.
قاۋقىلداسىپ ۇيگە كىردىك. كيىمدەرىمىزدى قوياننىڭ تەرىسىن سىپىرعانداي جالما-جان شەشىپ الىپ، اۋىزعى بولمەدەگى شاڭىراقتاي ارقار مۇيىزىنە ءىلدى. سودان بۇلىڭ-بۇلتىڭ ءبىراز بولمەلەردىڭ ءبارىن باسىپ ءوتىپ، تۇپ-تۋرا تورگى ۇيگە ەرتىپ كەلدى دە، وڭ جاقتاعى توسەكتىڭ جامىلعىسىن ءتۇرىپ جىبەرىپ:
- سەن، اينالايىن، قوناق شىعارسىڭ، مىنا الاتاۋ ايۋىنىڭ ۇستىنە وتىر، - دەپ ماعان ءتوردىڭ توبەسىنە ايۋ تەرىسىنەن جاسالعان ەسىكتىڭ ەنىندەي كورپە توسەدى. - ال، ەركىن، سەن قاسقىر بولماساڭ دا، قاسقىرداي جىگىتسىڭ، مىنا جوڭعاردىڭ اڭىنا ءمىن، - دەپ ەركىنگە قاسقىر تەرىسىمەن تىستالعان كورپە تاستادى. - ال، سەن، شوپىر بالا، بويىڭ قارىستاي بولسا دا، بارىستاي بالاسىڭ، بالقاشتىڭ بارىسىنا قونجي، - دەپ وعان بارىس كورپە سالدى. جاپىرىلىپ جاتا قالدىق.
- ال، ەندى مەن بەس مينۋتتاي ۇشتى-كۇيلى جوعالىپ كەتەم، الاڭداماي، قارىندارىڭدى سيپاپ، اڭگىمە سوعىپ جاتا تۇرىڭدار، - دەپ ءادىباي دالاعا شىعىپ كەتتى.
ءۇش جىرتقىشتىڭ ۇستىندە ۇشەۋمىز جاپ-جالپاق، جاپ-جالپاق بوپ سۇلاپ جاتىرمىز.
- ال، قاسقىر بالا، اڭگىمە ايت، - دەدىم ەركىنگە بۇرىلىپ.
- اڭگىمەنى جاڭاعى ارقاردىڭ ءوزى ايتادى. بۇ اڭشىلاردىڭ ۇيىندە ادامنىڭ شىن اڭگىمەسى قيىسپاي، قيۋى كەتەدى. ال ءوزى بۇلك ەتپەي وتىرىپ، استىڭداعى ايۋدى التى كۇن اڭگىمەلەپ بەرەدى، - دەدى ول.
- «تۇلكىنىڭ قىزىلى ءوزىنىڭ سورى» دەگەندەي، اناۋ تۇلكىنى كوردىڭىز بە، جاڭا عانا قارعا اۋناپ تۇرعانداي قۇلپىرىپ تۇر. سورلى سونشاما كوزدىڭ جاۋىن الارلىق قاعىنا قىزىل بولماسا عوي، ءبىر جەردە نانىن تاۋىپ، كۇنىن كورىپ جۇرەر ەدى، مىنە، ەندى ءادىبايدىڭ جامان توسەگىنىڭ تۇسىندا سويعان تۇلكىدەي ىرسيىپ تۇر. ءاي، بىراق، ادەكەڭ تىشقانعا دا تۇسە بەرەدى، - دەپ بارىستىڭ ۇستىندەگى قارىس وزىنشە فيلوسوفيا سوعىپ جاتىر.
وسى كەزدە «اسسالاۋماعالەيكۇم!» دەپ، ۇرىككەن تاناداي ءبىر بالا كىرىپ كەلدى. جاڭاعى «ارقاردىڭ» بالاسى ەكەندىگىن ءتۇرى ايتىپ تۇر، امانداستىق. ىزىنشە اكەسى كەلىپ:
- «اسسالاۋماعالەيكۇم» دەمەكشى، مەنىڭ ءبىر قىزىعىم بار. ونى ەندى ناسىباي اتىپ الىپ ايتپاسام، ايتا المايمىن، - دەپ شاقشاسىنان سول قولىنىڭ الاقانىنا ناسىبايدىڭ بىتىراداي ون شاقتى ءتۇيىرىن توكتى دە، ساۋساعىمەن شىمشىپ الىپ بارىپ استىڭعى ەرنىنىڭ ۇستىنە مىتىپ جىبەردى. سوسىن شاقپاق شاققانداي الاقانىن شارت ەتكىزىپ ءبىر سوقتى دا:
- «بولار بالا بوعىنان بەلگىلى» دەگەندەي، مەن قىرقىمنان شىقپاي جاتىپ وسى اڭشىلىققا قۇمار بولدىم. سودان بەرتىن كەلە اۋىلداعى اتىشۋلى اڭشىلارعا جالىنىپ-جالبارىنىپ ءجۇرىپ، ءبىر كۇنى سولارمەن بىرگە اڭعا شىقتىم. تاۋ اسىپ، تاس باسىپ، كوپ جۇردىك. سودان تەنتىرەپ، وسى ءبىزدىڭ ءۇيدىڭ بيىكتىگىندەي جارتاستىڭ تۇبىنە كەلگەندە، جىگىتتەر:
- سەن، بالا، تاپ وسى جەردە تاپجىلماي، مىنا جارتاستىڭ باسىن كوزدەپ وتىر. ءبىز ارعى بەتتەن ءبىر توپ ارقاردى الدىمىزعا سالىپ الىپ، تۋرا سەنىڭ مىلتىعىڭنىڭ اۋزىنا قاراي ايدايمىز. سونىڭ ءبارى وسى جارتاستىڭ ۇستىنەن ارتىڭداعى جارتاسقا سەكىرىپ وتەدى. سول اپتوبوزعا مىنگەندەي اسىپ-ساسىپ ۇستىڭنەن سەكىرىپ جاتقاندا، ءبىر كوزىڭدى قىسىپ الىپ شىتىرلاتىپ قۇلاتا بەر. بىراق ءبارىن شەتىنەن قىرا بەرمەي، جىلىگى تاتيتىن سورپالىعى بار بىتەۋ بۇيەندەرىن ات، - دەپ كەتىپ قالدى.
وقتاۋداي ون التىنشى مىلتىققا ورتان جىلىكتەي ءبىر وقتى سىعىپ سالىپ، توق ىشەكتەي سۇق ساۋساعىممەن شۇرىپپەنى سيپاپ قويىپ، جارتاستىڭ باسىنا قادالا قاراپ وتىرمىن. تىرس ەتسە، تارس ەتكىزەر ءتۇرىم بار. دىمىمدى ىشىمنەن الىپ، كىرپىك قاقپاي قادالۋىم سونشا، شەكەمنەن شىپ-شىپ ەتىپ سۋىق تەر شىعىپ، تاڭدايىم قۇرعاپ كەتتى. وسى وتىرىسىممەن ءبىر شاي قايناتىمداي قىبىر ەتپەدىم، جىبىر ەتكەن ارقار بولمادى. ەت اسىمداي وتىردىم، باياعى جارتاس - ءبىر جارتاس، ارقار جوق. كوپ وتىرىپ قالدىم. الگىندەگى كىردىڭ سۋىنداي بۇلىڭعىر كۇن قاراۋىتا ءتۇسىپ، جوتا-جوتانىڭ ۇستىمەن قاڭعىپ بارا جاتقان بۇلتتار كورىنە باستادى. بۇ جارىقتىق تاۋلى جەردە بۇلت دەگەن بۇتىڭنىڭ اراسىندا جۇرەدى ەمەس پە، ءداپ سامايىمنىڭ استىنان تۇتىلگەن تۇبىتتەي شۇيدە-شۇيدە بوپ ءوتىپ جاتىر، ارقار جوق.
ارقاردى كۇتە-كۇتە جالىقسام كەرەك، ءبىر كەزدە اۋزىمنان سۋىم اعىپ، بالبىراپ قالعىپ كەتىپپىن. ءسويتىپ جىرعاپ ۇيىقتاپ وتىرعانىمدا بىردەمە ءدال توبەمنەن تاسىر ەتە قالدى. كوزىمدى اشىپ السام، جارتاستىڭ ۇستىندە ساقالى ساپسيىپ ارسا-ارسا بولعان ءبىر شال تۇر. ۇيالعانىمنان «اسسالاۋماعالەيكۇم، اتا!» دەپ ەدىم، الگى ەكى دۇنيەدە كوگەرمەگىر قاقپاس تاسىر-تۇسىر ەتكىزىپ ۇستىمنەن ءبىر-اق قارعىدى دا، تۇياعىنان وت شىعىپ، دۇبىرلەتىپ الا جونەلدى. ۇيقىلى كوزىممەن بايقاماپپىن، سويتسەم، الگى سۇمپايىم شال ەمەس، ارقاردىڭ ءدال ءوزى ەكەن. ىزىنشە جارتاسقا جۇگىرىپ شىعىپ قاراسام، الگى «شالىم» مۇيىزدەرى ارباداي بوپ كوز جەتەر جەردە ساباپ بارادى ەكەن. مەن كوزدەگەنشە كوزدەن عايىپ بولدى. اكەم قاڭعىتىپ تاستاپ كەتكەندەي قاتتى ىزا بوپ كەلىپ ورنىما وتىردىم.
ءبىر كەزدە القىنىپ-اپتىعىپ جىگىتتەرىم جەتىپ كەلدى. ءبىرى تۇرىپ:
- ءوي، قاراباسقىر-اۋ، نەگە اتپادىڭ جاڭاعى ارقاردى؟ - دەدى.
- شال ەكەن دەپ قالدىم. اۋىلدا شالدار سالەم بەرمەسەڭ، جەر-جەبىرىڭە جەتىپ ۇرسادى. قاراسام، اۋپىك اقساقالدان اۋمايتىن ءبىر شال تۇر... «اسسالاۋماعالەيكۇم، اتا!» دەپ ەدىم...
- ءاي، يت-اۋ، شالىڭ نە؟ ءتىپتى اكەڭ بولسا دا اتپادىڭ با؟
- ءوي، شوشقا-اۋ، شالدا سونشاما ءمۇيىز بولا ما؟
- ءوي، قۇداي توبەڭنەن ۇرعىر-اۋ، شال سونادان سوناعا سەكىرە مە؟
- ءوي، اقىماق-اۋ، شالدىڭ ءتورت اياعى بولا ما؟! ءيتتىڭ عانا بالاسى! مىنە، كوبىگى قالقىلماعان ءبىر قازان ەت باسىڭنان اتتادى دا كەتتى. «كەدەيدىڭ اۋىزى - كەر اۋىز» دەگەن. ءوي، ەزۋىڭدى...
الگىلەر وسىلاي جاڭاعى ارقارعا كادىمگىدەي كۇيىندى. بەتتەرىنە قاراسام، مەنى جەپ قويعالى تۇر. وزدەرى دە تەلىم-تەلىم بوپ ابدەن شارشاسا كەرەك. بىرەۋىنىڭ ارقاسىندا ءبىر قۇشاق تىكەن ءجۇر. قالپاقتارىن جەرگە ۇرىپ، جانىما وتىرا قالىپ ەدى، باستارىنان بۋ بۇرق-بۇرق ەتەدى. جانىم اشىپ كەتتى. ەندى عانا باسىلىپ، ەتەك-جەڭىندەگى تىكەندەرىن تازالاي باستاپ ەدى، مەن قاراپ وتىرماي:
- ءوي، الگىندە وزدەرىڭ سەمىزدەۋىن ات دەمەدىڭدەر مە؟ جاڭاعى شالدىڭ قاي جەرىن جەيسىڭدەر، كوك شاندىر، - دەپ بۇلتارعان بولىپ ەدىم، بىرەۋى كۇيىپ كەتتى بىلەم:
- و، شالىڭمەن قوسىپ اكەڭنىڭ ءداپ!.. - دەپ قاتتى بوقتادى...
سونداعى جىگىتتەر قازىر سول ارقارداي ارسا-ارسا بولىپ قارتايدى. وسى كۇنگە دەيىن كەزدەسىپ قالسا، ۇستاپ الىپ، ءبىر ساعاتتاي ۇرسادى، - دەپ توقتادى ادەكەڭ.
«اباي-اقپارات»
