قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ جانىنداعى ايەلدەر ىستەرى جانە وتباسىلىق دەموگرافيالىق ساياسات جونىندەگى ۇلتتىق كوميسسيا توراعاسىنىڭ ورىنباسارى، قازاقستان رەسپۋبليكاسى پارلامەنتى سەناتىنىڭ دەپۋتاتى ءلاززات سۇلەيمەن مينيسترلىك ءۇيىنىڭ جانىندا نارازىلىق شاراسىنا جيىلعان انالارمەن كەزدەستى.

نارازىلىققا قاتىسقان انالار سەناتور ءلاززات سۇلەيمەنگە تۇرعىن ءۇي ماسەلەسىن شەشۋگە جانە از قامتىلعان وتباسىلار مەن كوپبالالى وتباسىلارعا اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەك الۋدا كەزدەسكەن قيىندىقتارى تۋرالى ايتىپ بەردى.

ءلاززات سۇلەيمەن نارازىلىققا قاتىسقان انالارعا ازاماتتاردىڭ الەۋمەتتىك وسال توپتارىن مەملەكەت تاراپىنان قولداۋ شارالارى قارقىندى جۇرگىزىلىپ جاتقانى تۋرالى حاباردار ەتتى. سونىمەن قاتار، قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ جولداۋىندا ايتىلعان باعىتتار مەن سول جولداۋدا بەرىلگەن تاپسىرمالارىن ورىنداۋ تۋرالى مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ جۇرگىزىپ جاتقان جۇمىستارى جونىندە دە ايتتى.

ءلاززات سۇلەيمەن، قر پارلامەنتى سەناتىنىڭ دەپۋتاتى:

-ايەلدەر كوتەرگەن ءار ماسەلە جەكە قارالىپ، ءتيىستى مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ قۇزىرىنا جەتكىزىلەدى. سونىمەن قاتار، ولاردىڭ وسى ماسەلەلەر بويىنشا ناقتى شەشىم قابىلداۋىن نازاردا ۇستايتىن بولامىن.

ايتا كەتەيىك، ەلىمىزدەگى كوپ بالالى انالار ماسەلەسى، ولاردىڭ نارازىلىق شارالارى 2019 جىلدىڭ اقپان ايىندا ەلوردادا قالاسىندا بەس بالانىڭ قايتىس بولۋىنان كەيىن قارقىن العان بولاتىن. الايدا، مەملەكەت بۇل ماسەلەگە قاتىستى ءتيىستى شارالار قابىلداپ، انالاردىڭ الەۋمەتتىك ماسەلەسىن شەشۋگە بەلسەنە كىرىسىپ كەتتى.

ماسەلەن، الماتى وبلىسىندا جىل باسىنان بەرى كوپبالالى وتباسىلار مەن از قامتىلعان جانۇيالاردى قولداۋ ماقساتىندا ءوڭىر بيۋدجەتىنەن 500 ميلليون تەڭگە بولىنگەن. ال، وتكەن جىلى جەتىسۋ جەرىندە ەكى ءجۇز وتىز سەگىز مىڭ ادام 10,5 ميلليارد تەڭگە كولەمىندە جەڭىلدەتىلگەن مۇمكىندىكتەرگە قول جەتكىزگەن.

سونىمەن قاتار، از قامتىلعان جانە كوپبالالى وتباىلاردىڭ بالالارى جوعارعى وقۋ ورىندارىنا تۇسۋلەرى ءۇشىن قوسىمشا 100 گرانت بولىنگەن. ال، اتالعان گرانتتار ءۇشىن وبلىس قاراجاتىنان 44,3 ميلليون تەڭگە قاراستىرىلعان. سونداي-اق، بۇگىندە الماتى وبلىسىندا 206 بالا جەرگىلىكتى بيۋدجەت ەسەبىنەن ءبىلىم الىپ جاتىر. ولار نەگىزىنەن كوپ بالالى جانە از قامتىلعان وتباسىلاردىڭ بالالارى. جانە، كوپبالالى جانە از قامتىلعان وتباسىلاردان ون سەگىز مىڭ سەگىز ءجۇز التى بالانىڭ بارلىعى تەگىن تاماقپەن قامتىلعان. ودان بولەك، جەتى مىڭعا جۋىق كوپبالالى انا قوعامدىق كولىكتەردە تەگىن ءجۇرۋ مۇمكىندىگىنە يە بولعان.

مۇنداي الەۋمەتتىك كومەكتەر بارلىق وڭىرلەردە قارقىن العان. جانە، الداعى ۋاقىتتا دا، مۇنداي جۇمىستار ءوز جالعاسىن تاپپاق.

ماسەلەن، ەلىمىزدە قازىرگى تاڭدا بالالى جانۇيالاردى قولداۋدىڭ كەشەندى مودەلى جاسالعان. اتالعان مودەلدىڭ ىشىنە الەۋمەتتىك تولەمدەر، سالۋ جەڭىلدىكتەرى، جۇمىسپەن قامتۋ شارالارى جانە مەملەكەتتىك جاردەماقىلار بار.

قازىرگى تاڭدا مۇنداي الەۋمەتتىك كومەك وتباسىلارعا 5 سانات بويىنشا تاعايىندالادى:

ولار: كوپبالالى وتباسىلارعا، اسىراۋشىسىنان ايىرىلعان جانە بالا اسىراپ العان جانە بالانى قامقورلىعىنا العان وتباسىلارعا، 1 جاسقا دەيىنگى بالاسى بار انالار مەن وتباسىلارعا، مۇگەدەك بالاسى بار وتباسىلارعا، از قامتىلعان وتباسىلارعا بەرىلەدى.

بۇل قازاقستاندىق جۇيە ءار ازاماتتىڭ ءومىرىنىڭ بارلىق كەزەڭىندە قولداۋ كورسەتۋدى قاراستىرادى. جانە، اتالعان جۇيە ومىرلىك جاعدايلار مەن ءارتۇرلى الەۋمەتتىك دارەجەنى ناقتى، جان-جاقتى قامتىعان. ەلىمىزدەگى بارلىق الەۋمەتتىك تولەمدەر ءار جىل سايىنعى ينفلياتسيا دەڭگەيىندە بەلگىلەنەدى. سونىمەن قاتار، نارەستە ومىرگە كەلگەن كەزدەگى ءبىر رەتتىك جاردەماقى دا قاراستىرىلعان. ال، اتالعان جاردەماقىنىڭ كولەمى تۋىلعان بالانىڭ سانىنا قاراي بەلگىلەنگەن. بيىلعى جىلى ءبىرىنشى، ەكىنشى، ءۇشىنشى بالانى دۇنيەگە اكەلگەندە بەرىلەتىن جاردەماقى – 95 مىڭ 950 تەڭگەنى قۇراعان. ال، ءتورتىنشى جانە ودان دا كوپ بالا تۋعان انالارعا – 159 مىڭ 75 تەڭگە كولەمىندە جاردەماقى تاعايىندالعان. ايتا كەتەيىك، 2016-2019 جىلدار ارالىعىندا الەۋمەتتىك جاردەماقىنىڭ كولەمى 38 % كە وسكەن. ال، وتكەن جىلدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا، الەۋمەتتىك جاردەماقى الاتىن وتباسىلاردى قولداۋعا بەرىلەتىن قارجى كولەمى 40,7 ميلليارد تەڭگە بولعان. ال، اتالعان جاردەماقىنى ەلىمىزدە 400 مىڭعا جۋىق ادام الدى.

سونىمەن قاتار، قازىر قازاقستاندا بالانىڭ ءبىر جاسقا تولعانعا دەيىنگى كۇتىمى بوينشا دا الەۋمەتتىك قولداۋلار قاراستىرىلعان. ال، مۇنداي قولداۋ انالاردىڭ جۇمىس ىستەۋىنە، جۇمىس ىستەمەۋىنە قارامايدى.

ماسەلەن، جاڭا تۋعان نارەستەنىڭ اناسى جۇمىسسىز بولسا، نارەستە ومىرگە كەلگەننەن كەيىن وعان 1 جاسقا تولعانشا بالا كۇتىمى بويىنشا جاردەماقى تولەنەدى. اتالعان جاردەماقى اي سايىن ءبىر جىل بويىنا بەرىلىپ تۇرادى. قازىر مۇنداي ايلىق جاردەماقىنىڭ كولەمى 14 مىڭ 544 تەڭگەدەن 22 مىڭ 473 تەڭگەگە دەيىن جەتىپ وتىر.

ايتا كەتەرلىگى، وتكەن جىلى مۇنداي جاردەماقىنى ەلىمىزدە 125 مىڭعا جۋىق وتباسى العان. ول جاردەماقىنىڭ جالپى كولەمى 30 ميلليارد تەڭگەنى قۇراعان. ال، 2016-2019 جىلدارى مۇنداي الەۋمەتتىك جاردەماقى كولەمى 19 % كە ارتىپتى.

الەۋمەتتىك تولەمدەر ءبىر جاسقا دەيىنگى ءسابيى بار انانىڭ جۇمىسى بولسا دا بەرىلەدى. ول الەۋمەتتىك جاردەماقى مەملەكەتتىك الەۋمەتتىك ساقتاندىرۋ قورى ارقىلى بەرىلەدى.

ياعني، جۇكتىلىك جانە بالا تۋ كەزىندە بەرىلەتىن تولەم. اتالعان تولەمنىڭ كولەمى بوسانعان انانىڭ سوڭعى ءبىر جىلداعى ورتاشا ايلىق تابىسى نەگىزىندە بەلگىلەنەدى. 2018 جىلدىڭ ناتيجەسى بويىنشا مۇنداي تولەمنىڭ ورتاشا مولشەرى 391 مىڭ 170 تەڭگەنى قۇراعان.

سونىمەن قاتار، جاسقا تولماعان نارەستەنىڭ كۇتىمى بويىنشا بەرىلەتىن جاردەماقى سوڭعى ەكى جىلداعى ورتاشا ايلىق تابىستىڭ 40 % ءىن قۇراعان. ال، وتكەن جىلى بۇل جاردەماقىنىڭ ورتاشا كولەمى 32 361 تەڭگە بولىپتى.

2018 جىلى بارلىعى 400 مىڭ اتا-انا مەملەكەتتىك الەۋمەتتىك ساقتاندىرۋ قورىنان جالپى سوماسى 165 ملرد. تەڭگە بولاتىن جاردەماقى الدى.

ودان بولەك، مەملەكەت جۇكتى ايەلدەردىڭ دەكرەتتىك دەمالىسىندا ورتاشا ايلىق تابىسىنان 10 پايىز كولەمىندە مىندەتتى زەينەتاقى جارناسىن سۋبسيديالايدى.  بۇل بالا كۇتىمىمەن دەمالىستا وتىرعان ايەلدەردىڭ زەينەتاقى جيناعى توقتاپ قالماۋ ءۇشىن جاسالىپ وتىر.

جۇمىس ىستەيتىن ايەلدەردىڭ قۇقىعى مەن كەپىلى ەڭبەك زاڭناماسىمەن قورعالعان. مىسالى، ەكونوميكالىق سەبەپتەرمەن شتاتتى قىسقارتۋ نەگىزىندە، جۇمىس كولەمىن تومەندەتۋدە ەڭبەك كەلىسىم-شارتى بۇزىلمايدى:

- جۇكتىلىگى تۋرالى انىقتاماسى بار جۇكتى ايەلدەرمەن;

- 3 جاسقا دەيىنگى بالالارى بار ايەلدەرمەن;

- 14 جاسقا دەيىنگى بالا تاربيەلەپ وتىرعان (18 جاس دەيىنگى مۇگەدەك-بالاسى بار) جالعىز باستى انالارمەن.

ءوز كاسىبىن اشىقىسى كەلەتىن ايەلدەر ءۇشىن، ءبىزدىڭ ەلدە ايەلدەر كاسىپكەرلىگىن قولدايتىن ءارتۇرلى  باعدارلامالار جۇزەگە اسىرىلىپ جاتىر.  2018 جىلى  ناتيجەلى جۇمىسپەن قامتۋ جانە جاپپاي كاسىپكەرلىكتى دامىتۋ باعدارلاماسى بويىنشا   3033 ايەل ميكروكرەديت جانە  1243 ايەل جاڭا بيزنەس يدەيالارىن دامىتۋعا 100 اەك كولەمىندە گرانت الدى.

مەملەكەت كوپبالالى انالارعا ەرەكشە كوڭىل بولەدى،وندا بىرقاتار جەڭىلدىكتەر قاراستىرىلعان.

ءاربىر كوپبالالى اناعا،  «التىن القا» جانە «كۇمىس القا» العاندارعا نەمەسە بۇرىن «باتىر انا»، 1 جانە 2 دارەجەلى «انا داڭقى» وردەنىمەن ناگرادتالعاندارعا اي سايىنعى مەملەكەتتىك جاردەماقى بەرىلەدى.  بۇل جاردەماقى ومىرباقي بەرىلەدى جانە انا زەينەتكەرلىككە شىققان كۇندە دە توقتاتىلمايدى، سونداي-اق ول ونىڭ تابىسىنان تىس بەرىلەدى.

جاردەماقىنىڭ كولەمى 16 160 تەڭگەنى (6,4 اەك)  قۇرايدى جانە جىل سايىن ينفلياتسيا دەڭگەيىندە بەلگىلەنەدى.  بۇل جاردەماقى قۇرمەتتى  اتاققا يە بولعان انالارعا بەرىلەدى. سوندىقتان ول تومەنگى كۇن كورىس دەڭگەيىنە بايلانىستىرىلمايدى. بۇگىندە قازاقستاندا مۇنداي قۇرمەتتى  اتاق 237 مىڭ اناعا بەرىلدى. جىل سايىن وسى تولەمگە بيۋدجەتتەن 45 ملرد تەڭگە بولىنەدى.

«التىن القا» جانە «كۇمىس القا» اتاعىن العان كوپبالالى انالار جەكەلەگەن سالىق تۇرلەرىنەن جانە مەملەكەتتىك باجدان بوساتىلعان:

-كولىك قۇرادارى سالىعىنان جانە جەر سالىعىنان;

-تۇرعىلىقتى جەرىن تىركەۋ بارىسىندا، تولقۇجات جانە جەكە كۋالىك الۋدا نوتاريالدىق جانە زاڭگەرلىك ماڭىزى بار  قىزمەت تۇرلەرى ءۇشىن مەملەكەتتىك باجدان;

4 جانە ودان كوپ كامەلەت جاسقا تولماعان بالاسى بار كوپبالالى وتباسىلارىنا ارنايى مەملەكەتتىك جاردەماقى بەرىلەدى. وتكەن جىلى 271 مىڭ وتباسى وسىنداي جاردەماقى الدى. جالپى سوماسى 32,8 ملرد تەڭگەنى قۇرايدى.

زەينەتاقىمەن قامتاماسىز ەتۋ  ماسەلەسىندە 5 جانە ودان دا كوپ بالا تۋعان انالار 53 جاسىندا زەينەتكەرلىككە شىعۋعا قۇقىلى.

تابىسى تومەن وتباسىلارىن مەملەكەتتىك قولداۋدىڭ جەكەلەگەن شارالارى قاراستىرىلعان. 2018 جىلدىڭ 1 قاڭتارىنان باستاپ از قامتىلعان وتباسىلارىنا اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەك كورسەتۋدىڭ جاڭا ءتارتىبى ەنگىزىلدى. ونى تاعايىنداۋ ءۇشىن كەدەيلىك شەگىنىڭ مولشەرى كۇن كورىس دەڭگەيىنەن 40 پايىزدان 50 پايىزعا دەيىن ۇلعايتىلدى. وسىلايشا 2017 جىلمەن سالىستىرعاندا اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەكتىڭ ورتاشا كولەمىن 2 ەسەگە ارتتىرۋعا مۇمكىندىك تۋدى.

ااك جاڭا فورماتتا  بەرىلىپ جاتىر  جانە تەك اقشالاي تولەممەن عانا ەمەس، سونداي-اق الەۋمەتتىك قىزمەت تۇرلەرى ۇسىنىلۋدا. سونىڭ ىشىندە جۇمىسقا تۇرۋعا قولداۋ كورسەتۋ، وقىتۋ، ميكروكرەديت بەرۋ جانە ت.ب.

سونداي-اق، ءبىزدىڭ ەلدە مۇمكىندىگى شەكتەۋلى بالا تاربيەلەپ وتىرعان وتباسىلارىن، اسىراۋشىسىنان ايىرىلعان وتباسىلارىن  جانە تاعى باسقالاردى قولداۋ ءۇشىن  جەكەلەگەن الەۋمەتتىك شارالار  قاراستىرىلعان.

16 جاسقا دەيىنگى مۇمكىندىگى شەكتەۋلى بالاعا بەرىلەتىن اي سايىنعى الەۋمەتتىك كومەكتىڭ كولەمى 41 578 تەڭگەنى قۇرايدى. 16 جاستان 18 جاسقا دەيىنگىلەرگە مۇگەدەكتىك توبىنا قاراي بەرىلەدى: ءبىرىنشى توپتاعى مۇگەدەك بالاعا – 57 021 تەڭگە، ەكىنشى توپتاعىعا- 47 220 تەڭگە، ءۇشىنشى توپتاعى بالاعا – 35 638 تەڭگە.

وسى تولەمگە قوسا، كامەلەت جاسقا تولعانعا دەيىنگى مۇگەدەك-بالا تاربيەلەپ وتىرعان تۇلعالارعا جاردەماقى بەرىلەدى. 2018 جىلدىڭ قورتىندىسى بويىنشا 80,6 مىڭ ادام وسىنداي جاردەماقى الدى. 2019 جىلى جاردەماقى كولەمى 31 183 تەڭگەنى قۇراپ وتىر.

2018 جىلدىڭ 1 شىلدەسىنەن باستاپ مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرماسى بويىنشا،  18 جاستان اسقان بالا كۇنىنەن ءبىرىنشى توپتاعى مۇگەدەك جانعا كۇتىمى بويىنشا جاردەماقى بەرۋ ەنگىزىلدى. وتكەن جىلى ونى 11,5 مىڭ ادام الدى. 2019 جىلى جاردەماقى كولەمى 31 183 تەڭگەنى قۇرادى.

سونداي-اق، تەحنيكالىق قۇرال-جابدىقپەن قامتاماسىز ەتۋدى قاجەت ەتەتىن بالالار (جاساندى–ورتوپەديالىق كومەك، سۋردو، تيفلو-قۇرال), ءجۇرىپ-تۇرۋى ءۇشىن قاجەتتى قۇرالمەن (اربا), شيپاجايدا ەمدەلۋ جانە مىندەتتى گيگيەنالىق قۇرالدارمەن قامتاماسىز ەتىلەدى.

اسىراۋشىسىنان ايىرىلعان وتباسىلارىنا، بيۋدجەتتەن 25 541 تەڭگە كولەمىندەگى مەملەكەتتىك جاردەماقى قاراستىرىلعان،بۇل  اسىراۋىنداعى ءبىر بالا ءۇشىن، ال اسىراۋىندا  التى جانە ودان دا كوپ بالا  بولسا 62 663 تەڭگە بەرىلەدى.

حالىق ءۇشىن مەملەكەتتىك قىزمەتتەردىڭ قولجەتىمدىلىگىن قامتۋ ماقساتىندا، وتكەن جىلدان بەرى قىزمەتتىڭ 4 ءتۇرى بويىنشا پرواكتيۆتى رەجيم ەنگىزىلدى. بۇل دەگەنىمىز – ازاماتتار مەملەكەتتىك ورگاندارعا بارىپ جاتپاي-اق، قىزمەت ءتۇرىن الا الادى. جاڭا تۋعان بالانى تىركەۋ،  بالاباقشاعا كەزەككە قويۋ، بالا تۋعاندا بەرىلەتىن جاردەماقىنى جانە 1 جاسقا دەيىنگى بالا كۇتىمى بويىنشا بەرىلەتىن تولەمدى راسىمدەۋ ءبىر پرواكتيۆتى رەجيمدە بەرىلەدى.

جالپى انا مەن بالانى قورعاۋ اياسىندا قابىلدانعان شارالار وڭ ناتيجەسىن كورسەتىپ،  دەموگرافيالىق احۋالدى جاقسارتتى. سوڭعى 10 جىلدا بالا تۋ  10 پايىزعا ارتتى (2008 جىلى 356,6 بالا تۋسا،  2018 جىلى – 391 مىڭ بالا ومىرگە كەلدى).

ءتۇيىن. قر ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگىنىڭ دەرەكتەرىن كەلتىرە وتىرىپ، ەلىمىزدەگى كوپ بالالى انالارعا ارنالعان جان-جاقتى قولداۋلاردى اتاپ شىقتىق. بايقاۋىمىزشا، مەملەكەت تاراپىنان انالارعا كورسەتىلىپ جاتقان قامقورلىق از ەمەس. بۇل قارقىن الداعى ۋاقىتتا دا باسەڭدەەيدى دەپ سەنەمىز.

ەرعالي بەرىكۇلى

Abai.kz