Álginde Kremlidegi kóp shendining diktovkasymen júmys jasaytyn «Rossiya 24» deytin telearna 2020 jyly әlemde ótui tiyis degen manyzdy sayasy oqighalargha, sonyng ishinde preziydenttik jәne parlamenttik saylaulargha sholu jasapty.

«Rossiya 24»: Saylau 2020 jyldyng nauryzynda ótedi

Sóitip, 1,5 minuttyq aqparattyq anonsta 2020 jyly Qazaqstanda parlament saylauy ótedi depti. Kýnin kórsetpese de, aiyn aitypty. Nauryz da eken...

Preziydenttik saylaular AQSh, Belorussiya, Tәjikstan men Boliviyada bolady dese, parlamenttik saylaular 14 elde ótedi depti. Sonyng biri – Qazaqstan-mys.

Oyda-joqta aitylghan orys aqparatyna bizding Mәjilisting deputattary bir-birlep pikir aityp, aqparatty teristeuge tyrysypty. «Zakon.kz» sayty jazghan eken.

Deputattar: Elbasy saylau konstitusiyalyq merzimde ótedi degen...

«Resey, aitayyn, asyghystyqqa salynyp otyr. Bilesizder, bizde Núrsúltan Ábishúly Nazarbaev saylau konstitusiyalyq merzimde, 2021 jyldyng aqpanynda ótetinin birneshe mәrte aitty. Al endi ol jaqta úzaqqa sozylghan janajyldyq demalystan keyin kimning basyndaghy qanday da bir oigha men jauap bermeymin», depti Mәjilistegi egde jastaghy deputattardyng biri Vladimir Bojko.

«Men reseylik telearnagha qatysty pikir aita almaymyn. Onyng ýstine, men ol turaly estigen de, kórgen de joqpyn. Biraq, bizding partiyanyng sayasy kenesining otyrysynda Elbasy men Memleket basshysy saylau konstitusiyalyq merziminde ótetinin aitqan bolatyn», deydi Mәjilisting viyse-spiykeri Gýlmira Isimbaeva hanym.

«Eshqanday da saylaugha dayyndyq jasalyp jatqan joq. Barlyghy shtattyq rejimde. Mәjiliste de solay. Al «Núr Otan» partiyasynyng belsendisi retinde aitarym, jalpy jana saylaualdy baghdarlama jazugha dayyndyq jasalyp jatyr. Búl endi, saylaugha qatysugha niyetti barlyq partiya jasap jatqan sharua. Búl josparly júmys.

Saraptayyqshy, nauryz aiy deydi. Resey bizge nauryzda saylau ótkizip beretin bopty-mys. Endeshe, saylau ótetini turaly aqparat qazir jariyalanuy kerek. Sodan son, biz bar sharuany ysyryp qoyyp, soghan qyzu kirisuimiz kerek. Sondyqtan, búl tehnikalyq qatelik jәne reseylik jurnalisterding jauapkershiliksizdigi dep esepteymin», depti Pavel Kazansev deytin deputat.

OSK: Mәjilis saylauyn Qazaqstan Preziydenti belgileydi

Qazaqstannyng Ortalyq saylau komissiyasy da janaghy orys aqparatyn teristep, «Zakon.kz» saytyna habar beripti.

«Konstitusiyalyq zannyng 85 baby, 1 tarmaghyna sәikes, kezekti saylaudy belgiluge Mәjilis deputattarynyng ókilettik merzimining ayaqtaluy negizgi sebep bolyp tabylady.

Konstitusiyalyq zannyng 85 baby, 2 tarmaghyna sәikes, Parlament Mәjilis deputattarynyng saylauyn Qazaqstan Preziydenti belgileydi. Jәne ol Mәjilis deputattarynyng ókilettik merzimi ayaqtalghangha deyin 5 ay búryn belgilenip, 2 ay búryn ótkizilui kerek», dep jazylghan resmy jauapta.

Al Qazaqstanda songhy ret parlamenttik saylau 2016 jyldyng 20 nauryzynda ótken. Konstitusiyagha sәikes, olardyng ókilettik merzimi 5 jyl. Demek, keler saylau 2021 jyly ótui tiyis.

Endi taqyrypty tarqatyp jazayyqshy, orys aqparaty janaghyny nege sýienip jazdy?

2019 jyldyng shildesinde eks-preziydent, «Núr Otan» partiyasynyng tóraghasy Núrsúltan Nazarbaev ózining orynbasary Bauyrjan Baybekti qabyldady. Parlamenttik saylau turaly sol jerde sóz boldy.

«Alda bastauysh partiya úiymynyng basshylarynyng kezdesui bar, sayasy kenesting kezdesui bar, bolashaqta ónir-ónirlerdi aralap, partiyany aldymyzda kele jatqan elektoraldy mәselelerge dayyndauymyz kerek», dedi Núrsúltan Nazarbaev. Búl da óz kezeginde parlamenttik saylau dodasynyng jaqynday týskenining dәleli bolsa kerek-ti.

Sol jyly tamyzda partiyanyng keneytilgen otyrysynda da osy parlamenttik saylau jayy aityldy. Eks-preziydentting baspasóz hatshysy Aydos Ýkibay: «Jiynda Núrsúltan Nazarbaev konstitusiyalyq merzimde ótetin Mәjilis saylauyna partiyanyng dayyndyq júmystaryn bastaudy tapyrdy», dep jazghan.

Sonymen, orys aqparaty parlamenttik saylau – 2020 jyldyng nauryzynda ótedi deydi. Al biyliktegi bas partiyanyng basshylary 2021 jyldyng aqpanynda degeninen ainy qoyghanyn estimedik... Parlamenttik saylau qashan ótedi?

Ótken jyly Qazaqstanda kezekten tys preziydenttik saylau ótkeni belgili. Búrynghy Senat spiykeri Qasym-Jomart Toqaev preziydent boldy. Sóitip, elde preziydent auysty. Jana preziydent eski parlamentpen júmys jasap jatqaly da jylgha juyqtady. Ásili, parlament auysady eken degen gu-gu әngime әueli sol kezde-aq, aityla bastaghan.

Esterinizde bolsa, 2018 jyldyng ayaghy men 2019 jyldyng basynda sol kezdegi preziydent Núrsúltan Nazarbaev elde kezekten tys saylau ótpeytinin aitqan edi. Alayda 9 mausymda kezekten tys preziydent saylap aldyq... Sondyqtan, parlament saylauy «srogynan» búryn ótip qaluy mýmkin degen pikirding de jany bar. Sebebi, saylaudy merziminen búryn ótkizu – qazaqstandyq saylaulardyng «sәnine» ainalghaly qashan?..

7 saylaudyng 5-eui kezekten tys ótken

Faktimen sóilesek, Qazaqstan Tәuelsizdigining tarihynda elde jeti ret parlamenttik saylau ótse, sonyng beseui kezekten tys ótipti. Endi osy saylaulardyng tarihyna kóz jýgirteyikshi, kimder qatysty, kimder jendi?..

Qazaq SSR kezinde parlamenttik saylau 1990 jyldyn 25 nauryzynda ótti. Belgilengen 360 orynnyng 342-si kommunistik partiyagha búiyrdy. Qalghan oryndardy tәuelsiz ýmitkerler iyelendi.

(1990 jylghy saylaudyng nәtiyjesi)

Onan song Tәuelsiz Qazaqstanda parlament saylauy 1994 jyldyn 7 nauryzynda ótken. Saylaushylardyng belsendiligi 73,5 payyzdy qúraghan.

(1994 jylghy saylaudyng nәtiyjesi)

Arada bir jyl ótkende, taghy da parlamenttik saylau ótti. 1995 jyldyn 9 jeltoqsanynda alghashqy tury, sosyn  23 jeltoqsanda ekinshi tury úiymdastyryldy.

(1995 jylghy saylaudyng nәtiyjesi)

Kelesi saylau 1999 jyldyn 10 qazanynda úiymdastyrylyp, onyng ekinshi tury 24 qazanda ótti.

(1999 jylghy saylaudyng nәtiyjesi)

2004 jyldyn 19 qyrkýieginde taghy da saylau boldy.

(2004 jylghy saylaudyng nәtiyjesi)

Onan keyingi kezektin tys saylau 2007 jyldyn tamyzynda ótkizildi. Elektorattyng belsendiligi 64,5 payyzdy qúrasa, «Núr Otan» partiyasy 88,5 payyz dauyspen jeniske jetti.

(2007 jylghy saylaudyng nәtiyjesi)

2012 jyly taghy da kezekten tys saylau ótti. «Núr Otan» 81 payyzdan kóp dauys aldy.

(2012 jyl,y saylaudyng nәtiyjesi)

Onan keyin 2016 jyl. Ol da kezekten tys úiymdastyryldy. Taghy da jenimpaz – «Núr Otan». 82 payyz.

(2016 jylghy saylaudyng nәtiyjesi)

Mәjilis konstitusiyalyq zanda belgilengen tәrtippen saylanatyn jýz jeti deputattan túrady. Onyng toqsan segiz deputatyn saylau jalpygha birdey, teng jәne tóte saylau qúqyghy negizinde jasyryn dauys beru arqyly jýzege asyrylady. Mәjilisting toghyz deputatyn Qazaqstan halqy assambleyasy saylaydy.

Eger biyl kezekten tys parlamettik saylau ótetin bolsa biz sóz etken joghardaghy saylaulardan ózgeshe eshtene bola qoymas. «Núr Otannyn» basym dauyspen jenetinine senetinder kóp. Últtyq, halyqtyq mәselelerdi birshama kóterip jýretin «Aq jol» da 7%-dyq mejeni baghyndyratyn bolar. Assambleyagha berilgen 9 mandatty dәl qazir qaytyp alugha qúlshynyp otyrghan eshkim joq. Demek, búlar da mәjilisten kete qoymaydy.

Al «Qazaqstannyng halyqtyq-kommunistik partiyasy» taghy da mәjilisten oryn taba ma degen súraq manyzdy bolyp túr. Bizding biylik búl partiyany tórge shygharyp syilap otyrghanymen, qarapayym halyqtyng yqylasy tómen.

Qyzyl kommunister basqarghan qyzyl imperiyadan tәuelsizdik alyp, mәngilik el boludy maqsat etken Qazaqstan Respublikasynyng zang shygharushy organynda kommunistik partiyanyng otyrghanyna kóz júma beruge endi bolmaydy deytinder kóp.

Kelesi Mәjilis: «Núr Otan», «Aq jol», «Auyl», «Birlik» jәne «JSDP»...

Aytpaqshy, sayasy boljam jasaushylar kelesi parlamentting súlbasy búrynghydan ózgesheleu bolady degendi de aityp jýr. Olardyng aituynsha, Mәjilistegi 107 kreslony qazirgidey ýsh partiya, bir qoghamdyq úiym emes, bes sayasy partiya bóliske salady-mys. Olar: «Núr Otan», «Aq jol», «Auyl», «Birlik» jәne «JSDP». Oghan qosa, qazir el ishinde kelesi saylaudyng dayyndyghyn bastap ketkender de bar.

Mysaly, Janbolat Mamay men Toghjan Qajaliyevalar bir-bir partiya qúrudyng qamyna kirisip ketkeni belgili. Jә, ony uaqyt kórseter...Ázirge bizding kónilimizdi kýpti etken saual – qazaq sayasatyndaghy bizge belgisiz aqparatty – orys telearnasy qaydan alyp jýr?

Qaysybir jyly Aqordanyng aulasynda jýrgen Baghlan Maylybaev degen adamdy «memlekettik qúpiyany jaydy» dep sottaghany esimizde. Ol kezde «Maylybaev Kremlidegilermen astyrtyn baylanys jasapty» degen...

Endi, mine, orys telearnasy qazaqstandyq BAQ bilmeytin aqparatty ai-kýnin belgilep aityp, jariyagha jar salypty... Búl janaghy, deputattar aitqanday, orys jurnalisterining sayasy sauatsyzdyghynan boldy ma, әlde, olar bilip aityp otyr ma? Gәp osyda!

Núrgeldi Ábdighaniyúly

Abai.kz