1969 jyldyng sonynda, Pavlodar qalasyndaghy №3 oblystyq qazaq mektep-internatynyng (qazir №3 oblystyq gimnaziya-internaty) últtyq múrat-mýddeni kóksegen bir top oqushysy «Jas úlan» úiymyn qúrdy.  Úiym mýsheleri ózderimen shamalas jasóspirimder arasynda ýgit-nasihat júmystaryn jýrgize otyryp, sol jyldyng jeltoqsan aiynda, oblys ortalyghyndaghy jәne keybir auyldyq eldimekendegi kórnekti oryndargha júrtshylyqty otarshyldyqqa qarsy bas kóteruge shaqyrghan ýnparaqtar japsyryp ketti. Olar Pavlodar qalasynyng Ortalyq alanynda ótetin I Mamyr merekesi sheruine «Qazaq mektepteri men balabaqshalary ashylsyn!» degen jazular kóterip shyghudy da josparlaghan edi. Biraq úiymdy 1970 jyldyng qantar aiynda Memlekettik qauipsizdik komiytetining (KGB) oblystyq basqarmasy qyzmetkerleri әshkereledi.
Sol «Jas úlan» úiymynyng jetekshisi retinde ózim  óte jaqsy biletin  keybir jaylardy júrtshylyqtyng nazaryna úsynudy jón kórdim. 

Kommunistik jýie jәne últshyl jasóspirimder

MQK oblystyq basqarmasyndaghy tergeu barysynda Almaty men Mәskeuden respublikalyq, odaqtyq Qauipsizdik organdary qyzmetining joghary shendi ókilderi keldi. Tergeudi negizinen últy qazaq ofiyserler jýrgizip, týsiniktemeni qazaq tilinde jazghyzdy. Olar  kәmelet jasyna tolmaghan jasóspirimderge kýsh qoldandy dep aitpaymyn, ara-túra zildi dauyspen ses kórsetu auanyn bayqatqanymen, negizinen aldap-sulau tәrizdi tәsildermen jauap aldy.
MQK qyzmetkerleri №3 mektep-internattyng múghalimderi men jas úlandardyng joghary bilimdi aghayyn-tuystary arasyndaghy bireu úiymdy qúruy mýmkin degen kýdikpen olardyng ómirbayandyq, qyzmettik mәlimetterin astyrtyn tekserdi, ózderin syrttay baqylauda ústady. Búrynghy «Jas túlpar» úiymy mýshelerining biri Pavlodar qalasyna arnayy kelip «Jas úlan» úiymyn qúryp ketken degen boljam da jasap, úiym jetekshisi maghan: «Almatydan kelgen kisi kim, biz ony sensiz de bilemiz. Biraq ol jóninde ózing aitsan, qylmysyng jenildeydi» degen qúityrqy sózder aityp, tamyrymdy basyp kórdi. Men: «Múrat Áuezovtyng «Jas túlpar» úiymyn qúrghany jóninde estidim jәne sol úiymdy ýlgi tútyp «Jas úlandy» qúrdym, degenmen ol kisini de, onyng joldastaryn da kórgen emespin. Ýnparaqty jazghan menmin» degen synayda jauap berip, shyndyghyn aittym.
Olar  jauabymnyng shynayylyghyn tekseru ýshin ýnparaq mәtinin maghan jatqa oqytty.  Sonyng ózinde de senbey: «Myna sóz sening sózing emes, ýlken adamdardiki, saghan osylay jaz degen kim?» – dep, әrbir sózdi sausaqpen týrtip kórsetip, tópelete  súraqtar qoydy.
Ýnparaqtaghy «Sender qazaq degen úly halyqsyndar...» degen  eng alghashqy joldy jazushy Jaysanbek Moldaghaliyevting («Torghay tolghauy» bolsa kerek), bir kitabynan alghanmyn, «Sayasy ekonomiyadan» «Otar elderde auruhanalar men últtyq mektepter az bolady» degen anyqtamany oqyghan son, «Qazaqstan – Reseyding otary» degen qorytyndy jasap, otarshyldyqqa qarsy bas kóterinder degen  sipattaghy sózderdi jazghanmyn, osy jayttardy aittym.
Olar atalghan kitaptardy, sonday-aq keybir mәlimeti úiymnyng ýgit-nasihat júmysyna paydalanylghan ózge әdebiyetterdi de aldyryp, anyq-qanyghyn tekserdi, sonsyn maghan múqabanyng ishki betine «Men osy kitaptyng osynday betindegi mynaday sózderdi ýnparaqqa paydalandym» degen synaydaghy  sózderdi jazghyzyp, qol qoydyrdy.
Týsiniktemede Álihan Bókeyhanov, Mirjaqyp Dulatov, Maghjan Júmabaev tәrizdi Alash qayratkerlerin biletinimdi, olar jayynda Sәbit Múqanovtyng «Ósu joldarymyz», «Eseng jyldary» kitaptarynan, Mústafa Shoqay turaly S. Shәkibaevtyng «Ýlken Týrkistannyng kýireui» romanynan oqyghanymdy jazyp berdim, sonday-aq Iliyas Esenberlinning «Qahar» romanyndaghy Kenesary han men batyrlardyn, jyraulardyng beyneleri jas úlandardy ruhtandyrghanyn aittym. Oghan qosa júrtshylyqty otarshylyqqa qarsy bas kóteruge shaqyrghan ólenderimdi de jazyp berdim. Tek sodan keyin baryp, Qauipsizdik komiyteti basqarmasy qyzmetkerleri «Úiymnyng basynda túrghan ózge bireu emes, osynyng ózi boluy әbden mýmkin» –  degen  baylamgha kele bastaghan siyaqty.
Alayda, auyldyq eldimekenderdegi qazaq orta mektepterining ortalau mektepterge ainaldyryluy nemese jabyluy, oblys ortalyghyndaghy 40 shaqty mektepting tek ekeui: Y. Altynsarin atyndaghy №3 mektep-internat pen Abay atyndaghy №10 orta mektep qana qazaq mektepteri ekeni, qazaq balabaqshasynyng joqtyghy, kóshe, dýken, t.b. ataulary negizinen orys tilinde boluy, ana tilinde sóilegen qazaqtardyng kemsitushilikke úshyratyluy tәrizdi jaghdaylar úiymnyng qúryluyna basty sebepter ekenin ózge jas úlandar da atap kórsetti.
Kompartiyanyng últtyq sayasatyndaghy kózge úryp túrghan últtyq kemsitushilikti aitqanda kәdimgidey qyza sóilep, «ýndemesterdin» ózine: «Osy mәseleni sizder nege qozghamaysyzdar, qazaq emessizder me?!» degen maghynadaghy sózdermen namysyna tiyisip, dýrse qoya bergendey kezderimiz de boldy. Aldynda bizdi basyn iyzep ýnsiz tyndap otyrghan olar sol sәtte: «Endi sender ózgeni qoyyp, bizding ózimizdi últshyldyqqa ýgittey bastadyndar ma, әi?!» – dep, qolma-qol týsin suytyp, yzgharly ýnmen sóz saptaugha kóshetin.
Ádildik ýshin aitayyn, kommunistik rejimge qarsy shyqqan erkin oily demokrattardy, últshyl patriottardy yqtiyarly–yqtiyarsyz týrde jazalaushy tetikterge ainalghan sol «bayghústardyn» arasynda bizge syrttay sús kórsetkenimen, ishtey razy bolghandar da bar, búl – shyndyq. 
MQK oblystyq basqarmasyndaghy tergeu ayaqtalghan son, mektep-internat әkimshiligi oblystyq partiya komiyteti úsynghan ssenariy boyynsha jalpy mektep jinalysyn, mektepting komsomol úiymy jinalysyn, ata-analar jinalysyn, pedagogikalyq kenes ótkizip, jas úlandargha ýsti-ýstine morolidyq-psihologiyalyq soqqy berudi úiymdastyrdy. Jinalystarda sóilegen múghalimder jәne olar dayyndaghan belsendi komsomoldar jas úlandardyng sayasy is-әreketterin ghana emes, jeke bastaryn dattap, ata-analarynyng da ar-ojdanyn qorlaytyn sózder aitugha deyin bardy. Ile mektep-internat әkimshiligi men komomol úiymy jәne Pavlodar qalalyq komsomol komiyteti «Jas úlan» úiymynyng belsendi mýshelerine týrli jazalau sharalaryn qoldandy.

Atap aitqanda, 1970 jyldyng sәuir aiynda ótken qalalyq komsomol komiyteti burosynda osy joldardyng avtory, úiym jetekshisi Qaniyev Arman Baqtanúly, sonday-aq  úiymnyng «komiytet» dep atalghan jetekshi qúramynyng mýsheleri Beysekeev Rashit Arayúly, Jýnisova Aygýl Áshimqyzy, Áliyeva Gýlbarshyn Qabdykәrimqyzyna «Últtyq sayasat mәselesindegi sayasi-iydeyalyq qatelikteri» ýshin degen aiyp taghylyp, BLKJO qatarynan shygharyldy. Bolat Kakejanov, Sembay Qúsayynov, Qayrat Qabylbekov, Altyn Mahmetovagha «Mektep tәrtibi men erejesin óreskel búzdy» degen aiyp taghylyp, qatang sógis berildi, jәne búl sógis komsomoldyq esep kartochkasyna jazyldy.  Qalghan jas úlandargha eskertu jasaldy. Sonymen qatar, komsomol mýsheliginen shygharylghan Arman Qaniyev, qatang sógis berilgen Sembay Qúsayynov jәne komsomol qatarynda joq  jas úlandar Qayrolla Kәjenov pen Saniyal Musin 9-synypty bitirgen song «óz erkimen» oqudan shygharylyp,   oqu-ýlgerim tabeline tәrtibi «3» degen bagha qoyyldy.
Olar kәmelet jasyna tolmauy sebepti kenestik Qylmystyq  kodeks boyynsha jazalanu qaterinen aman qaldy. Al «Jas úlan» úiymyna janama qatysy bar jalghyz eresek adam, sol kezde Pavlodar qalasyndaghy Chaykovskiy atyndaghy muzyka uchiliyshesinde oqyghan jәne Abay atyndaghy №10 qazaq orta mektebinde әn-kýy pәninen sabaq bergen Rahmethan Núrbasarov (1945–2006 j.j.) bolsa, Memlekettik qauipsizdik komiytetining oblystyq basqarmasyna ózi baryp, atalghan úiymnyng sayasy is-әreketterine esh qatysy joqtyghyn, tek ózi jaqsy biletin Arman Qaniyev arqyly onymen bir synypta oqityn Rashit Beysekeev, Qayrolla Kәjenov tәrizdi dombyrashy әri әnshi balalardy janyna tartyp,  kórkemónerpazdar ýiirmesin qúrudy oilaghany jóninde týsinikteme berdi. 
MQK qyzmetkerleri Rahmethan Núrbasarov sabaq beretin  №10 qazaq orta mektebinde onyng qanday da bir astyrtyn sayasy úiym qúrmaghanyn jәne oqushylar arasynda últshyldyqqa shaqyrghan ýgit-nasihat týrindegi sózder aitpaghanyn anyqtaghan son, sonday-aq onyng týsiniktemesindegi dәiekter jas úlandardyng jazghandarymen sәikes kelip negizdelgen son, ýstinen qylmystyq is qozghaugha zandyq negiz tappady. Sonda da R. Núrbasarovqa  №10 mektep pedújymynyng jinalysynda moralidyq-psihologiyalyq soqqy berildi jәne ol 1970 jyldyng mamyr aiynda ótken Pavlodar qalalyq komsomol komiytetining burosynda  «Lenin komsomolynyng mýshesi degen joghary ataqpen say kelmeytin әreketi ýshin» degen aiyptaumen BLKJO qatarynan shygharyldy, ile mekteptegi múghalimdik qyzmetinen ketuge mәjbýr boldy. 
Jas úlandardy resmy jazalau ayaqtalghan song Qauipsizdik komiyteti oblystyq basqarmasy qyzmetkerleri:  «Osymen istering jabyldy, endi tynysh jýrinder, әitpese sottalasyndar! Úiym jóninde eshkimge tis jarmandar, bireulerge aitqandaryndy bilip qalsaq, ondyrmaymyz!» degendey eskertu jasady. Biraq «ýndemester» óz sózderinde ózderi túrmady, búl qúpiya qyzmet salasyna 1980 jyldardyng basynda sәl ghana jariyalyq sәulesi týse bastaghanda, eski «tanystardyn» biri   kópshilikke: «Biz últshyl jasóspirimderding «Jas úlan» atty jasyryn sayasy úiymyn әshkereledik!» degen sózderdi maqtanysh sezimimen aitty.  Resmy jazalaudyng sony  astyrtyn sayasy qysymshylyq jasaugha úlasqanyn biz  keyin sezindik.
Bolat Kakejanov, Altyn Mahmetova, Aygýl Jýnisova, Qayrolla Kәjenov sabaqty jaqsy oqyghanymen, joghary bilim ala almady. Qayrat Qabylbekov joghary bilim alghanymen, joghary lauazymdy qyzmet isteuge ómirbayandyq deregi sәikes kelmedi. Al Gýlbarshyn Áliyeva, Rәshit Beysekeev, Aygýl Jýnisova, Sembay Qúsayynov  týrli jaghdayda dýniyeden mezgilsiz ótti.
Gýlbarshyn Áliyeva (1955–1975 j.j.) Almatydaghy Shet tilder institutyn bitiretin kezinde alty birdey zorlyqshy, qandyqol qaraqshynyng qolynan qaza tapty.
Rәshit Beysekeev (1954–1990 j.j.) Qaraghandy kooperativ institutyn ayaqtap, May audanyndaghy May kenshary júmysshylar kooperatiyvining tóraghasy bolyp istep jýrgende joghary qan qysymy dertinen Semey synaq poligonynyng ortalyghy Kurchatov qalasyndaghy auruhanada kóz júmdy.
Aygýl Jýnisova (1954–1991 j.j.) túrmysqa shyghyp, birneshe perzent kórgen shaghynda jazylmas dertke shaldyqty.
Sembay Qúsayynov (1954–2005 j.j.) Aqsu (Ermak) ferroqorytpa zauytynda birneshe jyldar boyy júmysshy bolyp istedi, әri syrttay oqyp joghary bilimge, sosyn  lauazymdy qyzmetke de qol jetkizdi, sóitip abyroyly azamat, bilikti kadr sanatyna qosyla bastaghan shaghynda jol apatyna úshyrady. Sembaymen  bir kólikte otyrghan, internatta bizden bir synyp joghary oqyghan, bizdi komsomol jinalysyna salghanda, úiymnyng is-әreketin jaqtaytynyn taysalmay ashyq bildirip, qol kótergen Júmken Qúdabaev ta opat boldy.
Al menin  bilim alu qúqyma jәne baspasóz bostandyghyma shekteu qoyyldy, jariya emes jazalau men qudalaudyng ózge de týrlerin bastan ótkerdim. Kәmeletke tolmay qara júmystar istep, týrli әleumettik toptardyng túrmys-tirshilik qazanynda qaynadym, solardyng ómir saltymen ghúmyr sýruge daghdylandym, orta mektepti әsker qatarynan oralghan song syrttay oqyp bitirdim.
Kommunistik jýie ensemdi qanshalyq janyshtaghanymen, 1986 jyly Almatydaghy jeltoqsanshylardyng úranyna Pavlodarda bir top serigimen ýn qosugha әrekettendim,   “Nevada-Semey”, “Azat” qozghalystary, “Qazaq tili” qoghamy oblystyq úiymdarynyn  negizin qúraushy qoghamdyq kýshterding bel ortasynda jýrip, Ertisting Kereku ónirindegi últtyq, jalpyhalyqtyq mýddeden tuyndaghan sayasiy-qoghamdyq oqighalardyng barlyghyna derlik belsene qatystym.

Maqalanyng sony

Elimiz tәuelsizdik alghan jyly joghary oqu ornyna syrttay oqugha týsip, S. Torayghyrov atyndaghy PMU-dyng filologiya fakulitetin 40 jastan asqanda tәmamdadym.
Alayda,   osydan 40 jyl búryn ózimiz kótergen últtyq mәseleler týbegeyli tolyq sheshimin tappaghanyn da aiqyn bayqaymyn. Demek, Ertisting Kereku ónirining sayasi, qoghamdyq, mәdeni, әdeby ómirindegi  Egemendi elding shygharmashyl azamaty hәm últshyl patrioty retinde atqaratyn  mindetim,  boryshym, paryzym  әli de az emes.
...Syn saghattarda jas úlandar ózderin er azamattarsha ústady, tek keybiri ghana adaldyq antynda túra almay qaldy. Songhylardy solqyldaq minezi ýshin kinalau tipti dúrys emes.  Bir mysal: MQK-degi tergeu kezinde jas úlandardan at-tonyn ala qashqan, bertin kele bylayghy júrtqa «Jas úlan» úiymyn qúrghan adamdardyng biri retinde kóringisi kelgen bireu aqyrynda aghynan jarylyp: «KGB maghan qatty qysym kórsetti, shyday almadym, sosyn eriksiz «Serik» degen laqap atpen solargha tynshylyq qyzmet atqardym» – degende, ony aiyptaugha dәtim jetpedi, kerisinshe oghan  týsinistikpen jәne keshirimmen qaradym.
Degenmen,  kommunistik rejimning qysymy 15–16  jasar jasóspirimderding qaysyna onay soqty deysiz?..
Jariyalyq sәulesi
Endi, mine, egemendik kezeninde, 17 jyldan beri «Jas úlan» úiymyna memlekettik organdar tarapynan resmy sayasy bagha beriletin shyghar degen ýmit jeteginde  kelemin. Osy orayda jazghan «Tútanbay jatyp sóngen edi «Jas úlan» atty shaghyn maqalam Pavlodar oblystyq «Saryarqa samaly» gazetinde ( 15 mausym, 1992 jyl) jariyalandy.  Áytsede, elimiz tәuelsizdikke qol jetkizgenine bir jyl tola qoymaghan kezde birshama jaytty ashyq aitpay, jalpylama sipattaugha tura keldi. Búdan song kerekulik jurnalist, «Halyq kenesi» gazetining oblystaghy tilshisi Ghalymbek Júmatov «1969 jyl. Sol jeltoqsan da yzgharly edi» atty maqalasynda («Halyq kenesi», 18 qyrkýiek, 1992 jyl) jәne kórnekti jurnalist Janbolat Álihanúly Aupbaev «SOS» belgisi» atty zertteu maqalasynda  («Egemen Qazaqstan» gazeti, 30 qazan, 2002 jyl) «Jas úlan» úiymy turaly oblystyq múraghattar qorynda saqtalghan oblystyq partiya jәne komsomol úiymdarynyng qújattaryna sýiene otyryp, egjey-tegjeyli jazdy. Tek, Ghalymbek Júmatov eki-ýsh tústa mýlt ketti. Mysaly, jariyalanymda № 3 mektep-internatqa qarama-qarsy orys mektebi salynghan, múndaghy orys oqushylary internatta jatyp oqityn auyl balalaryn úryp-soghatyn, «Jas úlan» úiymynyng qúrylu sebepterining biri osy edi; jas úlandar «Jas túlpar» úiymy jóninde tek 1969 jyly estidi; olar otarshyldyqqa qarsy shyghumen qatar músylmandyqty tanugha shaqyrdy degen oigha jeteleytin payymdaular oryn alghan.
Jerles jurnalisting jazghanynday qazaq pen orys oqushylarynyng júdyryqtasyp qalghany ras, biraq biz oqyghan kezde emes, odan berirekte, óitkeni № 3 mektep-internatqa qarama-qarsy №35  orys orta mektebi «Jas úlan» oqighasynan keyin salyndy jәne tәuelsizdik kezeninde aldymen aralas mektepke, sonsyn taza qazaq mektebine ainaldy. Sonday-aq «Jas túlpar» úiymy jóninde biz 1969 jyly emes, odan búrynyraq estigenbiz jәne atalghan paraqshalar mәtininde músylmanshylyq turaly bir auyz sóz joq edi.  
Keyin oblystyq «Qazaq tili» qoghamynyng gazeti «Ertis didary» men respublikalyq últ gazeti «Ana tiline» jariyalanghan maqalalarymda, «Qazaq әdebiyeti» gazetinde (24 aqpan, 2006 jyl) belgili aqyn Ghalym Jaylybaygha bergen súhbatymda «Jas úlan úiymyna  QR Parlamenti deputattary tarapynan sayasy bagha berilse eken degen ótinish bildirgenmin,  búnyng aldynda, 1998 jyldyng 26 mamyrynda Sayasy jazalau sharalarynyng qúrbandaryn aqtau jónindegi komissiyanyng tóraghasy S.A. Qasymovqa da osy orayda ótinish jazghan edim. Biraq  búl is-әreketterimning eshqaysy nәtiyje bergen joq.
Solay desem de, kórnekti jurnalist Janbolat Aupbaevtyng «Ashylmaghan araldar» atty tandamaly jariyalanymdar jinaghy kitabyna әigili jazushy, Memlekettik syilyqtyng laureaty, QR Parlamentining deputaty Aldan Smayylov jazghan «Tasada qalghan taghdyrlar» atty maqalasynda («Qazaq әdebiyeti» gazeti, 12-18 mausym, 2009 jyl; «Ertis didary» gazetining http://ertisdidary.ucoz.kz/ sayty ) jas úlandargha da nazar audaryluy bizding sóne bastaghan ýmitimizge tamyzylghan may tәrizdendi. Onyng ýstine tarih ghylymdarynyng kandidaty, dosent Janna Qydyralinanyng «KGB jastar ruhyn syndyra alghan joq» atty zertteu enbeginde («Núr Astana» gazeti, 4 mausym, 2009 jyl; «Abai.kz» portaly) «Jas úlan» úiymy turaly jazylghan eki abzastyng ózi bizge ýlken janalyqtyng basy siyaqty әser etti. Óitkeni, ondaghy derekter bastapqyda MQK (KGB), keyin Últtyq qauipsizdik komiyteti 40 jylgha tayau uaqyt boyy «jeti qúlyptyng ar jaghynda» qúpiya ústaghan «Jas úlan» úiymy isindegi derekter ekenin birden bayqadym.
Sol iske qol jetkizgen tarihshy ghalym Janna Qydyralinagha rizashylyghymdy bildire otyryp, zertteudegi keybir mәlimetke baylanysty óz oiymdy bildire ketudi dúrys sanaymyn.
Zertteu júmysynda «...Qaniyev (osy joldardyng avtory. A.Q.) úiymgha  Pavlodar jәne Ermak qalalarynan 29 oqushyny tartqan» degen sóilem bar eken. Meninshe, búl tústa №3 mektep-internatta   Arman Qaniyev yaghny men qúrghan úiymnyng negizgi bóligi jәne Sembay Qúsayynov  qúrghan Ermak (qazirgi Aqsu) qalasyndaghy úiym bólimshesi turaly aitylghan sekildi. Osy eki qúrylymdaghy jas úlandar qarqyndy is-әreketterimen tanylghan eng belsendi toptar bolyp sanaldy. Sonymen qatar «Jas úlannyn» auyldyq eldimekenderdegi oqu oryndarynda da 4–5 jasóspirimnen túratyn shaghyn toptary qúrylghan edi, olar negizinen ýgit-nasihat júmystarymen ghana  ainalysty. Mysaly, May audanynyng Aqshiman ortalau mektebinde menimen bir synypta oqyghan Baqyt Bektúrghanov Krasnoarmeyka auylsharuashylyghy tehnikumynda jәne sol mektepte bizden bir synyp joghary oqyghan Asqar Sәrsenbaev Belogorie (qazirgi Kóktóbe) orta mektebinde sonday toptardy qúrghan bolatyn. Memlekettik qauipsizdik qyzmetkerleri olargha da baryp, jauap alghany anyq,  ekeuining týsiniktemesi «Jas úlan» úiymynyng isinde saqtalsa kerek. 
Úiymnyng әrbir bedeldi mýshesi ózi túratyn eldimekende shaghyn top qúrugha tiyisti edi. Ondaghy mýshelerding sany, aty-jóni turaly mәlimetterdi sol topty qúrghan jas úlan jәne úiym jetekshisi men ghana bildim. Aldyn ala saqtyq sharalaryn oilastyrghandyqtan, osylay isteuge tura keldi. MQK basqarmasy qyzmetkerleri  ýzengiles serikterimning alghashqylaryn qolgha týsirgeni jóninde habardy estigen saghatta-aq  úiym mýshelerining tolyq tizimi jazylghan qújatty órteu arqyly joyyp jiberdim jәne  úiymgha qater tóngeni jóninde jan-jaqqa aqparat jiberip ýlgerdim. Búl jóninde shynymdy aitugha tura keldi, olar tizimdi qay kezde, qay jerde órtegenimdi naqtylap súraghan son, asa qúndy qújattan airylghanyn bilip, san soghyp qaldy.    
Osynday aldyn ala jasalghan qauipsizdik sharalary jәne der kezindegi jedel is-әreketter úiymnyng jekelegen mýsheleri men  keybir toptaryn jasyryp qalugha mýmkindik berdi. Mysaly, Ermak (Aqsu) audanynyng Lenin joly kensharyndaghy  shaghyn top ony  qúrghan Rashit Beysekeev ekeumizding ózara kelisuimizding nәtiyjesinde MQK-ning «qara tizimine» ilingen joq.
Mening esebim boyynsha, oblystaghy jas úlandardyng jalpy sany jýzge juyqtap qalghan edi, alayda úiymnyng qatardaghy mýsheleri jәne auyldardaghy toptary ózderin jas úlandar sanaghanymen, belsendi is-әreket jasaugha kirispegen bolatyn. Onday oqushylardy MQK qyzmetkerleri Basqarmagha  shaqyrtpay-aq, olargha ózderi baryp, 1 bet kóleminde ghana týsindirme jazdyryp alumen shekteldi. Búl qújattar da  arhivte saqtalsa kerek.
Jәne bir aitatyn jayt: jas úlandar taratqan ýndeuhattardyng sany zertteude kórsetilgendey ýsheu emes, odan kóbirek bolatyn, mening ózim sonday ýnparaqtardyng ýsh-tórteuin Pavlodar qalasyndaghy qoghamdyq oryndargha ilip ketkenmin.  Búl tústa MQK qyzmetkerlerining qolyna týsken ýnparaqtar sany ghana kórsetilse kerek.
Endi  ÚQK Ortalyq  arhiyvindegi «Jas úlan» úiymynyng isi terenirek zerttele týsse, birtalay qúpiya ashylar edi degen oidamyn.

El azamattaryna ótinish
Qazaqstanda qandy Jeltoqsangha deyin de kommunistik rejim qúrsauynan egemendikke úmtylyp, mandayyna qara tanba basylghan, sonda da  últtyq múrat-mýdde baghytynan auytqymaghan ruhy kýshti aldynghy buyn aghalarda da, solardy ýlgi tútqan keyingi tolqyn kýreskerler de mening jan dýniyeme jaqyn adamdar.  «El ýshin enirep tughan er!» dep aitugha әbden layyqty bizding zamanymyzdyng qaharmandarynyn  birshamasymen tanysyp, bilistim, keybirimen jýzdesip, tildestim. Olar: Oljas Sýleymenov, Múhtar Shahanov, Múrat Áuezov, Sәbetqazy Aqataev, Maqash Tәtimov, Amangeldi Aytaly, Bekbolat Tileuhan tәrizdi qogham qayratkerleri; qazaq dissiydenti: Kәmel Jýnistegi;  Jeltoqsan qaharmandary: Qasen Qoja-Ahmet, Núrtay Sabiliyanov, t.b.;  qazirgi últshyl patriottar: Dos Kóshim, Aydos Sarym, t.b. Solarmen qatar ghylym, mәdeniyet, óner, әdebiyet, til, jurnalistika salalarynda, qoghamdyq úiymdar men joghary lauazymdy memlekettik qyzmetterde egemen elding memlekettiligin nyghayta týsu ýshin qayratkerlikpen enbek etip jýrgen últ perzentterin ruhany dos túttym.
Qazaq poeziyasynyng asa iri túlghalary: «Mening Qazaqstanym» әnúranynyng avtory Júmeken Nәjimiydenovtyng jәne Quandyq Shanghytbaev pen Múzafar Álimbaydyng aq batasyn aldym; sonday-aq «Men qazaqpyn myng ólip, myng tirilgen!» dep egile, tógile jyrlaghan Júban Moldaghaliyevtin  qolynan Qazaqstan shygharmashyl jastary «Jiger» festivalining diplomyn aldym;  ózge de úlyly-kishili aqyndardyng sharapatyna bólendim, respublikalyq, oblystyq mýshәiralardyng jenimpazy, jýldegeri atandym.
Eng bastysy, Elimiz egemendikke qol jetkizip,  órkendegen elu elding sapyna qosylugha bet týzegenin kórdim, sol kósh jolynyng últtyng órkeniyetti úly jolyna ainaluyna qadariy-halimshe ýles qosudy kózdedim.
Osylaysha, Gýlbarshyn Áliyeva, Rәshit Beysekeev, Aygýl Jýnisova, Sembay Qúsayynov marqúmdardyng kóre almay ketken, qazirgi kózi tiri jas úlandar da kórmegen jaqsylyqtardy men kórdim. Biraq, qyzyl imperiya sayasatynyng qany sorghymaghan kezende mening jetekshiligimmen qaterli jolgha týsken  ýzengiles serikterimnin  aldyndaghy jauapkershilikti jan-tәnimmen sezinemin. Jәne men jýzege asyra almaytyn is:  «Jas úlan» úiymynyng is-әreketine sayasy bagha beru mәselesin halyq qalaulylary sheshedi, olargha Janna Qydyralina tәrizdi tarihshy ghalymdar, últ ziyalylary qoldau kórsetedi  degen ýmitimdi ýzbeymin. 
Kenestik kezende eki jastyng birine jetpey taghdyr-talayy sergeldenge úshyraghan jas úlandardyng is-әreketine egemen eldik úlyqtalghan kezende, adamgershilik pen diny senim qúrmettelgen qoghamda  sayasy bagha beru olardyng o dýniyelik bolyp ketkenderining jandary jannatta jaylanuy ýshin, jer basyp jýrgenderining kónilderi ornyghuy ýshin kerek, sonymen birge jastar men jasóspirimderdi qazaqstandyq patriotizmge tәrbiyeleu men últtyq iydeologiyanyng irgetasyn bekemdeu ýshin de qajet.

Ýstindegi surette: Soldan ongha qaray: Rashit Beysekeev , Arman Qaniyev, Bolat Kakejanov.
1969 jyl, Pavlodar.
Astyndaghy surette: Gýlbarshyn Áliyeva

Arman QANI, «Qazaq tili» qoghamy Pavlodar oblystyq úiymynyng «Ertis didary» gazeti redaktory, aqyn, Qazaqstan Jazushylar odaghynyng mýshesi.
«Ertis didary» gazeti