Ata-babalarymyz búrynnan «Óli riza bolmay, tiri bayymaydy» degen maqaldy ata-múrasynday saqtap, dýniyeden ótken әruaqtaryna dúgha oqytyp túrghanyn jastar bilmese de eresekter bәrimiz bilemiz.Ár isting bir sәti bolady degendey, Qazaqstannyng basqa ónirlerin bilmeymin, biraq OQO birinshi ret 1930-1933 jylghy asarshylyq qúrbandaryna Shymkent qalasyndghy  Tәuelsizdik sayabaghynda 11 mamyr kýni biraz últ janashyrlary jinalyp dúgha oqydy. Jiynda Qazaqstanda bir kýndi asharshylyq qúrbandaryn eske alu kýni dep belgileudi QR preziydenti men parlament deputattarynan súrap, hat jazylyp qol qoyyldy.  Shymkent qalasynan jer bólinip asharshylyq qúrbandaryna arnap eskertkish tas qoyy qala әkiminen súralatyn boldy. Sozaq kóterilisining qúrbandaryna da Sozaq audanynda belgi qonggha úsynys jasaldy.

Ata-babalarymzdyng úrpaghyna qaldyrghan mol jer qoynauy baylyqtarynyng qazaqtargha búiyrmay jatqany,  ruhany mәdeniyetimizding qúldyrauy asharshylyq, qughyn-sýrgin qúrbany bolghan әruaqtardyng renishi me degen de oy keledi, keyde.

Ata-babalarymyz búrynnan «Óli riza bolmay, tiri bayymaydy» degen maqaldy ata-múrasynday saqtap, dýniyeden ótken әruaqtaryna dúgha oqytyp túrghanyn jastar bilmese de eresekter bәrimiz bilemiz.Ár isting bir sәti bolady degendey, Qazaqstannyng basqa ónirlerin bilmeymin, biraq OQO birinshi ret 1930-1933 jylghy asarshylyq qúrbandaryna Shymkent qalasyndghy  Tәuelsizdik sayabaghynda 11 mamyr kýni biraz últ janashyrlary jinalyp dúgha oqydy. Jiynda Qazaqstanda bir kýndi asharshylyq qúrbandaryn eske alu kýni dep belgileudi QR preziydenti men parlament deputattarynan súrap, hat jazylyp qol qoyyldy.  Shymkent qalasynan jer bólinip asharshylyq qúrbandaryna arnap eskertkish tas qoyy qala әkiminen súralatyn boldy. Sozaq kóterilisining qúrbandaryna da Sozaq audanynda belgi qonggha úsynys jasaldy.

Ata-babalarymzdyng úrpaghyna qaldyrghan mol jer qoynauy baylyqtarynyng qazaqtargha búiyrmay jatqany,  ruhany mәdeniyetimizding qúldyrauy asharshylyq, qughyn-sýrgin qúrbany bolghan әruaqtardyng renishi me degen de oy keledi, keyde.

Egemendik alghaly asharshylyq qúrbandaryna  arnayy bir kýndi belgilep, eske alyp dúgha baghyshtap túrmaghanymyzgha әzirgi úrpaq, biz kinәli ekenimizdi moyyndauymyz kerek. Kóp salmaq el aghalaryna týsedi. Sebebi, qazaq tarihtyn tereng mengermegen bauyrlarymyz, asharshylyq turaly ashy shyndyqty bilmeydi. Odan qalsa, qylyshynan qan tamghan synarjaq kenestik kompartiya asharshylyq, qazaq ziyalylarynyng 1937-38 jylghy kinәsiz jazalanyp atylghandary turaly mәlimetti aitqyzbady. Tәuelsizdikten keyin de Rossiyanyng otarlau kezindegi zardaptarynyng tarihy aqiqaty keninen aitylmay keledi. Ata-babalarymyzdyng asharshylyq kezindegi kórgen,  adam tózgisiz qorlyqtary turaly tarihy aqiqatty әzirgi úrpaqtyng jete bilmeui asarshylyq qúrbandaryna asa kónil bólmey kelgenimizding bir sebebi me deymin.

Ata tarihyn, ruhany qúndylyghyn bilmegen, salt-dәstýrin, tilin saqtay almaghan  júrt,  últ tónireginde birigip, bir-birine qamqor, meyirimdi bola almaytynyn kórudemiz. Bir maqalamen asharshylyq turaly aqiqatty jetkizu mýmkin emes. Sonda da bolsa,   A.Baytúrsynovtyng inisining balasy Samyrat Kәkishevting «Aqang turaly aqiqat» kitabynan bir-eki tarihy oqighalardy qysqasha keltirip óteyin. (Samyrat Kәkishev ýlken qyzmetter istep, 1977 jyly Almatydaghy  «Qazaqstan» qonaq ýiine diyrektor bolyp bekitilip, sol jerden zeynetkerlikke shyqty. «Aqang turaly aqiqat» kitaby 1992 jaryq kórdi.)

«1930 jyly әkemizdi halyq jauynyng tuysy dep alyp ketkende,  «halyq jauynyng tuysy» dep eshkim qaramay, sólespey, kómek beruden qashty. Ákemizben birge bar malymyzdy da alyp ketken. Sheshemiz segiz balasymen ash-jalanash qaldyq.

Torghay oblysyndaghy Jylynshyq pen Aqkólding ainalasynda ashtyqtan ólgen balalardyn, ýlken kisilerding sanyn aita almaysyn. Ashyqqan adam ang siyaqty bolady eken. Qoldarymen ólikting etterin  júlyp jep, qu tamaghyn toydyrghangha mәz bolatyn.

Halyq tamaqsyz, kiyimsiz, malsyz qalyp, sonyng sebebinen tamaq izdep qanghyp ketti. Auylda ashtan ólgen adamdardyng sany kýn sayyn kóbeye berdi. Sheshemizben jolda ketip bara jatyp, óleyin dep әlsirep jatqan kisilerge bas salghan qasqyrlardy kórdik. Jabayy iyt, qasqyrlardyng ólikti anda-múnda sýirep, qandaryn aghyza jep jatqanyn kórgende zәremiz úshatyn.

Bizdi sheshemiz Torghaydaghy aghasyna alyp keldi. Torghaygha jetkenshe sheshemizding segiz balasynan әpkem ekeumiz tiri qaldyq. Naghashymyz bizdi Torghaydaghy balalar kommunasyna ornalastyrdy. Kommunada da tamaqqa jarymadyq. Tamaqtan balalardyng ishi ótip,  /beretini bir-eki bidayy bar qara su/ isinip kóp balalar ólip jatty. Ólgen balalardy kommunanyng podvalyna aparyp tekshelep jinap qoyyp, ýiilip qalghan song arbalargha tiyep Torghay qalasynyng syrtyna ashtan ólgen kisilerding arasyna tastaydy eken. Kommunada ashtyqtan әpkemde ólip, bir ózim qaldym....»

Samyrat Kәkishev Qostanay qalasyndaghy balalar ýiine auystyrghanda da arba-arba ólgen balalardy alyp ketip jatqanyn kórgenin jazady. Jan saqtau ýshin basqa elge ketken bauyrlarymyz qanshama.

Mine, Torghay óniri men Qostanay qalasyndaghy asharshylyqqa baylanysty tarihy aqiqat. Tarihy derekterde ashtyq qúrbandarynyng sany 2mln.-nan asatyny kórsetiledi. Búl degeniniz, OQO halqyna ten. Osydan-aq, ata-babalarymyz kórgen asharshylyqtyng zardaptaryn kóz aldarynyzgha elestete berinizder. Stalin men Goloshikinning qoldan jasaghan asharshylyghy bolmaghanda qanshama milliondaghan qandastarmyzdyng úrpaqtary aramyzda jýrip, ata-babalary ansaghan Tәuelsizikti kórer edi.

«Últ taghdyry» QB OQOF tóragha orynbasary

Jarqynbek Seytinbetúly

"Abay-aqparat"