- Agha, Preziydentpen kezdeskeniniz turaly gazetten kózim shalyp, sodan ózinizben qysqa qayyryp, súhbattasayyn dep habarlasyp túrmyn ghoy. Gazette Preziydentpen aradaghy әngimenizde asharshylyq, kóshi-qon, jazushylar odaghy jayy sóz bolypty. Sol mәselelerding negizgi tústaryn aityp berseniz. Biz de sizdi qystamayyq.

Asharshylyq tarihyna jana múrajaydyng tútas bir qabaty beriledi

-  Elbasymen arada qyryq bes minutqa sozylghan jýzdesude, bizdi tolghandyryp jýrgen mәseleler jóninde ýlken әngime boldy.

Byltyrghy jyldyng birinshi mamyrynda  Preziydentting qabyldauyna ótinish aitqan edim. Ol kisi meni tura bir jyldan keyin qabyldady. Bir jyl ishinde men kezdesude aitamyn degen eki mәseleni Preziydent sheship te jiberdi. Sonyng biri - asharshylyq qúrbandaryn úlyqtau mәselesi edi. Qansha aitqanmen, ótken ghasyrdyng 1918-1934 jyldary aralyghynda 4 million qazaq qyryldy, qalghany shetel auyp ketti.

Asharshylyq qúrbandaryna arnalyp, Elbasynyng núsqauymen Astanada 31-nshi mamyr kýni eskertkish ashylayyn dep jatyr.

- Agha, Preziydentpen kezdeskeniniz turaly gazetten kózim shalyp, sodan ózinizben qysqa qayyryp, súhbattasayyn dep habarlasyp túrmyn ghoy. Gazette Preziydentpen aradaghy әngimenizde asharshylyq, kóshi-qon, jazushylar odaghy jayy sóz bolypty. Sol mәselelerding negizgi tústaryn aityp berseniz. Biz de sizdi qystamayyq.

Asharshylyq tarihyna jana múrajaydyng tútas bir qabaty beriledi

-  Elbasymen arada qyryq bes minutqa sozylghan jýzdesude, bizdi tolghandyryp jýrgen mәseleler jóninde ýlken әngime boldy.

Byltyrghy jyldyng birinshi mamyrynda  Preziydentting qabyldauyna ótinish aitqan edim. Ol kisi meni tura bir jyldan keyin qabyldady. Bir jyl ishinde men kezdesude aitamyn degen eki mәseleni Preziydent sheship te jiberdi. Sonyng biri - asharshylyq qúrbandaryn úlyqtau mәselesi edi. Qansha aitqanmen, ótken ghasyrdyng 1918-1934 jyldary aralyghynda 4 million qazaq qyryldy, qalghany shetel auyp ketti.

Asharshylyq qúrbandaryna arnalyp, Elbasynyng núsqauymen Astanada 31-nshi mamyr kýni eskertkish ashylayyn dep jatyr.

«Biylghy jyly asharshylyqtyng 80 jyldyghyn atap ótuge pәrmen bergeninizdi júrt rizashylyqpen qabyldap jatyr. Asharshylyq taqyrybynda men aityp jýrgen bir detal bar edi», dedim. «Ol ne?», dep súrady Elbasy. Sosyn men: «Búl - halyqtyng teng jartysy qyrylghan últtyq qasiret. Sondyqtan bolashaqta «Holokost» dengeyinde memorialdyq keshen salu - últtyng paryzy. Tym qúryghanda biyl irgetasy qalansa», dedim. «Qayda?», dedi. «Almatyda», dedim.

Preziydent: «Memorial salu kóp uaqyt alatyn sharua. Biyl Tәuelsizdik sarayynyng janynan múrajay salynyp jatyr. Sonyng bir qabatynda osy iydeyany jýzege asyra bastau kerek bolar», dedi. Men bylay dedim: « «Holokost» bolghanda, mysaly, memorialdyng bir esiginen kirip, ekinshi esiginen shyqqanda júrt sonau 1916 jyldan 1986 jylgha deyingi sovet zamanyndaghy asharshylyq, repressiya, totalitarlyq rejim qúrbandarynyn, yaghni, aqtandaqtardyng tarihyn kórip shyqqanday әser alyp, beyne bir aitylmaghan tarihtyng kuәsi bolar edi. Múnyng jastar ýshin tәrbiyelik manyzy zor. Turister ýshin qyzyqty nәrse». Ol kisi jalpy búl iydeyany qoldady. Jәne bir aitqanym: asharshylyqtyng qalay bastalghanynan bastap, nemen ayaqtalghangha deyingi aralyqtaghy әr sәtin balauyz figuralar arqyly jandy beyne siyaqty әser etetindey jasap shyqsa. Búl oidy da Preziydent maqúl kórdi. Astanada salynyp jatqan múrajaydyng bir qabatynda balauyz figuralar arqyly asharshylyq tarihyn jasaudy bastau kerek dedi. Biz Elbasynyng milliondaghan asharshylyq qúrbandaryn úlyqtaugha degen niyetine razy boldyq.

Biyldan bastap qazaq jastary baspanaly bola bastamaq

Aytylyp, jazylyp jýrgen mәselelerding biri - ishki kóshi-qon kezinde auyldan qalagha qonys audarghan qazaq jastarynyng mәselesi edi. Qalagha kelgen qazaq jastary qazirding ózinde milliondap sanalady. Sol jastar qaladan mardymdy júmys tappay, ýi-kýisiz, kóbi әli kýnge bas qúrmaghan, sýrboydaq. Jastardyng eng basty mәselesi - baspana.

Preziydentten «Sizding qolgha alyp jatqan sharualarynyzdyng biri qoljetimdi baspana mәselesi. Múny estip, jastar quanyp otyr. Sol qoljetimdi baspanagha qashannan bastap jastardyng qoly jete bastaydy?» dep súradyq. «Biyldan bastap ol ýilerge jastardyng qoly jetetin bolady, tek ýilengen eki jastyng birining ailyq jalaqysyn ýiding pәteraqysy siyaqty qylyp tólep otyrady, sodan bir jiyrma jyldyng ishinde olar әlgi ýiding iyesi atanady", dedi.

Jazushylar odaghy jәne «jeti jýz qasyr»

Odan keyingi әngime Qazaqstan Jazushylar odaghy turaly boldy. Men aittym: Núrlan Orazalin mening dosym. Ol odaqtyng mәrtebesine say qolynan kelgenin jasady. Biraq onyng qolynan kelmeytin nәrseler bar: baspana әperu, jazushylargha qalamaqy qoy, basqa da әleumettik mәseleler. Sheshe almaytyny - Jazushylar odaghynyng mәrtebesi qoghamdyq úiym. Ol sovet zamanynda memleketting balansynda bolghan. Al, jazushylar odaghynyng tóraghasy ol kezde ókimet mýshesi, deputat bola jýrip, kóptegen mәselelerdi sheshetin. Osynyng bәrinen aiyrylghannan keyin qazir odaqqa qanday basshy jiberseniz de, qanday tóragha saylansa da dәl býgingi aiqay-shu qaytalana beretin bolady. Nege? Sebebi, odaqtyng mәrtebesi qoghamdyq úiym. Qoghamdyq úiymnyng qolynan eshnәrse kelmeydi. Óitkeni, qarjysy joq degendi jetkizdim. Preziydent: «Kimdi úsynasyn?» dedi. Men: «Kimdi úsynsaq ta jeti jýz ash qasqyrdy baq dep jibergen qoyshynyng kebin kiyetin bolady. Jeti jýz ash qasqyr shopannyng ózin jep qongy mýmkin. Sondyqtan men búl mәselege oilanyp, júrtpen aqyldasyp jauap bereyin», dedim. Sez qashan bolady dep súrady, kýzde bolady dedim. Onda sol sezding qarsanynda úsynystarymyzdy aitayyq dedim.

Ýkimetting qoldauynsyz qazaq kinosynyng bolashaghy joq

Kino turaly da sóilestik. Qazaq kinosy jaqsy damu ýstinde. Álemdik dengeyge jeteghabyl jaghdayda. Endi osy alghan asudan aiyrylyp qalmay ústap túrsaq. Ýkimet qarjydan qyssa, qazaq kinosynyng hali qiyn bolady. Óitkeni, Qazaqstandaghy adam sanynyng azdyghynan kez kelgen kino prakattan aqsha týsire almaydy. Ózin-ózi aqtamaydy. Sondyqtan әzirshe biz qazaq kinosyn qoldauymyz kerek. Qazirgi kezde kinoteatrlarda jýrip jatqan filimderding toqsan payyzy sheteldik ónim. Jastar qay elding kinosyn kóp kórse, sol elding patrioty bolyp shyghatyny belgili. Filimderding seksen payyzy - amerikandyq. Demek, jastar Amerika patrioty bolyp tәrbiyelenip jatyr. Búl óte qauipti qúbylys. Qazaq kinosy jәne oghan ýkimetting qoldauy sol ýshin qajet dedik. «Endi, qarjy berip jatyrmyz ghoy», dedi. Rahmetimizdi aittyq.

Ýsh ýlken bastyq nemese «Oralmandargha obal boldy»

Sodan keyingi әngime oralmandar jóninde boldy. Oralmandar mәselesinde ýlken kedergilerding bar ekenin sezdik. Óitkeni, júmyssyzdyqqa baylanysty shiyelenisken bir mәseleler tuynday qalsa, sol mәselelerdi sheshe almaghan ýkimet adamdary sonyng bәrin oralmandargha japqan siyaqty, mening estuimshe. Mine, «solar kelip býlik shygharyp jatyr, olay jasap jatyr, bylay jasap jatyr» dep bәlening bәrin oralmandargha arta salghan. Men bilemin olar adamdardy - ýsh ýlken bastyq. Solar Preziydentke solay dep mәlimet bergenin bilemiz. Oralmandargha obal boldy, obal boldy.

Preziydentting aituynsha, Qazaqstannyng ontýstigi halyqqa tolyp otyr. Oralmandardy Soltýstik aimaqtargha ornalastyru kerek dedi. Biz ony maqúldadyq. Áriyne, dúrys. Biraq, qazir kósh toqtap qaldy.

Meninshe, osy mәseleni qoghamdyq úiymdar, halyq bolyp Elbasymen birlese otyryp sheshetin uaqyt keldi ghoy oilaymyn. Búl jerde basty maqsat - bir-birimizeg qarsy shyghu emes, birigip otyryp, mәseleni sheshuding tәsilin, jolyn izdeu. Biz mynanday nәrsege imanday senemiz: Qazaqstan tәrizdi elge syrttan bir kezdegi Otandastaryn qaytaru - búl tәuelsizdiktin, memlekettilikting bolu, bolmau mәselesine tikeley qatysty ýlken taghdyr hәl saual. Egerde ýkimet Qazaqstan jerin qazaqqa toltyrugha bas auyrtpaytyn bolsa, ol ýkimet Tәuelsizdikke jauapsyz qaraytyn ýkimet dep úqqan jón. Ol ýkimet Qazaqstannyn, qazaqtyn, Tәuelsizdikting bolashaghyna jauapsyz qaraytyn ýkimet dep oilaymyn.

Áriyne, jylyna jýzdegen myng adamdy kóshirip әkelu, júmyspen qamtu, ornalastyru, kómek beru kýrdeli mәsele, әlbette, ýkimetke bas auru. Ýkimtke jәne men aityp otyrghan keybir sheneunikterge syrttaghy qazaqtyng kóship kelmegeni jenil sekildi. Mine, osynday jaghdayda qazaq ziyalylary Preziydentpen birlese otyryp, oralmandardyng jolyn ashyp, soltýstik ónirlerdegi júmysy bar jerlerge ornalastyrugha kýsh saluy kerek dep oilaymyn. Onsyz bizding bolashaghymyz joq. Qazaqstan halqy ózdiginen kóbeymeydi. Ony kóbeytetin oralman. Ony ashyq moyyndau qajet. Ári jay jatqan jerding jau shaqyratyny belgili. Jerimiz ken, halqymyz az. Búl jaghday Preziydentti de, bәrimizdi oilandyrady. Múny sheshuding birden bir joly - sheteldegi bes million qazaqty aldaghy on jylda qaytkende qaytaru, sol jolda kýresu dep bilemiz. Búl әrbir azamattyn, әrbir el bolashaghyn oilaytyn qayratkerding nómiri birinshi basymdylyghy boluy tiyis. Qazaqstan jerin halyqqa toltyru - tikeley qazaq halqynyng tili, dini, mentaliyteti jahandanu zamanynda úly halyqtardyng arasynda shayylyp ketpeui ýshin de nómiri birinshi shart.

Búl bizding Preziydentpen túnghysh jýzbe-jýz jeke kezdesuimiz. Sondyqtanda búl kezdesuding әseri biz ýshin әseri óte ýlken boldy. Ózimizding alghan әserimizdi Qúday qalasa, kóp úzamay qaghaz betine týsiremiz dep oilaymyn.

- Rahmet, agha.

Ángimelesken - Ómirjan Ábdihalyqúly

«Abay-aqparat»