Oljas Sýleymenov Almaty qalasynyng atauyn qaytadan «Alma-Ata» dep ózgertu jóninde úsynys jasap: «Sochiyneniyem novyh nazvaniy zanimalisi ne uchenye, a prostye rabotniky akimatov, kotoryh podjimaly sroki. Nado bylo izbavitisya ot iymen deyateley kompartiy y politicheskih terminov sovetskogo vremeni. Zameniti ih iymenamy iz etnicheskoy istorii, a nauchnoe znanie proshlogo ne uhodilo glubje XVIII veka – epohy djungarskogo nashestviya. Eto znanie y otrazilosi v geografiy nashih gorodov», – dep bilgishsinipti.

Al Almaty qalasynyng qazirgi atauy Jonghar shapqynshylyghy týgil «jonghar» degen etnos payda bolmay túrghan kezden búryn bar bolatyn.

Almaty qalasynyng kóne atauy – Almalyq. 1390 jyly tarihy jazbagha «Almatu» dep tanbalanghan. Yaghny sol kezderde ol «Almaty» atala bastaghan dep oy týyge bolady. Men kenes ókimetining túsynda «Nemqúraydylyqty nemen týsindiremiz?!» atty maqala jazyp, sol kezdegi «Sosialistik Qazaqstan» gazetining 1989 jylghy shildening 21-i kýngi №168 sanynda jariyalaghanmyn. Maqalada Qazaqstannyng әr ónirindegi toponimder jóninde mәsele kóteriledi. Sizderding nazarlarynyzgha sol maqalanyng Almaty atauyna qatysty pikir aitylatyn túsyn ýzip alyp úsynghaly túrmyn: «Belgili qazaq jazushysy Beksúltan Núrjekeev «Ózender órnektegen ólke» (Almaty, «Jalyn», 1984) atty kitabynda: «Orta ghasyrdaghy Orta Aziya kartasynda Almaty qala retinde kórsetilgen. Jәne ol kezde de osylay atalghan degen pikir bar. Biraq bizder Almatyny 1854 jyldan beri ghana bar dep jýrmiz. Mәdeniyeti joghary halyqtar qala tarihyn eng alghash qaqqan qúrylys qazyghynan bastaydy, bizding de búl mәselede oilanuymyz kerek siyaqty.

Almaty sózining de arghy tórkini – Almalyq pen Almaly. Almagha bay, almasy kóp jer degen maghynany beredi. Al almanyng atasy dep týsinetinder mýlde qatelesedi. Kezinde san ret qirap, san ret qayta qalpyna kelgen Almatynyng keyingi qirauy Monghol shapqynshylyghyna baylanysty ma deymiz. Monghol basqynshylarynyng qala ornatugha, kәsipshilikpen ainalysyp, otyryqty ómirge kóshuge beyim bolmaghany tarihtan belgili. Sonyng saldarynan Almaty da bir kýnde bolmasa da birte-birte qanyrap, bos qalyp baryp qiraghan qala siyaqty. Al onyng qayta tirilui, qaytadan Almaty ataluy da Jetisuda qazaq handyghynyng ornauymen baylanysty bolu kerek. Yrghayty, Jamanty, Bógeti, Sógeti, Búlanty siyaqty ataular da «-ty», «-ti» qosymshalary arqyly jasalghan jәne erteden saqtalyp kele jatqan, toponimikalyq mәni zor ataular»,– dep jazdy (20–21-better).

Jazushynyng búl pikirin arheolog Karl Baypaqov ta ýstey týsedi: «V Iliyskoy doliyne nahodilsya Almalyk (Almatu). U Sharaf ad-dina Yazdy Almalyk upominaetsya pry opisaniy pohoda Timura v Mogolistan v 1390 g. …V nachale HVI v. Almalyk (Almatu) lejal v razvalinah. Gorod mojno otojdestviti s odnim iz gorodish na territoriy sovremennoy Alma-Aty» (Baypakov K.M., «Srednevekovaya gorodskaya kulitura Yujnogo Kazahstana y Semiyrechiya». Alma-Ata, «Nauka», 1986. Str. 37)».

Arheolog Karl Baypaqov «akimattyng qyzmetkeri» emes ekenin Oljas Sýleymenov biletin shyghar...

Baybota Qoshym-Noghay

Abai.kz