Preziydent Qasym-Jomart Kemelúly Toqaev elimizding basty baylyvghy da, mәngilik qúndylyghy da tәuelsizdik ekenin atap ótti. Preziydent ózining «Tәuelsizdik bәrinen qymbat» atty maqalasynda el azattyghyn qorghau men nyghaytugha qatysty óz oilary men jasalugha tiyis memlekettik qadamdardy atap ótti. Naqtylap aitqanda elimizding damuyna eng qajetti qúndylyq, ol tynyshtyq pen beybitshilik, halyqtyng әleumettik jaghdayy men ekonomikalyq ósim. Qazaqstan ýshin taghy bir qajettilik, ol ózge elderding Qazaqstandy jaqsy qyrynan tanuy men moyyndauy bolyp otyr. Sebebi syrtqy imidj qashanda manyzdy әri syn saghatta sheshushi ról oinauy mýmkin.

Qazaqstan tәuelsizdik alghan sәtten bastap, ózge eldermen terezesi teng qatynas ústaudy jón kórdi. Nәtiyjesinde Qazaqstan kópvektorly sayasat ústanatynyn jariyalap, әlem elderi Qazaqstandy beybit el retinde moyyndady. Tәuelsizdigimizding 30 jyldyghyn toylau jәne atap ótu sharalary osy sayasattyng arqasynda jemisti jýrip jatyr. Oghan mysaldar da jeterlik.

Mysaly qazan aiynda Qazaqstan Elshiligi Buharest poliytehnikalyq uniyversiytetimen birlesip, Qazaqstan Respublikasy tәuelsizdigining 30 jyldyghyna arnalghan ghylymiy-tәjiriybelik konferensiya úiymdastyrdy. Beynekonferensiya arqyly ótken sharagha eki elding kórnekti parlamentshileri men memlekettik qayratkerleri, ghylymi, iskerlik jәne akademiyalyq toptardyng ókilderi qatysty. Qazaqstan Respublikasy Syrtqy ister ministrining orynbasary Erlan Álimbaev óz sózinde elimizding kópvektorly syrtqy sayasatyn damytudyng negizgi baghyttaryn jәne memleketimizding halyqaralyq úiymdar ayasyndaghy joghary belsendiligin, onyng ishinde Qazaqstan Respublikasy tabysty tóraghalyq etkenin atap ótti. EQYÚ, BÚÚ Qauipsizdik Kenesi, IYÚ jәne t.b., sonday-aq onyng yadrolyq qarusyz әlem ýshin jahandyq qozghalysqa qosqan eleuli ýlesi de atalyp ótti. Onyng aituynsha, Núr-Súltan men Buharest keng auqymdy mәseleler boyynsha ózara týsinistikting joghary dengeyine qol jetkizip, әrtýrli salalarda yntymaqtastyqtyng naqty jobalaryn jýzege asyru boyynsha túraqty júmys jýrgizip jatyr.

Óz kezeginde Rumyniya Syrtqy ister ministrligining Memlekettik hatshysy Dan Nekulaesku eki syrtqy ister ministrlikteri arasyndaghy ózara is-qimyldyng joghary dengeyin, onyng ishinde ónirlik jәne jahandyq kýn tәrtibi boyynsha túraqty pikir almasudy atap ótti. Qazaqstannyng Rumyniyadaghy Elshisi Núrbah Rýstemov Qazaqstan Respublikasynyng Túnghysh Preziydenti – Elbasy Núrsúltan Nazarbaevtyng basshylyghymen elimiz jahandanu men industriyalandyru dәuirine senimdi qadam basyp, barsha qazaqstandyqtardyng birlesken kýsh-jigerining arqasynda nyq senimmen kele jatqanyn atap ótti. Algha qoyghan maqsattargha qaray jyljyp, memleketimizding manyzdy demokratiyalyq ýderisterin jýzege asyrugha baghyttalghan Memleket basshysy bastaghan reformalardy da tilge tiyek etti. Ol Rumyniyanyng Qazaqstan ýshin manyzdy europalyq әriptes ekenin, onymen sayasy jәne sauda-ekonomikalyq salalarda, sonday-aq halyqaralyq úiymdar ayasynda ózara tiyimdi seriktestik qalyptasqanyn atap ótti. Elshi 2020 jyldyng qyrkýieginde qazaqtyng úly aqyny Abay Qúnanbayúlynyng bustining jәne 2021 jyldyng qyrkýieginde Buharesttegi Qazaqstan alanynyng jәne Núr-Súltandaghy rumyn әdebiyetining klassiygi Mihay Emiynesku bustining ashyluyn eki el arasyndaghy mәdeniyet salasyndaghy jaqyndasudyng jarqyn dәleli dep atady.

Qazaqstan Tәuelsizdigining mereytoyyna oray Senat tóraghasy jәne Rumyniyanyng eks-preziydenti, eki memleketting parlamentaralyq dostyq toptarynyng teng tóraghalary – Oliga Perepechina, Kristian Sygyrlash, Amerhan Rahymjanov, sonday-aq Rumyniya Senatynyng Syrtqy sayasat komiytetining mýshesi Rozaliya Biro konferensiyagha qatysushylargha beyne ýndeu jasady. Rumyniya Senatynyng Tóraghasy Anka Dragu Qazaqstan halqyn Tәuelsizdikting 30 jyldyghymen qúttyqtap, Buharestting halyqaralyq arenadaghy Núr-Súltannyng kóptegen bastamalaryna qoldau kórsetetinin jәne eki memleketting keng auqymdy mәseleler boyynsha syndarly ózara is-qimylyn atap ótti. Rumyniyanyng búrynghy Preziydenti Emili Konstantiynesku Qazaqstannyng aimaqtyq, onyng ishinde halyqaralyq úiymdar ayasyndaghy kóshbasshylyghyn nyghaytu ýshin eleuli qadamdar jasaghanyn atap ótti. Onyng pikirinshe, Qazaqstan óz kýsh-jigerin túraqty damugha jәne tabighy resurstar men adamy kapitaldy sauatty basqarugha sәtti baghyttay aldy.

Qazaqstandyq jәne rumyndyq parlamentshiler eki el arasyndaghy dostyq qarym-qatynasqa, senim men ózara qúrmetke, onyng ishind PA jәne EQYÚ platformalarynda negizdelgen parlamentaralyq baylanystardy damytudyng ong dinamikasyn atap ótti. Óz kezeginde Qazaqstan-Rumyniya Ýkimetaralyq komissiyasynyng teng tóraghasy, Qazaqstan Respublikasy Ekologiya, geologiya jәne tabighy resurstar viyse-ministri Talghat Momyshev ekonomikalyq, ghylymiy-tehnikalyq salalardaghy yntymaqtastyqtyng negizgi baghyttaryna toqtaldy. Bilim salasyndaghy yntymaqtastyq salasynda Euraziya últtyq uniyversiytetining rektory Erlan Sydyqov ózi basqaratyn uniyversiytetting birqatar rumyndyq joghary oqu oryndarymen yntymaqtastyq turaly memorandumdar jasasqanyn eske salyp, jaqyn arada eki el rektorlarynyng konferensiyasyn úiymdastyrudy úsyndy, al poliytehnikalyq uniyversiytetining rektory Mihnya Kostoi bilim beru basqarmasy, uniyversiytetting óz shenberinde qazaqstandyq studentterdi oqytugha granttar beruge dayyn ekenin mәlimdedi. Sonynda sharagha qatysushylar Qazaqstandy tәuelsizdikting mereytoyymen qúttyqtap, barsha qazaqstandyqtargha tabys pen gýldenu tiledi.

Qazaqstannyng tәuelsizdigimen qúttyqtau basqa da memleketterde jalghasyn tabuda. Naqtylap aitqanda Iordaniya eli de qazaq halqyn tәuelsizdik toyymen qúttyqtady.

Respublika Tәuelsizdigining 30 jyldyghyn merekeleu ayasynda Iordaniya astanasynda Iordaniya Parlamenti Ókilder palatasynyng Halyqaralyq yntymaqtastyq komiyteti deputattarynyng qatysuymen dóngelek ýstel úiymdastyryldy.

Dostyq kezdesu formatynda ótken shara barysynda Qazaqstannyng Hashimit Korolidigindegi Elshisi Aydarbek Túmatov iordaniyalyq parlamentshilermen Qazaqstannyng qalyptasuynyng negizgi kezenderimen jәne tәuelsizdik jyldaryndaghy jetistiktermen bólisti. Jiyngha qatysushylar «Halyq birligi men jýieli reformalar – el órkendeuining berik negizi» atty Qazaqstan halqyna Joldauynyng negizgi erejeleri jәne Memleket basshysy belgilegen sayasy reformalardyng tórt paketin jýzege asyru barysy turaly pikir almasty. Qasym-Jomart Toqaev bastamalary joghary baghalandy. Sonymen qatar, Qazaqstannyng Aziyadaghy ózara is-qimyl jәne senim sharalary kenesine (AÓSShK) qazirgi tóraghalyghynyng basymdyqtaryn is jýzinde jýzege asyru mәseleleri de talqylandy.

Parlament Halyqaralyq yntymaqtastyq komiytetining tóraghasy Myrza Qasym Bolat Qazaqstan-Iordaniya qarym-qatynasynyng dәstýrli joghary dengeyine toqtaldy, sonday-aq iordaniyalyq zang shygharushylardyng parlamentaralyq dialogty nyghaytu jәne barlyq salalardaghy ekijaqty baylanystardy keneytu joldaryn izdeude birlesip júmys isteu niyetin quattady. Osyghan baylanysty, epiydemiologiyalyq jaghdaydyng jaqsaruyna qaray eki elding tómengi palatalary arasynda kelissózder jýrgizu ýshin parlamenttik delegasiyalardyng ekijaqty saparlaryn úiymdastyrugha qyzyghushylyq bildirdi. Qatysushylar dóngelek ýstel sonynda Qazaqstandy tәuelsizdikting 30 jyldyq mereytoyymen qúttyqtady.

Kórshiles Qytay eli de Qazaqstandy tәuelsizdik mereytoyymen qúttyqtady. Ortaq birlesken sharalar Qazaqstan tәuelsizdigi men Qytaydaghy kommunistik jýiening 100 jyldyghyna oray úiymdastyrlyp jatyr. 8-qazanda eki el ókilderi qatysqan ýlken dóngelek ýstel boldy. Shara barysynda Qytay Halyq Respublikasynyng Qazaqstan Respublikasyndaghy Tótenshe jәne Ókiletti Elshisi Chjan Syao Qazaqstan Tәuelsizdigining 30 jyldyghy men Qytay Kommunistik partiyasynyng qúrylghanyna 100 jyl toluyna arnalghan dóngelek ýstelge qatysushylardy qúttyqtady.

«Bizding dóngelek ýstelimiz eki manyzdy tarihy mereytoydyng – QKP-nyng ótken ghasyry men Qazaqstan Tәuelsizdigining aldaghy 30 jyldyghynyng toghysqan jeri bolghandyqtan, onyng ózektiligi erekshe. Úiymdastyrushylargha búl ekeuin, bir qaraghanda, ortaq eshtene joq kýnderdi baylanystyra alghandary ýshin alghys aitqym keledi. Biraq shyn mәninde olardyng arasynda ýlken logikalyq baylanys bar», - dedi Chjan Syao.

Elshi «dóngelek ýsteldi» QHR uniyversiytetteri týlekterining dostyghy qoghamdyq birlestigi úiymdastyrghanyn, olar әli de jas úiym bolsa da, býginde belsendilik tanytyp, ózining irgeli funksiyalaryn kezen-kezenimen jýzege asyryp kele jatqanyn, atap aitqanda dәstýrli dostyq pen ruhaniyatty nyghaytugha baghyttalghanyn atap ótti.

Ol Qazaqstannyng tәuelsizdik alghan 30 jyldaghy jýrip ótken joly qazirgi әlemdik tarihtyng biregey qúbylysy ekenin atap ótti.

«Onyng qayta janghyruy men algha serpilisi 1990 jyldardaghy qiyn tarihy kezenge týsti. Agrarlyq jәne shiykizattyq qosymsha retinde Qazaqstan kenestik respublikalar arasynda ekonomikalyq damudyng songhy satylarynda túrdy. Degenmen, Núrsúltan Ábishúly Nazarbaevtyng strategiyalyq kóregendiginin, orasan zor jeke enbegi men kóshbasshylyq qasiyetterining arqasynda jauapkershilikti óz moynyna alu, óz elining úzaq merzimdi damuy turaly naqty ústanymgha ie bolu jәne tarihtyng sheshushi jәne betbúrys kezenderinde eldi basqara bilui óz nәtiyjesin berdi. Qazaqstan ishki sayasy túraqsyzdyq pen ekonomikalyq kataklizmderden aulaq bola aldy, ókinishke oray, búl kóptegen kenestik respublikalardakerisinshe boldy. Qazaqstan Odaqtan múragha qalghan yadrolyq arsenaldan óz erkimen bas tartty, barlyq kórshi memlekettermen shekaralardy delimitasiyalaudy ayaqtady. Núrsúltan Nazarbaev Qazaqstan ýshin erekshe tiyimdi damu men basqaru reformalarynyng modelin qalyptastyra otyryp, naryqtyq qaghidattar men әlemdik tәjiriybeni qoldana bildi. Býginde Qazaqstan әlemning eng damyghan jәne bәsekege qabiletti 50 elining qataryna endi», - dedi elshi.

Chjan Syao Qytay Qazaqstannyng tәuelsizdigin moyyndap, onymen diplomatiyalyq qarym-qatynas ornatqan alghashqy elderding biri ekenin atap ótti. «30 jyl ishinde bizding qarym-qatynastarymyz elderimizding kóshbasshylarynyng strategiyalyq basshylyghymen damyp, ýnemi jana dengeyge kóterilip keledi» deydi Qytay elshisi.

«Túnghysh Preziydent Núrsúltan Nazarbaev bastauynda túryp, qarym-qatynastarymyzdyng qalyptasuy men jemisti damuyna bagha jetpes jeke ýles qosty. Elbasy osydan tura 8 jyl búryn Tóragha Sy Szinipin Nazarbaev Uniyversiyteti qabyrghasynda jariyalaghan «Bir beldeu – bir jol» bastamasynyng belsendi qoldaushylary men ýgitshilerining biri. Býginde eki elding osy bastama ayasyndaghy ózara is-qimylyn basqa elder ýshin etalon dep ataugha әbden bolady. Eki tarap kelisilgen tizbedegi birqatar investisiyalyq jәne industriyalyq jobalar sәtti jýzege asyryluda, olar odan әri ósip, tolyqtyryluda. Tipti pandemiya bizge birdey strategiyalyq dinamikada júmys isteuge kedergi bolghan joq », - dep qosty elshi.

Onyng aituynsha, aghymdaghy jyldyng 8 aiynda eki elding tauar ainalymy 28,5 payyzgha ósip, 17 milliard AQSh dollaryn qúraghan.

«Preziydent Toqaevtyng 2019 jylghy Qytaygha sapary bizding qarym-qatynasymyzdy sapaly jana dengeyge – mәngilik jan-jaqty strategiyalyq seriktestikke alyp shyqty. Búl otyz jyl ishinde ekijaqty qarym-qatynastar ýshin algha jasalghan óte manyzdy qadam. Pandemiya jaghdayynda bizding elderimizding kóshbasshylary telefon arqyly sóilesu jәne hat almasu arqyly ekijaqty qarym-qatynastardyng imidjden keyingi kezendegi qarqynyn belgilep, terendetu men jedeldetu jolyn belgiledi. Bir sózben aitqanda, býginde Qytay-Qazaqstan jan-jaqty strategiyalyq seriktestigi qaryshtap damyp keledi», - dedi Chjan Syao.

Qazaqstandy tәuelsizdigimen qúttyqtaushy elderding qatarynda bauyrlas Týrkiya eli de bar. Týrkiya Qazaqstannyng tәuelsizdigine erekshe syy jasady. Ystambúlda Qazaqstan Tәuelsizdigining 30 jyldyghyna arnalghan eskertkish moneta tanystyryldy. Is-sharagha Qazaqstannyng Týrkiyadaghy Elshisi Abzal Saparbekúly, Qazaqstannyng Ystambúldaghy Bas konsuly Álim Bayel, Týrkiya tenge sarayynyng diyrektory Abdulla Yasir Shahiyn, ghylymy orta ókilderi men jurnalister qatysty.

Bas konsul Álim Bayel kýmis monetanyng dizayny tenge sarayymen birlesip әzirlengenin jәne Qazaqstannyng bay tarihy men týrki әlemining besigi retindegi rólin kórsetetinin atap ótti.

Elshi Abzal Saparbekúly tiynnyng Tәuelsizdigimizding mereytoyyna bauyrlas Týrkiya tarapynan jasalghan biregey syilyq jәne Qazaqstangha degen erekshe qúrmetting belgisi ekenin aitty. Óz kezeginde Abdulla Yasir Shahin ózi basqaratyn Týrkiya Respublikasy tenge sarayynyng tarihy 1467 jyldan bastau alatynyn atap ótip, Qazaqstan Tәuelsizdigining 30 jyldyghyna osynday syilyq jasau Týrkiya ýshin ýlken quanysh ekenin aitty.

Monetanyng bet jaghynda (aversinde) Qazaqstannyng memlekettik tuy jәne týrik tilinde «Qazaqstan tәuelsizdigine 30 jyl» degen jazu beynelengen. Syrt jaghynyng ortasynda Qazaqstan kartasy beynelengen. Kartanyng ishinde latyn әripterimen qazaq tilinde «Qazaqstan» dep jazylghan. Sonday-aq kartanyng ishinde týrik tilinde qazaq jerinde bolghan birqatar tarihy memleketterding ataulary berilgen. Atap aitqanda búlar: saq, ghúndar, Týrik qaghanaty, Altyn Orda jәne Qazaq handyghy. Syrt jaghynyng jogharghy bóliginde Orhon-Eniysey eskertkishterindegi kóne týrik әlipbiyinde «týrik» sózi jazylghan. Tómengi bóliginde «Qoshqarmýiiz» oiy bar.

31 gramm kýmisten qúiylghan jәne qúny әldeqayda qymbat monetanyng nominaly 30 týrik lirasyn qúraydy. A.Bayel múnday monetalardyng nominaly әdette 20 lira bolatynyn, alayda týrik tarapy Tәuelsizdikting 30 jyldyghyna oray Qazaqstan ýshin erekshelik jasaghanyn atap ótti.

Estelik moneta týrik tenge sarayynyng resmy saytynda satylymgha shyghady. Taralymy 3000 dana. A.Saparbekúly men A.Bayel monetany otandyq, týrik jәne halyqaralyq kolleksionerler ýlken qyzyghushylyqpen qarsy alatynyna senim bildirdi.

Osylaysha Qazaqstan tәuelsizdigin atap ótu týrli elderde týrli sharalarmen jalghasyn tabuda.

Abai.kz