Ýstimizdegi aidyng basynda Qazaqstannyng preziydenti N.Nazarbaev "Qazaqstannyng әleumettik janghyrtyluy: Jalpygha Ortaq Enbek Qoghamyna qaray 20 qadam" degen maqalasynda Qazaqstanda enbek qoghamyn, odan әri halyqtyq kapitalizm qalyptastyru iydeyasyn jariyalaghan bolatyn. "Búl kez-kelgen elbasynyng oiyna kele bermeytin, shynynda da revolsiyalyq, tarihy úmtylys, úly isting basy", - deydi Týrik Halyqtarynyng Dýniyejýzilik Assambleyasynyng (THDA) preziydenti akademik Ermentay SÚLTANMÚRAT.

Qazir Qazaqstannyng ýkimetke tabyn BAQ-nyng betterinde Elbasynyng kóregendigin dәripteu jarysy bastalyp ta ketti. Madaqtaudan birinen biri asyp týsip jatqan qatardaghy kәsipkerden bastap, deputat, jogharghy shendi sheneunikterge sheyin qazirshe Elbasynyng iydeyalaryn jýzege asyratyn naqty oilar aita qoyghan joq.

Ózderinizge mәlim akademik E.Súltanmúrattyng negizgi ghylymi, jәne qogham qayratkeri retindegi baghyty halyqtyq kapitalizm. Ol elimizding egemendik jyldarynyng basynan-aq Qazaqstannyng bolashaghy tek tiyimdi enbek, halyqtyq kapitalizmge baylanysty deumen keledi. Sondyqtan da ol Qazaqstan Preziydentining iydeyasyn sóz jýzinde ghana qoldap qoymay, Elbasygha onyng iydeyalaryn jýzege asyrudyng naqty joldaryn kórsetken "Qazaqstandy әlemge ýlgi eter enbek eline ainaldyru turaly" atty úsynysyn jasady.     Atap aitqanda:

Ýstimizdegi aidyng basynda Qazaqstannyng preziydenti N.Nazarbaev "Qazaqstannyng әleumettik janghyrtyluy: Jalpygha Ortaq Enbek Qoghamyna qaray 20 qadam" degen maqalasynda Qazaqstanda enbek qoghamyn, odan әri halyqtyq kapitalizm qalyptastyru iydeyasyn jariyalaghan bolatyn. "Búl kez-kelgen elbasynyng oiyna kele bermeytin, shynynda da revolsiyalyq, tarihy úmtylys, úly isting basy", - deydi Týrik Halyqtarynyng Dýniyejýzilik Assambleyasynyng (THDA) preziydenti akademik Ermentay SÚLTANMÚRAT.

Qazir Qazaqstannyng ýkimetke tabyn BAQ-nyng betterinde Elbasynyng kóregendigin dәripteu jarysy bastalyp ta ketti. Madaqtaudan birinen biri asyp týsip jatqan qatardaghy kәsipkerden bastap, deputat, jogharghy shendi sheneunikterge sheyin qazirshe Elbasynyng iydeyalaryn jýzege asyratyn naqty oilar aita qoyghan joq.

Ózderinizge mәlim akademik E.Súltanmúrattyng negizgi ghylymi, jәne qogham qayratkeri retindegi baghyty halyqtyq kapitalizm. Ol elimizding egemendik jyldarynyng basynan-aq Qazaqstannyng bolashaghy tek tiyimdi enbek, halyqtyq kapitalizmge baylanysty deumen keledi. Sondyqtan da ol Qazaqstan Preziydentining iydeyasyn sóz jýzinde ghana qoldap qoymay, Elbasygha onyng iydeyalaryn jýzege asyrudyng naqty joldaryn kórsetken "Qazaqstandy әlemge ýlgi eter enbek eline ainaldyru turaly" atty úsynysyn jasady.     Atap aitqanda:

1. Ekonomikadaghy ózin-ózi basqarudyng demokratiyalyq (demokraticheskaya sistema ekonomicheskogo samoupravleniya - DemSES) jýiesin; búl júmysker men júmys berushining ortaq yntasy men jauapkershiligine negizdelgen, óndirgish kýshterdi ýzdiksiz jetildire, enbekti óte tiyimdi etip, arzan, sapaly ónim óndirtip, dau-janjalsyz júmys istetetin jýie. Múnda kәsiporynnyng bólimsheleri shartty týrde derbestenip, ózi-ózi kәsiporyn shenberinde basqarady.

2. júmyskerlerding menshik ýlesi bar nemese negizinen júmyskerlerding menshigindegi kәsiporyndardy (predpriyatiya sobstvennosty rabotnikov - PSR) úiymdastyru jóninde. Múnday kәsiporyndarda júmyskerler menshikke iyeles bolyp, kәsiporyndy basqarugha, paydany bólisuge qatysady. Enbek múnda da DemSES-pen úiymdastyrylady. Búl kәsiporyndar eng tiyimdi, jәne daghdarysta bankrotqa úshyramaydy. AQSh-tyng júmys kýshining on payyzdan astamy osynday kәsiporyndarda isteydi. Búl jýie arqyly óte tiyimdi aimaqtyq, salalyq korporasiyalar úiymdastyrugha bolady. Atalghan eki jýieni de kez-kelgen menshiktegi ekonomika, ghylym, densaulyq saqtau jәne t.b. salalardyng bәrining kәsiporyndarynda qoldanugha bolady. Búlar industriyalandyrudy, әleumettik-ekonomikalyq damudy nәtiyjeli etetin, jemqorlyqty da joyyp, orta klassty kóbeytip, naghyz halyqtyq kapitalizmge jeteleytin  jol delingen úsynysta. "Sonymen qatar atalghan jýielerge negizdelgen: -  әleumettik-ekonomikalyq tiyimdiligi óte joghary kópsalaly territoriyalyq qúrylymdardy arnayy ekonomikalyq aimaqta úiymdastyru jónindegi,      - auyl sharuashylyghynyng júmys isteuin tiyimdi etu ýshin óndiristik bólimsheden bastap respublikalyq dengeyge deyin erikti týrde baylanystyryp, ónimderin birja, óz dýkenderi arqyly sattyrugha jol ashatyn naqty úsynystarym dayyn jatyr. Búlar iske assa ortadaghy alyp-satarlar qajet bolmay qalady, onyng ýstine "baraholkalardyn" ornyna tauarmen qamtamasyz etuding tiyimdi joldaryn endirsek milliondaghan adamdar qoghamnyng naqty sektoryna auysady. Nәtiyjesinde qogham qaryshty damyp, tauar da arzandaydy. Qajet dep tapsanyz búlardy da jýzege asyryp beru qolymnan keledi" depti qayratker.

Odan әri "elimizde "Jalpygha Ortaq Enbek Qoghamyn", halyqtyq kapitalizmdi qalyptastyra bastau turaly josparynyz mening de ómirlik maqsatym - búl mәselemen 1987 jyldan beri ainalysyp kelemin. Búl jónindegi әlemdik jәne ózimning óndiris oryndaryn basqarudaghy tәjiriybelerime, ghylymy izdenisterime negizdelgen úsynystarymdy 1994 jyldan beri Sizding atynyzgha jiberip, jariyalap jýrmin" dey kelip búl joldaghy úmtylystarynyng qalay bitip jýrgenin bayandaghan:

"Sizding tapsyrmanyzgha sәikes búl úsynys-jýielerimdi Strategiyalyq josparlau agenttigi (E.Beysembetov) men Qazaqstannyng Strategiyalyq zertteu instituty (M.Áshimbaev) 2002 jyly qoldap, birinshisi búlardy auyl sharuashylyghynan bastap qoldana bastayyq dep atap kórsetken edi. Alayda Agenttik sodan bir aidyng ishinde taratylyp ketkendikten, bastama ayaqsyz qaldy. Sonynan S.Ýmbetov myrza ministr kezinde múny auyl sharuashylyghynda qoldanamyz dep, Sizge bizben birge baryp bayandamaq boldy. Biraq ol kisi basqa qyzmetke auysyp ketip, niyetimiz jýzege aspady. 2008 jyly osy iydeyalargha negizdelgen «O formirovaniy svobodno-ekonomicheskih zon novogo tipa dlya stimulirovaniya integrasiy Sentralino-Aziatskih gosudarstv» degen konseptualdy úsynysymdy Ákimdiginizding basshysy Q.Kelimbetov bastaghan mamandar maqúldap, Sizding tiyisti jarlyghynyzdyng jobasyn jasamaq boldyq. Búl aimaqtarda DemSES pen PSRdy kópsalaly ekonomikalyq qúrylymda jýzege asyryp, shyndap, elimiz boyynsha, kórshi elderde de qoldanylatyn ýlgi etpek boldyq. Ókinishke oray Q.Kelimbetov basqa qyzmetke auysyp ketken song mәsele jalghasyn tappady."

"Sizding "Jalpygha Ortaq Enbek Qoghamy", halyqtyq kapitalizm turaly bastamanyz qazaq elin damudyng danghyl jolyna salyp qana qoymay, kýizelgen әlemge de ýlgi bolary sózsiz. Al iydeyanyzdy jýzege asyru ýshin ornyghyp qalghan óndiristik qarym-qatynastardy, iydeologiyamyzdy, ómirlik ústanymdarymyzdy, zandardy jәne t.b. dәldendirip, ózgertu de kerek boluy mýmkin. Búl iydeyagha berilgendikti, biliktilikti, oryndalu tәrtibin, tabandylyqty qajet etedi. Bәrimizding esimizde, Kenester Odaghy mәjbýrli enbekten alpysynshy jyldardan bastap ekonomikalyq, әleumettik yntalandyru jýiesine, tipti kәsiporyndardy újymgha jalgha berip, sonynan tabysy arqyly aksionerlik menshigine ainaldyruyna, tiyimdi enbekke jol ashty. Men basqarghan kәsiporynda búl jýieni iygerip, tamasha jetistikterge jettik - tauar óndiru jyl sayyn 1,5 esege kóbeyip, júmysshylar aiyna 800 somgha deyin tabys tapty. Biraq búl jappay qúbylysqa ainalmady. Sebep - basqarushy kadrlardyng biliksizdigi, qarsylyghy. Nәtiyjesinde Odaq ekonomikalyq, sonynan sayasy kýireuge úshyrady. Osylardy eske ala otyryp Sizding búl tarihy talpynysynyz keybireulerding týsinbeushiligin, tipti óz mýddesin oilaudan shyqqan ishtey qarsylyghyn tudyra ma dep qauiptenemin. Óitkeni olar Siz siyaqty qatardaghy júmysshy boludan bastap óndiristi, halyq ómirin tereng týsinip, halyq ýshin ómir sýrip jýrgen jandar emes siyaqty. Áriyne olar bósigen sózder aityp, qaghazda minsiz baghdarlama jasap bere alady. Biraq keregi nәtiyje emes pe?" delingen úsynys hatta.

"Sondyqtan da Cizding úly bastamanyz qúry sózge ainalyp ketpeui ýshin, bizding jәne biz siyaqty azamattardyng da pikirine qúlaq assanyzdar" dep ayaqtapty hatyn E.Súltanmúrat.

Esterinizge sala keteyik, búdan biraz jyl búryn qazaq jәne orys tilinde jaryq kórgen  E.Súltanmúrattyng "Qazaqstan halqynyng últtyq iydeyasy" -"Nasionalinaya iydeya naroda Kazahstana" degen monografiyasy kóterilgen mәselege arnalghan irgeli enbek. Onyng enbekteri batysta joghary baghalanghan, keybiri AQSh uniyversiytetterining sayttarynda túr.

THDA-nyng baspasóz qyzmeti.

Tel. +77014700050, email: kokturkter@gmail.com

Túran qalashyghy, 18 shilde 2012 jyl