Belgili sayasattanushy Erbol Edilov ózining Telegram arnasynda  ótken 2021 jyldy qorytyndylap, keler jyldaghy sayasy oqighalar men auys-týiisterge qatysty óz boljamyn jariyalapty. Biz Erbol Edilovting osy bir sayasy boljamyn qazaqshagha audaryp, Abai.kz oqyrmandarynyng talqysyna úsynghandy jón kórdik.

Toqaevty barlyq elitalar moyyndaugha mәjbýr

Osy uaqytta jyl qorytyndysyn shygharu degen әdet qalyptasqan. Ásirese, manyzy bar oqighalar qamtylsa, әsili búl dúrys әdet. Biraq, býgin men ótken jyldyng qorytyndysyna emes, keler jyldyng boljamyna mәn bermekpik. Ótken ótti, bolashaqqa qarau kerek demekshi, dúrysy jaqyn bolashaqqa qarau kerek.

Desek te 2022 jylgha tikeley әser etetin 2021 jyldyng keybir nәtiyjelerin atap ótu kerek sekildi. Búl túrghydan alghanda, mening oiymsha, ótkenning eng manyzdy sayasy oqighasynyng biri Elbasynyng Qazaqstan halqy assambleyasy kóshbasshysy jәne Nur Otan partiyasy tóraghasy ókilettikterin qazirgi Preziydentke berui.

Biylik partiyasyn basqaru turaly sheshim sezde maqúldanuy kerek ekeni týsinikti, biraq búl oqigha arqyly jaqyn bolashaqqa baghyttalghan kóptegen sayasy boljamdar jasaugha bolatynyn aitqym keledi. Qysqasy, búl Qasym-Jomart Toqaevtyng bedeli sózsiz nyghayghanyn, ony barlyq elitalar moyyndaghanyn bildiredi.

Jarty jylsyz Ýkimet auyspaydy

Osy jerde aita ketu kerek, ótken jyly Preziydent pen onyng әkimshiligi negizsiz synap-mineudi qospaghanda qogham tarapynan qatty syngha úshyraghan joq. Búl sonday-aq, Toqaev pen Preziydent әkimshiligining júmysy jaqsy atqarylyp, jemisin bergenin kórsetedi. Ýkimet kóp jaghdayda qarsylyqqa úshyrap otyrdy. Biraq, keyde memleket basshysynyng eskertulerinen keyin bolsa da, ministrler kabiynetining mýsheleri jyldam әreket etkenderin moyyndau kerek.

Jalpy, mening oiymsha, Maminning Ýkimeti 2021 jyl boyyna bolghan kóptegen qiyndyqtar men daghdarysty jene bildi. Osy túrghydan qaraghanda keybir sayasattanushylar men «divan sarapshylarynyn» joramaldaryna sýienip, Ýkimet basshysy men Ýkimet qúramy tolyqtay ketedi deuge әli erte. Jaqyn aralyqta, kem degende jarty ne bir jyl ótpeyinshe Premier-ministr auysady dep kýtpeuge de bolady. Búl onyng júmysy Aqordanyng kónilinen shyqqanyna jәne dәl qazirgi uaqytta oryn auystyru orynsyz bolghanyna ghana baylanysty emes, jaqyn bolashaqtaghy keybir sayasy sebepterge de baylanysty.

Kelesi Premier kim bolsa, kelesi Preziydent te sol bolady

Mysaly, men Ýkimetting kelesi basshysynyng (Maminnen keyin) elding kelesi Preziydenti bolugha ýlken mýmkindigi bar degen pikirdi qoldaymyn. Áriyne, kóptegen nuanstar, subektivti jәne obektivti sәtter bolghanymen, búl pikirdi esepten shygharyp tastaugha bolmaydy. Sonymen birge, Premier-ministrding kandidaturasyn bekitude Parlament Mәjilisining ýlken rólin eskeru qajet. Jogharydaghy aitylghandargha qaramastan, bizding Ýkimetti keleside kim basqaratynyn boljap kórdim. Keybir sayasatkerler kóptegen núsqalardy úsyndy, biraq ol «kofemen bal ashugha» kóbirek úqsaydy.  Biraq ertengi kýni bәri týbegeyli ózgerip ketui mýmkin ekenin, әri bizding qazirgi jaghdayymyzdy eskere otyryp sizderge eki – ýsh núsqany úsynamyn. Sonymen qatar, mýmkindik tәrtibi boyynsha emes, sayasy jaghdaydy eskere otyryp úsynamyn.

Sonymen, ýmitkerlerding biri – Álihan Smayylov. Búl, aitalyq, tehnikalyq núsqa. Bir jaghynan, Premier-ministrding birinshi orynbasary bolyp júmys istegen kezde ol aitarlyqtay tәjiriybe jinady, al ekinshi jaghynan, dәstýr boyynsha birinshi Viyse-premier kóterilip, Premier-ministr boluy mýmkin. Sonday-aq, 2003 jyly ol Syrtqy ister ministrliginde Toqaevtyng orynbasary bolghanyn atap ótken jón.

Erbolat Dosaevtyn da Ýkimetti basqarugha jaqsy mýmkindigi bar, әsirese, jana ministrler kabiyneti kýrdeli ekonomikalyq mindetterdi sheshui tiyis ekenin eskersek, Dosaevtyng tәjiriybesi búl jerde óte jaqsy kómektese alady.

Osy lauazymgha keledi dep úzaq jyldar boyy boljanyp kelgen Ómirzaq Shókeevti kóptegen adamdar ýmitker retinde ataydy.

Múnymen kelisemin, degenmen senim tudyrmaydy. Iya, ol Týrkistan oblysynyng әkimi retinde, eng aldymen iydeologiyalyq túrghydan, ózin óte jaqsy kórsetti. Týrkistan Týrki әlemindegi óz ústanymyn nyghaytyp, býkil әlemning (tek týrkitildes elder ghana emes) nazaryn ózine audardy. Biraq Shókeevting mýmkindigi, shynyn aitqanda, sonshalyqty kóp emes, onyng ishinde jasyna da baylanysty.

Osy túrghydan Mәjilisting Premier-ministr lauazymyna ýmitkerdi bekitudegi rólin eske alsaq Núrlan Nyghmatuliyn ýlken mýmkindikke iye. Biraq qaytalap aitqym keledi, jaqynda Maminnyng ketui ekitalay, eger jaqyn bolashaqta ketetin bolsa, onda Smayylov negizgi kandidat bolmaq. Al, eger keyinirek ketetin bolsa «kelesi premier-kelesi preziydent» formulasyn eske týsirgen jón.

Ýkimetbasyna Kәrim Mәsimovti keledi degen bir-eki boljamdy kórdim. IYә, onyng búl jaghynan kóp tәjiriybesi bar әri múnday jauapkershilikti alugha dayyn, degenmen búl ekitalay. Sonymen qatar, Kәrim Qajymqanúly ÚQK tóraghasy qyzmetinen ketui mýmkin. Obektivti týrde aitqanda, ol «ótpeli kezendi» qúru jәne ótkizu boyynsha ózine jýktelgen mindetti sәtti oryndady, sonymen birge últtyq qauipsizdik boyynsha, onyng ishinde geosayasy mәselelerge baylanysty basqa da kóptegen mindetterdi oryndady. Mәsimov qauipsizdik kenesi hatshysynyng orynyn aluy mýmkin.

Al, onyng ornyna kim kelui mýmkin? Búl jerde 6 jyl boyy ÚQK tóraghasynyng birinshi orynbasary qyzmetin atqaryp kele jatqan Samat Ábishtin kandidaturasy turaly aitugha bolady. Onyng búl jaghynan «ayqyn jәne jasyryn» kóptegen artyqshylyqtary bar. Eng aldymen, ol kәsipqoy, barlyq dengeydegi әriptesteri arasynda bedeldi hәm qúrmetke iye, bedeline daq týspegen, onyng ýstine qazirgi general-leytenant ataghy oghan Últtyq qauipsizdik komiytetin basqarugha mýmkindik beredi.

Qauipsizdik kýshterining basqa baghyttary turaly aitugha әli erte. Biraq jana Bas prokurordyng keluin kýtuge bolady dep oilaymyn. Ol qazirgi uaqytta Qauipsizdik Kenesining hatshysy, sonymen birge, Preziydentting kómekshisi Áset IYsekeshev boluy mýmkin. Al, Ghizat Núrdәuletov óz kezeginde ÚQK-ge (Ábishting ornyna) oraluy nemese sol Qauipsizdik Kenesine-hatshynyng birinshi orynbasarlyghyna baruy mýmkin.

Bauyrjan Baybek ózining sayasy qyzmetinen ketedi dep ýlken yqtimaldyqpen aitugha bolady, biraq ol naqty qayda baratynyn әzirge aitu qiyn. Oghan әleumettik blokty basqaratyn Ýkimet basshysy orynbasarynyng oryny beriledi dep boljaugha bolady, biraq, eng aldymen, sayasy ómirbayany jәne Nur Otan tóraghasynyng birinshi orynbasary retinde jinaghan tәjiriybesi ony birinshi Viyse-premierding lauazymynan tómenge baruyna mýmkindik bermeydi. Biraq sonda da, oghan әleumettik-ekonomikalyq mәselelerge jetekshilik etu boyynsha tәuelsiz ókilettikterdi jýkteydi.

Onyng ornynda jalpyúlttyq auqymda iydeologiyalyq blokty óte jaqsy jýrgizgen Erlan Qarindi kóru qisyndy bolar edi, ol preziydent saylau nauqany kezinde de maqsatty týrde iydeologiyalyq blokta jaqsy júmys atqardy. Sonymen qatar, Qarin Memlekettik hatshy qyzmetine de ie bola alady. Eger Ýkimettegi qoghamnyng ýnemi synyna qalatyn oryn turaly aitatyn bolsaq, onda Aqparat jәne qoghamdyq damu ministrining lauazymy der edik.

Jalghasy bar…

Dayyndaghan Ayjan Temirhan

Abai.kz