Raqmet, Erlan Jaqanúly!  

Mening kezekti súrauym QR Industriya jәne infraqúrylymdyq damu ministri

QR Ekologiya, geologiya jәne tabighy resurstar ministri

Almaty qalasy әkimdigi men  Almaty oblysynyng әkimdigine baghyttalady.  

Qazaqstan qorshaghan ortagha kómirqyshqyl gazyn shygharu boyynsha 221 elding ishinde 20-shy oryngha túraqtaghan. Al jan basyna shaqqanda alghashqy ondyqta jýr.

Almatyda kýnine 700 000 astam avtokólik qatynaydy. Últtyq statistika burosynyng dereginshe, qalada 508 000 kólik resmy tirkelse, onyng syrtynda shamamen 250 000 avtokólik jaqyn audandar men auyldardan kiredi. Búl songhy 10-15 jyldan beri ózgermey kele jatqan mәlimet. Almatyda júmys kýnderi avtokkólikten ayaq alyp jýru mýmkin emes. Kóbi júmys isteu ýshin kelgendikten, kýni boyy joldyng boyyn túraqqa ainaldyryp, kólik qozghalysyn qiyndatady.

Ertengi jәne keshi «chas-piyk» uaqytynda Qonaev, Talghar, jogharghy jәne tómengi Qaskeleng baghyty boyynsha kólik keptelisi әli kýnge deyin sheshimin tappay otyr. Kólikten shyghatyn gazdar Almaty auasynyng lastanuyna basty sebepshi. Urbanist mamandar qala tәuligine 700 myng avtokólikti qabyldaugha qauqarsyz dep dabyl qaghady.

Endi qarapayym arifmetikagha salsaq, shahargha kiretin әr avtokólik tórt adamnan alyp kelgende, qalanyng óz túrghyndarynan basqa tәuligine 1 milliongha juyq adam kirip-shyghady. Búl qalanyng infraqúrlymy men enbek naryghy ýshin aitarlyqtay salmaq. Almaty әlemdegi ekologiyasy nashar 100 qalanyng ishinde 5-shi oryngha jayghasqan. Byltyr «Qazgidromet» Almatyda lastaushy zattardyng shekti rúqsat etilgen konsentrasiyasynan 367 ese kóp ekenin anyqtaghan.

Biyl 16 qarashada Almaty qalasyna júmys saparymen barghan memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev qaladaghy kólik infraqúrylymy men ekologiya problemasyn ashyna aitty. Halyqtyng ómir sýru sapasyn jaqsartugha baghyttalghan zamanauy qoghamdyq kólikti, onyng ishinde metro, LRT, BRT jәne Qaskelen, Qonaev, Talghar baghyttaryna elektrli poyyz jýrgizu mәselesin tótesinen qoyyp otyr.

Osy jerden tuyndaytyn súraqtar:

Birinshi. Osy otyz jylda QR Industriya jәne infraqúrylymdyq damu ministrligi men Almaty qalasy әkimdigining búl mәseleni sheshuge nege qauqarsyz boldy? Endi Preziydent bergen tapsyrmalar boyynsha naqty qanday josparlar bar? Almatygha jaqyn ornalasqan audan ortalyqtaryna úzaqtyghy 100 shaqyrym radiusta «elektrichka» salugha ne kedergi?

Ekinshi.  Almatyda lastanu konsentrasiyasy tekshe metrge 500 mikrogrammgha jetken. Dýniyejýzilik densaulyq saqtau úiymy standartynan 15 ese joghary. Ol avtokóliktegi benzol, alkilbenzol, fenoldar jәne benzinde kezdesedi. Qalada qorshaghan ortagha taraytyn las qaldyqtar kólemi jylyna 135 myng tonnadan tómendemey otyr. Halyq Ekologiya, geologiya jәne tabighy resurstar ministrligi búl katastrofanyng aldyn alu ýshin naqty qanday sharalar qoldanatynyn bilgisi keledi.

Ýshinshi. Almaty biyligi auanyng lastanuyn qaladaghy basty problema dep tanuy kerek. Ekologiya belsendileri shynayy statistikalar aitylmaydy dep jýr. Qazirgi uaqytta lastanudyng qauipti dengeyi turaly halyqty habardar etu jýiesi joq. Aua sapasy turaly aqparattar halyqqa kýnbe-kýn aua rayy turaly mәlimetterimen birge berilui kerek dep sespteymiz.

Tórtinshi. Býginde qala aumaghynda 3000 ýy gazgha qosylmaghan. Odan tys Qaskelen, Talghar baghytynda ot jaghatyn jer ýiler óte kóp. Osy baghyttan jel soqsa, týtin Almatygha taraydy. Qala manyndaghy auyldargha gaz kirgizu qúny qymbat. Tútynushy ýshin ortasha bagha 350- 500 myng tenge. Osyghan oray Almaty oblysynyng әkimdigi tútynushylargha naqty qanday kómek kórsetele alady?

Qúrmetti Erbolat Asqarbekúly, myrza, Keshe ghana memleket basshysy Toqaev: «Almaty- elimizding iskerlik, ruhani, ghylymy jәne turistik ortalyghy. Sondyqtan qalanyng damuy men jayly boluyna mәn beremin»,- dedi.

Almaty qalasynyng әue basseynining negizgi lastaushysy – avtokólik ekeni dәledendi. Olar atmosfera qúramyndaghy ziyandy zattardyng 65 payyzyn taratady. Avtokólikten keletin ziyandy qaldyqtar mәselesin tez arada sheshu kerek. Qazaqstanda qyruar qarajat bólinip jýrgiziletin ekologiyalyq monitoring te, budjet esebinen salynatyn ekologiyalyq tekseru posttary, olardyng sany qazir Almatyda 19-gha jetken,  jýrgizushilerge salynatyn aiyppúldar da mәseleni sheshpeytine kóz jetkenin moyyndau kerek. Endi jana bastamalar men jýieli júmys kerek dep sanaymyz.

Bizge kórshi Ózbekstan, Resey, Qytay siyaqty elderdegidey jyldam jýretin poezd jasaugha kim kedergi? Tashkent pen Saraqand arasyna saghatyna 250 shaqyrym jyldamdyqpen jýredi. Tórt jýz shaqyrymdy 2 saghatta jýrip ótedi. Pekiyn-Shanhay baghytyndaghy jýrdek poezd saghatyna 350 shaqyrym jyldamdyqpen qatynaydy. Moskva-Sankt Peterburg saghatyna 240 shaqyrym jyldamdyqpen tez jetkizedi. Al jaqynda ashylghan Almaty-Qapshaghay baghytyndaghy elektrichkanyng jyldamdyghy amalsyz kýlkindi keltiredi. Bar joghy 65 shaqyrymdy 2 saghatta jýrip ótedi. Al avtokólikpen 30-40 minutta jetuge bolady. Osydan ózderiniz qortyndy shyghara beriniz.

Kuziyev Zәkirjan

Abai.kz