Nauryzgha qatysty naqtylanbaghan bir konsept (tújyrymdyq úghym) bar, ol - «Úlys» úghymy.Ádette «Úlystyng úly kýni» tirkesin «Úly isting úly kýni» desek, Nauryzdyng bar syipatyn asha týsedi. Is te - úly, Kýn de  - úly. Is - janaru qúbylysy, Kýn - sol qúbylysty jýzege asyrushy.

«Úly is kýni»

Búl - «úlystyng úly kýni» atalatyn tirkesten ózgeshe, nauryzdyng qosalqy atauy. Sh.Qúdayberdiúly men M.Kópeyúlynyng jazuynsha, nauryz meyramy búrynyraqta «Úlys» atalghan. Alayda, búl sózding týrkilik (saqalarda da aimaq úghymy «úlyspen» beriledi) memlekettik әkimshilik bólinis birligin bildiretin «úlyspen» qanshalyqty baylanysy baryn tap basyp aitu qiyn. Bәlkim, nauryzgha qatysty «úlys» sózi T.Ómirzaqov tújyrghanday, eski týrkishe «ghalamdyq jaratylys kýni» degen úghymdy beretin bolar!

Nauryzgha qatysty naqtylanbaghan bir konsept (tújyrymdyq úghym) bar, ol - «Úlys» úghymy.Ádette «Úlystyng úly kýni» tirkesin «Úly isting úly kýni» desek, Nauryzdyng bar syipatyn asha týsedi. Is te - úly, Kýn de  - úly. Is - janaru qúbylysy, Kýn - sol qúbylysty jýzege asyrushy.

«Úly is kýni»

Búl - «úlystyng úly kýni» atalatyn tirkesten ózgeshe, nauryzdyng qosalqy atauy. Sh.Qúdayberdiúly men M.Kópeyúlynyng jazuynsha, nauryz meyramy búrynyraqta «Úlys» atalghan. Alayda, búl sózding týrkilik (saqalarda da aimaq úghymy «úlyspen» beriledi) memlekettik әkimshilik bólinis birligin bildiretin «úlyspen» qanshalyqty baylanysy baryn tap basyp aitu qiyn. Bәlkim, nauryzgha qatysty «úlys» sózi T.Ómirzaqov tújyrghanday, eski týrkishe «ghalamdyq jaratylys kýni» degen úghymdy beretin bolar!

Nauryzdyq úghymdar býginde kómeski tartqanymen, qayta qalypqa keltirerliktey súlbalar jetkilikti. Nauryz aumaghy jaghynan jerbetilik, mazmúny jaghynan jalpyadamzattyq, tarihy syipaty turasynda ejelgi joralghylyq mereke, al arnalymy jaghynan barlyq izgilikting bastauy. Sondyqtan da ony «Úlystyng úly kýni» ataghan. Alayda, osy sóilemdegi «úlys» sózi búrynyraqta «úly is» retinde aityluy mýmkin, óitkeni, onyng bir halyqtyng ne memleketting merekesi emestigin babalarymyzdyng bilmeui mýmkin emes. Búghan A.Seydimbek aghamyzdyn  («Qazaq әlemi»,2007j, 228-bet) «jastar auyldaghy noqta kórmegen eng asau tayynshany ústap, eng eski ashamaydy salyp, ashamay ýstine eng eski kiyim-keshek pen qúrym kiyizden jasalghan quyrshaq ornatyp, tayynshanyng qúiryghyna eski shelek baylaydy da: «Úlys tany atyp qaldy, bar elge habar ber!» dep, shabyna shybyq jýgirtip, sauyrgha bir salyp qoya beredi» degen bayanyndaghy «úlys tan» tirkesi  «Úly Is tany» boluy kerek.Óitkeni, aimaqtyq dengeydegi tang boluy mýmkin emes, tang - jerbetilik! Ahang el auyzyndaghy qalyptasqan tirkesti sol kýii týsirgendikten, bizge de solay jetip otyr. Endeshe Nauryzdy qazaqtar «Úly is» dep atap, oghan ghalamdyq syipat bergen bolyp shyghady. Onda әdettegi «úlys» dep jýrgenimiz «úly is» tirkesi bolghany! Sebebi, mazmúny asa Úly iste ghana úly Kýn tuylghan bolar edi! Búl jerde qazekeng býkilghalamdyq startty úly iske balap otyr.

Sayyp kelgende, Sh.Qúdayberdiúly men M.Kópeyúlynyng keltirgen qazaqtyn  Nauryzdy «Úlys» ataytyndyghy jәne etnograf A.Seydimbekting «úlys tany» tirkesin halyq auyzynan keltirui, shynynda da, halqymyzdyng búl ardaqty meyramgha basty oryn berip, ony Jaratqannyng úly isindey tanyp, sengendigine den qoyghan abzal. Demek, Nauryzdyng qazaq halqy tarapynan on segiz myng ghalam tarapynan oryn alatyn Úly qúbylys retinde qabyldanyp, onyn  qazaqy taghy bir atauy - «Úlys» (qúbylys, úly jasampazdyq) bolghany. Jәne búl atau, atalmysh rәsimdik merekening mazmúnyn barynsha asha týsetin keltirindi bolyp tabylady. Onyng ýstine, jogharyda keltirilgendey, «nauryz» sózining jasalu jolyndaghy «is» sózining búl joly da qatysy barlyghy taghy da angharylady.

«Nau men yrys» kitabynan ýzindi.

Nau men yrys: payymdama.

Serik Erghali. - Almaty: «Qazyghúrt» baspasy, 2011. - 2011. - 120-121 bet.

Abai.kz