Songhy kezderi әleumettik jelilerde, sonyng ishinde soltýstiktegi soyy bólek kórshilerimizding búqaralyq aqparat qúraldarynda «Qazaqstandaghy rusofobiya» taqyryby qyz-qyz talqygha týsip jatqany belgili.

Keybir soghys tilegen Reseylik sayasatshylar men propogandalyq BAQ ókilderi Qazaqstangha qarata týrli arandatushylyq sipattaghy japtym – «jala, jaqtym – kýie» әngimelerdi qayta qozdyryp, olardyng keybiri tipti elaralyq daudyng biltesin tútatyp jatqany da ótirik emes.

Sonymen, Qazaqstanda rusofobiya bar ma? Qazaqstandaghy etnikalyq top ókilderi búl mәselege qatysty ne deydi?

Biz Qazaqstan halqy Assambleyasynyng mýshesi, til janashyry, Jetisu oblysy, Aqsu audany, Qapal auyldyq okrugi әkimi apparatynyng Bas mamany Vladimir Chepeli myrzamen súhbattasqan edik.

Vladimir Chepeli: Túryp jatqan jerimizding tilin bilmesek, basqa dýniyesin qalay týsinbekpiz?

- Birneshe uaqyt búryn Reseylik BAQ tarapynan Qazaqstandaghy rusofobiya turaly aityldy. Býgingi kýnge deyin osy mәsele tónireginde әngime tuyndap jýr. Sizdinshe elimizdegi rusofobiyanyng dengeyi qanday jәne ony bar dep aitugha bola ma?

- Búl jerde shynyn úyalmay, qysylmay aituymyz kerek, Qazaqstanda eshqanday rusofobiya joq. Oghan ózim talay auyl-aymaqta jýrip, qalalardy aralap kóz jetkizgenmin. Qazaqstandy óte erekshe, bay memleket dep aitugha bolady. Sebebi biz kópúlttymyz. Elimizde jýzden astam últ ókilderi túrady. Bәri bir otbasyday, bir shanyraqtyng astynda tatu-tәtti kýn keship jatyr. Qazaqstan Respublikasynyng ishinde bolyp jatqan oqighalargha bәri belsendi týrde qatysady. Qanday da bir sharalar ótkende elimizding barlyq azamaty últyna qaramastan teng dәrejede atsalysyp keledi. Oghan Týrkiya memleketinde bolghan apattyq jaghdaydy mysal retinde aitsam deymin. Bizding azamattar tiline, últyna, dinine bólinbesten birigip, qoldan kelgenshe kómektesip qaytty. Sonymen qatar Qazaqstan Resey men Ukraina arasyndaghy mәselede talas-tartysqa týsip jatqan joq. Óitkeni elimizding әr azamaty beybitshilikti qalaytynyna, jaghdaydyng dúrys sheshiluin tilep jýrgenine senimim mol.

- Mobilizasiyadan keyin Resey azamattary kóp kelgen elding biri – Qazaqstan. Búl jaghdaydy jergilikti túrghyndar qalay qabyldady jәne qalay qarsy aldy dep oilaysyz?

- IYә, rasymen de Qazaqstan Respublikasyna sol uaqytta kóptegen azamattar taban tiredi. Oghan sebep, birinshiden, Resey Federasiyasymen shekaramyz eng ýlken әri eng jaqyn. Áriyne, Resey azamattary tek qonaq retinde keldi. Eshqanday artyq teris әreketter jasamay, birazy óz memleketine qaytyp ketti. Halqymyz olargha eshqanday qysym kórsetken joq. Men ol kezde Astana qalasynda «Jeti qazyna» mega jobasyna qatysyp jýrgenmin. Sonda kóshede kezdesken jandardyng ishinen Reseylikter sóileuinen, kiyim kiyisinen birden bilinip túrdy. Olargha óz azamattarymyz qay jerge qalay baru kerek, qalay tabu kerek ekenin anyqtap, bayyppen týsindirip jatty. Biraq Almaty, Astana jәne ózge de qalalarda oqyp jatqan studentter men jergilikti túrghyndardyng pәterden shyghyp qalyp, túratyn jer tappay sabylghanyn joqqa shygharugha bolmaydy. Resey azamattary ýshin óz jerlesterimizding pәteraqyny qymbattatyp jibergeni búrynnan qordalanyp kele jatqan baspana mәselesin kóterip berdi. Tipti pәter tappaghandary kóshede qonugha mәjbýr boldy. Áleumettik jelilerden talay beynekórinisti óz kózimmen kórdim de. Múndayda otandastaryma basymyzgha qanday is týsse de, qanday zaman tusa da adam bolyp qaludy úmytpayyqshy degim keledi.

- Óziniz qazaq tiline óte jetiksiz. Elimizde memlekettik tildi mengeruge mәjbýrlik, qysym bar ma? Ózge úl ókilderi memlekettik tildi qanshalyqty jaqsy mengergen?

- Men ózim til janashyrymyn, memlekettik tilimizdi óte qatty qúrmetteymin, syilaymyn. Qazaqstan Respublikasynyng túrghyndaryn, әriptesterimdi, dostarymdy, zamandastarymdy әrqashanda memlekettik tildi ýirenuge shaqyryp jýrmin. Qolymnan kelgenshe kómek kórsetip jatyrmyn. Negizi bizding halyq tolyqtay memlekettik tildi týsinedi dep aitugha bolady. 90 payyzy tap-taza sóiley alady. 6 payyzy keybir sózderdi, әripterdi dúrys aita almasa da sóileydi. Al qalghan 4 payyzy olar bәrin tolyqtay týsinedi, sóilegenge qysylady. Sebebi qasynda jýrgen dostary, aralasatyn ortasy, kórshileri ózining sóilegen sózderin estigen kezde kýle me degen oy kelui mýmkin. Olar aqparattyng bәrin qazaq tilinde qabyldaydy, aita ketkenimdey tolyqtay týsinedi, biraq erkin jetkize almaydy. Jalpy memlekettik til jәne basqa til jaghynan Qazaqstan Respublikasynda eshqanday qysym joq. Sebebi bizding Ata Zanymyzda әr adamnyng qanday da bir ózge tildi mengeruine shekteu qoyylmaghan. Biraq biz Qazaqstan Respublikasynda túrghandyqtan, tilin, dinin, topyraghyn, suyn – bәrin qúrmetteuimiz kerek. Al endi túryp jatqan jerimizding tilin bilmesek, basqa dýniyesin qalay týsinbekpiz?! Bәri tilden bastalady. Halqymyz «til – dostyqtyng kilti» dep beker aitpaghan. Yaghny elimizding әrbir azamaty memlekettik tildi bilui kerek. Sol kezde ghana qazaqtyng tarihyn, bolmysyn tolyq týsinedi. Eng bastysy Qazaqstan Respublikasynyng naghyz azamaty bola alady dep oilaymyn.

- Jauabynyzgha kóp raqmet!

Nazerke Altayqyzy

Abai.kz