Qyrghyzstanda Qamshybek Tashiyev degen ýlken lauazymgha iye, anyghy birneshe lauazymgha qatar ie sayasy túlgha bar. «Intelligence Online» basylymy juyrda dәl osy Qamshybek bayke Tashiyev turaly arnayy maqala jariyalapty, dep jazady Mezgil.kz. 

Sonymen, basylym: «Tashiyev Kremliding adamy. Kremli Tashiyevti Qyrghyzstannyng kelesi preziydenti retinde kóredi», - dep jazady.

«Intelligence Online» basylymy fransuz arnayy qyzmetine qatysy bar basylym retinde aitylady. Mine, sol «Intelligence Online» basylymynyng maqalasynda: «Putin ózining әriptesi Sadyr Japarovtan góri, Qamshybek Tashiyevpen júmys jasaghandy qolay kóredi. Qyrghyz Últtyq Qauipsizdik komiytetining bastyghy qazirding ózinde (de-fakto) Preziydentting kólenkesinde jýrip, birqatar strategiyalyq sheshimderdi baqylauda ústap otyr. Tashiyev 2027 jylghy preziydenttik saylaudy nazardan tys qaldyrmay, biylik tetikterine óz baqylauyn kýsheytude», - dep jazady.

QAMShYBEK TAShIYEV KIM?

Ayta keteyik, Qamshybek Tashiyev qyrghyz preziydenti Sadyr Japarovtyng eng jaqyn dosy әri senimdi serigi sanalady. Sooronbay Jeenbekovti biylikten ketirgen qyrghyz tónkerisinen keyin, dәl osy Qamshybek Tashiyevting kómegi týrmedegi Sadyr Japarovqa kóp tiygen. Japarov týrmeden shyghyp, Qyrghyz Preziydenttigin tizgindegen. Osydan son, Tashiyevting de qolyndaghy qúzyreti úlghayyp, biylikting birneshe tarmaghany baqylau jasay bastaghan. Tashiyev búghan deyin Qyrghyz Jogharghy Kenesinde deputat bolghan. «Ata-Júrt» deytin sayasy partiyany basqarghan. Qazir Qyrghyzstan Últtyq Qauipsizdik komiytetining tóraghasy hәm Qyrghyzstannyng viyse-premieri.

Japarov-Tashiyev tandemi biylikke kelgen tústa, Qyrghyzstannyng Germaniyadaghy qazirgi Elshisi, Qyrghyz Konstitusiyasynyng atasy sanalatyn saqa sayasatker Ómirbek Tekebaev: «Dossekretardan qútyla almaysyz!», - dep mәlimdeme jasaghan edi. Búl 2020 jyl bolatyn. Biz Tekebaevtyng sol kezdegi sózderin de talqygha úsynghandy jón sanadyq:

JAQSY KÓRU MEN JEK KÓRUDYNG ARASY – QAS PEN KÓZDING ARASYNDAY, SADYR MYRZA!

Ómirbek Tekebaev:

- 2005 jyly preziydent Asqar Aqaevtyng aryzyn alyp kelu ýshin men parlamenttik delegasiyany bastap Mәskeuge barghanmyn. Jas deputat Sadyr Japarov ta osy delegasiyanyng mýshesi edi. Mәskeudegi Qyrghyz Elshiligining ghimaratynda Asqar Aqaevpen jolyqtyq. Sol kezde Aqaevtyng qolastynda úzaq jyldar júmys istegen azamattar onyng aldyna qaghaz tastap, «aryzyndy dereu jaz», dep talap qyldy. Asqar Aqaev basyn kóterip, maghan qarap túryp: «Men kolhozdyng basshysy emespin. Men egemen memleketting preziydentimin. Meni syilamasandar da, eldi, memleketti, preziydenttik institutty syilandar!» dep, bizdi sózge jyqqan.

Sol kezde mening esime bir oqigha týsti. 1945 jyly 2 qyrkýiekte Missury linkorynyng bortynda general Makkarty Japoniyanyng kapitulyasiyasyn qabyldaghan. Sonda jenilgenine qaramastan japon generaldaryna syi-qúrmet kórsetip, әskery formasyn kiyip kelip, qarsylastyng baghynghanyn jariyalaghan.

Útylghan dúshpangha da jigitshe, mәrt mәmile qylu kerek! Men Asqar Aqaevqa uaqyt berdim. Elshilikting ýlken zalynda, Qyrghyz eltanbasynyng astynda túryp, jurnalisterding kózinshe qyzmetten ketetini jónindegi aryzyn jazyp, maghan tapsyrghan. Men ony parlamentke alyp kelip, otstavkasyn qabyldaghanbyz.

Preziydent Jeenbekov keshe ghana aryz jazghanyna qaramastan, býgin Jogorku Keneshting sessiyasyn shaqyryp, osy jerde óz qalauymen, qadyr-parqyn saqtap, qyzmetten ketuine mýmkindik jasap bergenderiniz –Sadyr Núrghajaevich, sizderding kóregendikteriniz. Búl – sizderde úly sipattardyng bar ekenining kórinisi.

Men qyrghyzstandyqtargha aitqym keledi. Qyzmetten ketken preziydentti, Sooronbay Jeenbekovti qorlaugha jol bermeyik! Ol óz isi ýshin tarih aldynda, Zang aldynda jauap berer.

Zangha sәikes, preziydent óz yqtiyarymen qyzmetten ketu turaly Jogorku Keneshke jazghan aryzy jariyalanghannan keyin, Jogorku Kenesh ony bekitkeni turaly sheshim qabyldaydy. Osydan keyin onyng qyzmet-qúzyreti Jogorku Kenesh tóraghasyna ótedi. Eger tóragha belgili sebeptermen preziydent mindetin atqara almaytyn bolsa, onyng resmy mәlimdemesinen keyin ol qúqyq premier-ministrge ótedi.

Qúrmetti deputattar, Qúrmetti Sadyr Núrghojevich!

Múnday jaghday, múnday presedent Qyrghyzstan tarihynda bolghan joq! Bir adamnyng qolyna ebedeysiz biylik, Preziydenttik, Ýkimettik, kerek deseniz Parlamenttik biylik ótip túr. Býgin sizde formaldy biylik emes, elding senimi bar. Elding ýlken ýmiti sizde! Búl – ebedeysiz biylik! Men sizding jaghdayynyzgha qyzghanbaymyn, kerisinshe ayaymyn! Óitkeni el ýlken mindetterdi talap etip, olardyng jedel әri naqty atqaryluyn kýtip otyr. Ony atqaru da onay emes. Qúrmet-syi, sýi menen jek kóruding arasy – qas pen kózding arasynday ekenin úmytpayyq!

Qúrmetti deputattar, Sadyr Núrghojaevichting barlyq isin jana parlament kelgenge deyin qoldap túrayyq. Onyng reformalaryn, oilaghan oilaryn iske asyru ýshin iydealdy shart týzip bereyik.

Álemdik praktikada – birinshi jýz kýn degen týsinik bar. Eger Ýkimet basshysynyng naqty is-jospary bolsa, osy 100 kýnde biraz isti bitirip, bitirmese de, bastap qoysa bolady. Eger jýz kýnde bolmasa, keyin de bolmaydy degen praktikamen naqtalghan shyndyq bar. Sizge tarih osynday mýmkindik berip túr. Biz iygilikti qalaymyz. Qoldan kelgen kómekti beremiz.

Úly Napoleon: «O, Qúday, meni dostarymnan saqta! Dúshpandarymmen ózim eseptesip alamyn», - degen eken. Býgin sizding dosynyz Qamchybek Tashiyev turaly bir auyz sóz aitpasam bolmaydy.

Qamchybek Tashiyev dosyn týrmeden bosatyp qana qoyghan joq. Ol ony sayasy olimptyng biyik shoqysyna alyp shyqqangha ýlken septigin tiygizdi. Ol dostyqtyng ýlgisin bәrimiz kórdik. Býgin de ekeui egiz qozyday jetektesip, barlyq jerde birge jýr. Ony kórgen júrt: «Qamchybek Tashiyev qanday qyzmette, qanday statustaghy adam», dep jatyr.

Ilgeride «gossekretar» degen qyzmet bar edi. Men Qamchybek Tashiyevting qyzmetin «dossekretar» dep aitar edim.  «Gossekretargha» sógis berip, júmystan bosatugha bolady. Al «dossekretardy» almastyra almaysyn, odan qútyla almaysyn!

Osyghan deyingi Aqaev, Bakiyev, Atambaev, Jeenbekovterding negizgi tragediyasy – ebedeysiz biylikti óz qoldaryna alyp, onyng iygiligin dos-jaran, tughan-tuystary kórgendigi. Olardy jargha sol dostary jyqqan. Búl býgingi biylikke, Sadyr Núrghojaevich, sizge, sizding ainalanyzdaghylargha ýlken sabaq boluy kerek. Sondyqtan, Tashiyev myrza, sizding jauapkershiliginiz Sadyr Japarovtan kem emes.

Býgingi sayasy daghdarystyng basty sebepterining biri – әdiletsiz saylaular! Jana saylau ótkizer aldynda saylau jýiesindegi kemshilikterdi týzetuimiz kerek. Birinshi kezekte saylaudyng shektik mólsherin 7-den, 3 payyzgha deyin týsirip, saylau jarnasyn azaytu kerek. Búl – jana, jas sayasy kýshterding parlamentke keluine jol ashady. Olar kóshede osyny talap qylyp túr. Búl býgingi kýnning talaby.

Býgin elimizde preziydent te, parlamen te, túraqty ýkimet te joq. Biz uaqytsha ýkimetpen ómir sýrip jatyrmyz. Kezekti preziydenttik saylaudy 3 aidyn, parlamenttik saylaudy 60 kýnning ishinde ótkizu kerek. Al men osy eki saylaudy biriktirip, bir kýnde ótkizudi úsynamyn. Zang búghan rúqsat beredi. Biz qarjy ýnemdep qana qoymay, zandy biylik tarmaqtarynyn, sayasy túraqtylyqtyng tez ornauyna qol jetkizer edik.

Býgingi uaqysha ýkimetting negizgi mindeti – taza, әdil saylau ótkizu. Preziydentting mindetin atqarushy premier-ministr preziydenttikke týse almaydy. Búl әdiletti shekteu! Óitkeni, eshkim óz statusyn ashyqtan-ashyq paydalanbauy kerektigi Konstitusiyada jazylghan.  Eger premier-ministrding jan dosy, jaqyn tanysy saylaugha qatyssa, saylaudyng әdiletti ótkenine el sene me? Sondyqtan Sadyr Núrghojaevich, sizding jaqyndarynyz saylaugha týspese, aldygha qoyghan maqsatqa jetuge bolady.

Jaqynda siz Konstitusiyagha qol qoyyp, ant beresiz. «Konstitusiyany, Qyrghyzstannyng zandaryn qatang saqtaymyn», - deysiz. Bizding kórshiles 5 memleket bizge: «Qyrghyzdar, tynyshtyq bolsyn. Konstitusiyalaryndy saqtandar. Zanda kórsetilgen tәrtip boyynsha biylik organdaryn týzinder», dedi. Múnday presedent búryn-sondy bolmaghan. Býgin osy talapty Euroodaq ta qoyyp otyr. Demek, saylau Konstitusiyada kórsetilgen tәrtippen ótui tiyis! Eger basqasha bop ketse, onda túraqtylyq ta bolmaydy.

2020 jyl.

Abai.kz