Qazir әnshi de kóp, әn de kóp. Biraq olardyng dengeyine tyndarman júrtshylyqtyng kónili tipti de tolatyn emes. Bireuge әni únamaydy, bireuge sózi únamaydy, endi birine әnshining ózi únamaydy. Soghan qaraghanda san әli sapagha ainala qoymasa kerek.

Qazaq estradasynyng damu joly – qazaq tilining qoghamdaghy óz ornyna ie bolugha úmtylysy sekildi, auyr jol. Tyndarmannyng es-týsin kórshi elding ónerpazdary alyp, qazaq sahnasynda tórt-bes әnshi ghana tóbe kórsetken kezder de bastan ótti. Tәuelsizdik alghan 90-jyldary da últ ónerin úlyqtau óte sylbyr jýrgizildi. HHI ghasyrdan bastap qana qazaq estradasy ense tiktedi. Óitkeni túrghylyqty últtyng ýles salmaghy artty, sany kóbeydi, «KSRO» degen imperiyany emis-emis estigeni bolmasa, «jygha tanymaytyn» jana úrpaq qalyptasty. Olargha reseylik estrada qajet bolghan joq, olar tek qazaq әnin talap etti. Mine, osy kezende óner sahnasyna «MuzArt» shyqty. Jas buynnyng últtyq estradagha degen úlan-asyr qyzyghushylyghy 2000 jyldary bastalghan edi.

Al qazirgi qazaq estradasy birsaryndylyqqa úrynyp tyndy. Radiony ashyp qalsang da, teledidardy qosyp qalsang da, estiytining – inkubatordan shyqqan balapandarsha bir-birinen aumay qalghan әnder. Eger jýrgizushi aldyn ala habarlamasa, barlyghy kezektesip bir ghana kompozitordyng әnderin shyrqap jatyr eken dep oilap qalghandaysyz. Býgingi avtorlar sazdylyq, әuendilik, әuezdilik sekildi úghymdardy týgel jiystyryp qoyyp, ne syzylyp-syzdap aitatyn, ne yshqynyp-qyshqyryp oryndaytyn әnsymaqtardy, «tiyse – terekke, tiymese – bútaqqa» degendey, bytyrasha bytyrlatyp jatyr.

Mәselen, birde radiodan mәtini mynaday әn estidim:

«Altyjarym, jeti jarym, segiz jarym... mazam joq,

Kýte-kýte kózim taldy, ózinnen bir habar joq...

Toghyz jarym boldy saghatym,

Tausylyp bitti taghatym,

Qaydasyng sen, ayaulym,

Seni kýtem dep auyryp qaldy ayaghym...».

Ertenine myna bir әn «qúlaqtan kirip, boydy aldy»:

«Joghal әri!

Sýimeseng odan әri!

Sensiz de baqytty bolam әli!»

Bizding jastardyng tyndaytyny – shynymen-aq osynday әnder me?

Demek, bizde әnshi de, әn de kóp bolghanymen, onyng sapasy turaly mәsele ashyq kýiinde qalyp otyr. Eng әueli, qazaqtyng ózi tyndaytyn әndi, qazaqtyng ózine qadirli әnshini qúrmetteyik, nasihattayyq, kótermeleyik.

Búryn kenes dәuirinde aptasyna bir ret kórsetiletin «Terme» degen telehabar bolushy edi. Áskerbek Enkebaev jýrgizetin, studiyagha qonaq bolyp Qalamqas Orasheva, Qatimolla Berdighaliyev, Shymbolat Dildebaev jәne t.b. kelip, әjik-kýjik әngime órbitetin, talay terme men jyrdyng tiyegi aghytylatyn. Tәuelsiz el atanghanymyzgha otyz jyldan asyp ketti, al biz kóp mәselede algha jyljudyng ornyna keri ketip bara jatqan siyaqtymyz. Terme, jyr, dәstýrli әn turaly arnayy baghdarlama ashpaq týgili, ónerpazdarymyzdy efirge jolatpay, jatyrqaytyn jaghdaygha jettik. Áspetteytinimiz – tek estrada «júldyzdary». Olardyng ishinde de talay talantty әnshiler bar ghoy, biraq bizding televiziya solardyng eng soraqylaryn (әlde ólermen-pysyqtaryn?) súryptap alyp, «zamanymyzdyng búlbúldary – osylar, qane, tamsanyndar, tandanyndar, tabynyndar!» dep, óz tandauyn bayghús kórermenning tanymyna zorlap tanady.

Áyteuir teledidar býginde tolassyz toy-dumangha ainaldy. «Toy-duman» degen arnayy telearna da ashylghan. «Gәkku-TV» degeni taghy bar. Osydan jiyrma jyl búryn «Shirkin-ay, kýndiz-týni qazaqtyng әni әuelep jatar arnayy arna ashugha qashan qolymyz jeter eken?» dep armandaushy edik. Sol arman aqyry oryndaldy, biraq... «Toy-duman» men «Gәkkudegi» әnderdi tyndasanyz, «biz armandaghan arna osy ma edi?» dep oilanyp qalasyz. Orystyn, qyrghyzdyn, týriktin, ózbektin, ýndinin, rumynnyn, grekting әnderin qazaqshagha sәl ynghaylap alyp, konveyershe zaulatyp jatyr. «Qazaqtyng әni» degen sipattamagha layyq әn ilude bir kezdesedi. Basqasy – sózi qazaqsha bolghanymen, әueni, yrghaghy, bolmysy, tabighaty, ózegi bóten, shata, dýregey dýniyeler. Tәulik boyy tópeleytin osy nәrsiz әnsymaqtar arqyly jas buynnyng muzykalyq talghamy búzylyp jatyr. Búl – býgingi «reytingshil» uaqyttyng aiyqpas derti.

Shól dalada erni kebersip ilbip kele jatqan dәruish aldynan kenet shygha kelgen móldir suly qúdyqqa qalay úmtylsa, kil «baqsy-qúshnashtyn» gói-góiinen sharshaghan tyndarmannyng qúlaq qúryshyn qandyrghan qúdiret – Dimash Qúdaybergen bolyp túr. Onyng Londonda, Niu-Yorkte, Mәskeude jәne t.b. iri shaharlarda tabyspen ótken konsertteri – qazaq ónerining orasan zor tabysy. Dimash әnshilik sheberlikting dengeyin shyrqau biyikke bir-aq kóterdi de, osyghan deyin «әnshi» atanyp jýrgenderding talayynyng әuselesi belgili bolyp qaldy...

Qalay bolghanda da, bәrining tóreshisi – qalyng tyndarman, mәrtebeli halyq. Ánsýier qauym qazir yshqyryp-qyshqyrghandardan әbden jalyqty. Jýrek qylyn sherter qazaqtyng qonyr әnin ansaydy.

Sәken Sybanbay

Abai.kz