Kezdesuding uaqyty men orny belgilengen kezde Sanattyng jýregi atsha tulap, atqaqtap sala berdi. Tipti qyzdyng «jaraydy» degen jauabyn oqyghanda pernetaqtany saldyr-gýldir etkizip, ornynan qalay atyp túrghanyn da angharmady. Kenetten keudesin kernegen qúiyn-peren bir sezimning qúdireti bozbalany lezde lyp kóterip, qoldy-ayaqqa túrghyzar emes. Eki qolyn artyna ústaghan ol bólmesining úzyndyghy men enin ólshegisi kelgendey erkin adymdap, ersili-qarsyly sendelip ketti. Jýzinde saryla kýtken saghynyshty sәlemin jana alghan jannyng shat kónilindey shadyman lep bar.

Bir sәt janaryn qabyrghadaghy әldebir nýktege qadaghan kýii qalt kidirgen ol ýrikken attay jalt búrylyp, qaytadan kompiuterine úmtyldy. Otyra qalyp, tyqyldatyp jaza bastady. Qayda jәne qashan kezdesetinderin keliskenimen, birin-biri qalay tanityndaryn aqyldaspap edi. Aqyry appaq «Mersedesten» týsetin aq koftaly, aq shalbarly arudy ýstine kók týsti sholaq jeng jeyde kiyip, kózine kózildirik taqqan, qolynda gýl shoghy bar jigit sayabaq aldynda kýtip alatyn boldy.

Kezdesuding uaqyty men orny belgilengen kezde Sanattyng jýregi atsha tulap, atqaqtap sala berdi. Tipti qyzdyng «jaraydy» degen jauabyn oqyghanda pernetaqtany saldyr-gýldir etkizip, ornynan qalay atyp túrghanyn da angharmady. Kenetten keudesin kernegen qúiyn-peren bir sezimning qúdireti bozbalany lezde lyp kóterip, qoldy-ayaqqa túrghyzar emes. Eki qolyn artyna ústaghan ol bólmesining úzyndyghy men enin ólshegisi kelgendey erkin adymdap, ersili-qarsyly sendelip ketti. Jýzinde saryla kýtken saghynyshty sәlemin jana alghan jannyng shat kónilindey shadyman lep bar.

Bir sәt janaryn qabyrghadaghy әldebir nýktege qadaghan kýii qalt kidirgen ol ýrikken attay jalt búrylyp, qaytadan kompiuterine úmtyldy. Otyra qalyp, tyqyldatyp jaza bastady. Qayda jәne qashan kezdesetinderin keliskenimen, birin-biri qalay tanityndaryn aqyldaspap edi. Aqyry appaq «Mersedesten» týsetin aq koftaly, aq shalbarly arudy ýstine kók týsti sholaq jeng jeyde kiyip, kózine kózildirik taqqan, qolynda gýl shoghy bar jigit sayabaq aldynda kýtip alatyn boldy.

Rasynda da, jolyqqan sәtte búlardyng bir-birin tany qoyy ekitalay edi. Óitkeni, qazir jastardyng qayran uaqytyn jalmap jútyp jatqan ghalamtor dýniyesinde, qúddy qashyp-pysqan kәnigi qylmyskerdey, laqap atpen, ózge bet-beynemen tirkeletinder, súlbasynyng ornyna qaydaghy bir tosyn shtrih qoyyp nemese tanymal әrtisterding suretin iletinder barshylyq. Múnday әdetten Sanat ta sau emes: onyng «mayl.ru»-daghy «әlemine» kirgen adamdy ósinki shashy qysynqy kózin jaba jazdap túrghan, qap-qara sәndi kýrtesining jaghasyn әdeyi tik kóterip alyp, sporttyq motosikl ýstinde ózgelerge pandana qaraytyn әldebir kәris akteri qarsy alady. Múnyng eki sebebi bar. Birinshisi – ózi ómirinde bir minip kórmese de, onyng jýirik motosiklmen júldyzsha aghatyn jampoz jigitterge qyzygha da qyzghana qaraytyny ras. Ekinshisi – ózining siyq-syqpytyna Sanattyng eshqashan kónili tolghan emes.

Aytpaqshy, ol ghalamtordaghy ghashyghynyng shyn atyn bilmeydi, tek «M-agentke» «Prinsessa» degen býrkenshek esimmen shyghatynynan ghana habardar. Surettegi keskinine qaraghanda, ózi hanshayym dese degendey-aq. Ong iyghynan qúiyla týsip omyrau túsyn týgel japqan tolqyndy qara shashy, әldenege tanyrqay qaraghan úyaly da oinaqy janary, istik te, doghal da emes, sheber mýsinshining qolynan shyqqanday sýiirlene bitken sýikimdi múrny, úshyna bolar-bolmas qyzghylt aray jýgirgen aqqúba óni, raushan gýlining kýltesindey әntek ashylghan erinderinen kóz qaryqtyrghan appaq tisteri kórgen jannyng kónilin órekpitip, jýregine shoq týsirerdey. Búl – qyzdyng óz sureti me, әlde ol da múnyng ózi sekildi әldebir әrtisting kelbetimen kóz aldap jýr me, ol jaghyn Sanat anyq bilmeydi.

  Alayda arudyng ong jauaby oinaqshytqan alyp-úshpa sezim tolquynan bólek bozbala kónilinde azdaghan alang da joq emes-ti. Búl – búryn syrttay ghana syr shertisip kelgen júmbaq janmen túnghysh ret jýzbe-jýz jolyghu aldyndaghy tosyrqaugha da, qyzgha arnaghan asyq tilegin qalay sezdiruding qisynyn izdegen qipyjyqqa da úqsamaytyn, ózgeshe qobalju edi. Ol sýmbil shashty sýikimdi boyjetkenmen onasha til tabyspaq týgili, jay ghana tildesudin-aq ózine onay soqpasyn bildi. Osyny oilaghan sәtte myng san mehnatpen tizip shyqqan qymbat marjandaryn qayta shashyp alghanday sharasyz kýy keshti. Úshugha úmtyla bere jalp qúlaghan jaraly qús sekildendi.

Songhy ret qashan jәne kimmen emen-jarqyn sóileskeni Sanattyng esinde de joq-ty. Kimmen sóilespek? Tanerteng ketkennen sharshap-shaldyghyp kesh bata bir-aq keletin, onda da as-suyn ishuge әreng shamasy jetip, tósegine qúlaytyn sheshesimen sher tarqata әngimelespegeli qay zaman. Al odan basqa múnyng eshkimi de joq. Ras, bala kýninde mektepke birge baratyn, ózara disk almasyp, kórgen kinolary jayynda auyzdary kópirgenshe aitysatyn aulalas serikteri bolushy edi. Bú kýnde ainala tirshilikpen aradaghy dәkedey dәrmensiz dәneker – solardan da alystap, soqa basy ghana qalghan. Bar dýniyemen baylanysy birjola ýzilgen. Millionnan asa adam iyin tiresken irgeli shaharda túrsa da, qarshadayynan sezingeni – jalghyzdyq.

Sóitip, ol óz әleminde onasha qalghan-dy. Qym-quyt, qarbalas, qatygez naqty ómirden alys, ózine ghana qyzyq, ózine ghana baghynyshty әlemde...

II

Kýn jeksenbi bolghan son, Ayghanym úiqydan asyqpay túrdy. Juynyp-shayynyp alyp, tanghy shayyn taghy da jalghyz ózi ishti.

«Osy ýidegi ainaldyrghan eki adamnyng tym bolmasa demalys kýni de dastarhanda basy qosylmaydy, búl ne ómir? – dep qynjyldy ol. – Jaraydy, bylayghy kýnderi men tanerteng erte ketem, ol sereyip úiyqtap jatady. Keshke kelgenimde kompiuterine tesiledi de otyrady. «Kel, tamaghyndy ish» dep qansha qaqsasang da, kereng adamsha ornynan qozghalmaytynyn qaytersin?! Aqyry әldenuaq bolghanda as-suyn óz bólmesine aparyp iship jatady. Endi jeksenbide dastarhanda birge otyrayynshy desen, o da joq... Oibay-au, týrine qaramay, ózi ókpeshil, ashushang taghy. Sóz tyndamaydy. Ne ózi jarytyp birdeme aitpaydy. Súrap jýrip, sarnap jýrip, sonynan quyp jýrip, jóndi jauap ala almaysyn. «Iya», «joq», «ihi», odan qalsa tandayyn taq etkizedi de qoyady. Tughan sheshesimen qarym-qatynasy joq adam erteng elmen qaytip til tabyspaq? Mektepti qaytip bitirip jýr búl myna siqymen? «On bir jyl boyy balanyzdyng dausyn dúrystap bir estimey-aq kettik-au» dep kýlip edi byltyr tarihtan sabaq bergen Saliha apayy. Sirә, myng salsang bir baspaytyn qynyr ógizdey qyrsyqqa ýndemesten ýsh qoyyp qútylghan bolar bәri. Endigi jatysy mynau: ne oqugha týse almady, ne júmysqa yntasy joq».

Baghana Sanatty oyatpaq bolghan, túrmady. Áueli ainalyp-tolghandy, sosyn úrsyp-zekigen boldy, bәribir bylq etken joq. Aq shәugimdi ala baryp, betine suyq su qúiyp jiberse de, «Qoysh... mam!» dep bir aunap týsip, úiqygha qayta bas qoydy.

«Taghy da tang ata jatqan shyghar, – dep oilady ýy jinaugha kirisken Ayghanym. – Osy bir kompiuteri de bәle boldy-au. Qashan kórseng taskeneshe jabysyp, telmiredi de otyrady. «Kózindi qúrtasyng ghoy» dep Qúdaydyng zaryn qyldym, tyndady ma? Aqyry, mine, jasyna jetpey, janary sulanyp, kózәineksiz kórmeytin kýige jetti... Kýndegi daghdysynan janylmasa, búl shyraq endi týs aua bir-aq túratyn bolar. Sosyn myna tórdegi tórtbúryshty qúdayynyng qúzyryna qayta bas úrmaq. Ne isteydi, nege sonsha kýni-týni shúqshiyady, týsinsem búiyrmasyn».

Ayghanym – jasy qyryqtan asqan, taghdyry qiyn, ótkeni ókinishti, biraq algha ýmitpen kóz tastaytyn, syrt kelbeti kelisken, әitse de, qatal uaqyt ajaryna azdap óz órnegin sala bastaghan әiel. Alyp megapolistegi aibyndy bir mekemening qarapayym júmysshysynan bildey bólim bastyghy qyzmetine deyin kóterilgen bedeldi maman. Kez kelgen ortada ózin erkin, batyl ústaugha tyrysyp, barynsha ashyq jarqyn qalyp tanytqanymen, bәribir nәziktigi, qorghansyzdyghy sezilip túratyny bar. Mine, býgin qogham júmysynan esh qoly bosamaytyn osy bir belsendi hanym jalghyz úlynyng jabayylanyp bara jatqanyn jana bayqaghanday jabyrqap túr: «Múnyng tym kisikiyiktenip ketkeni kesheden beri deymisin? Basqa tirlikke uaqyt tapqanda, balammen shýiirkelesuge múrsham bolmay jýretin ózim de bir bezbýirekpin-au...».

Sekemshil oilardy serpip tastaghysy kelgendey ensesin tiktep, belin jazghan әiel qolyndaghy suly shýberegimen terezening aldyn, shkaf ýstin sýrtip shyqty da, búryshtaghy kompiuter ýsteline ýnildi. Qalay bolsa solay shashylghan diskiler, pleerding shúbatylghan qúlaqbaulary, qobyraghan qaghazdar... Jerde «Koka-kolanyn» bos qútysy, «Rollton» kespesining qaltasy jatyr. Ýide dayyn astyng týr-týri túrsa da, osy bir pәlege әuestigin sol kýii qoymady-au búl bala! Pernetaqtadaghy әrip tanbalarynyng arasy nan qiqymyna, pechenie ýgindilerine tolyp ketipti. Ýstel ýstine tosap pa, shyryn ba, qalbyrdaghy balyqtyng mayy ma, qoymaljyng birdemeler tamghan eken, qayta-qayta ysqylap jýrip әreng ketirdi. Qaghazdardy rettep, zattardy ornyna jayghastyrghan Ayghanymnyng kózi kenet printer janynda jatqan suretke týsti. Qolyna alyp, oghan jaqynyraq ýnilgen әiel... selk ete qaldy.

«Tәiir-ay, sonsha tiksingenim ne? – dedi sosyn tandanyp. – Balamnyng sureti eken ghoy. Biraq... onyng beynesinen qaraghan janardy qaryp týserdey bir salqyn yzghar seziletin sekildi-au. Sonda ol ne?».

Úlynyng suretine tesile qaraghan ananyng jýregi taghy da su ete týsti.

«Toqta! Kózi ghoy, kózi! «Kózildirigindi alyp tastap týsshi osy suretke» dep ózim ótinip edim ghoy. O, Qúdayym-ay...».

Fotogha ýnilgen sayyn Ayghanymnyng túla boyy titirkene qaltyraghanday boldy. Japyraqtay qaghazdaghy jansyz beyneden oghan úshqyn shashqan jigerli de emes, dýnie syryna yntyqqan yntyzar da emes, mýldem otsyz, oisyz, núrsyz, ýreyge toly kózder tesile qarap túr edi. Búl ómirding qyzyq-shyjyghynan da, qiyndyq-synaghynan da beyhabar, ertennen eshqanday ýmit sәulesin sezbeytin, arman-ansardan júrday maghynasyz kózder...

Áriyne, әrbir ana ýshin bәrinen de óz sәbii erekshe, óz balasy artyq, óz perzenti súlu. Solay bola túrsa da, Ayghanymnyng selk etip, sekem alatynday da jóni bar-dy. Kishkentay kýninde top-tompaq, sýp-sýikimdi bolghan Sanat pen myna surettegi Sanatty bir adam dep dәl qazir eshkim de aita almas edi. Bozarghan qúp-qu óninde qan-sól joq, ózi jút kórgendey rabaysyz aryq. Súiyq shashty basyn salbyrata, qúnys adamsha býkshiyipti de qalypty. Áldekim kórinbeytin jippen tómen qaray tartyp túrghanday ong iyghy sol iyghynan edәuir enkishteu. Ong qolynyng ýsh sausaghy – balaly ýirek, ortan terek jәne shyldyr shýmek – ýnemi tintuir ústaghandyki me, qalghan ekeuimen qatarlaspay, ebedeysiz erbiyip túr. Al janary – janaghy...

«Sorly balam-ay, – dedi Ayghanym ishtey egilip. – Osyghan deyin qalay ghana bayqamay jýrgenmin? Nege búlay boldy? Qaydan ghana múnday kýige týstik? Bәrine men kinәlimin. Men!».

III

Esin emis-emis bile bastaghannan Sanattyng jadyna túnghysh tútylghan suret – bir bólmeli pәterding tórt qabyrghasy, tórdegi sidam siraqty eski oryndyqqa qonjighan qonyr teledidar jәne sonyng ishindegi qúpiya dýniyening qúlpyn ashar qara pulitpen qarulanghan qarshaday bala. Yaghni, ózi. Erteli-kesh kógildir ekrangha kózin satyp, arnalardy san auystyra sapyrylystyryp otyrushy edi. Qarny ashsa, as ýidegi alasa tonazytqyshtyng siresip qala beretin siri esigin bar kýshin sala әreng ashyp, talghajau eterlik tamaq izdeytin. Keyde anasy kýrish botqasyn, nan-sýtin múnyng qoly erkin jetetin as ýsteline qoyyp ketetin-di. Qaysybir kýnderi búl tanymaytyn súp-súr aryq kelinshek kelip, balanyng tamaq ishken-ishpegenin anyqtap, as ýide kýibendep jýretin. Onyng astynghy pәterde túratyn kórshi әiel ekenin, sheshesining ózi keshigetin kýnderi kiltti ýnemi sol kisige qaldyryp, úlyna bas-kóz boludy ótinetinin sәby qaydan bilsin.

Jalpy, oghan beymәlim jayt búl ghana emes-ti. Ol ózining nekesiz úl ekenin de, «ong jaqta otyryp onbay qalghan jýziqara» qyzynan ata-ana, aghayyn-tuystyng týgel teris búrylghanyn da, sheshesining myna qúrqyltaydyng úyasynday quys qújyrany jaldap túratynyn da, tang atqannan kesh batqangha deyin múny japadan-jalghyz tastap qayda jýretinin de bilmeytin. Áyteuir bar ermegi – teledidar edi.

Birte-birte ol da ish pystyra bastaghan son, birde anasy búghan DVD oinatqysh satyp әperdi. Sondaghy keremettey quanyshqa kenelgeni-ay! Qúshaq-qúshaq qalyng diskining birinen song birin kórip otyryp-aq kesh batyp, týn aughanyn angharmay qalatyn. «Naruto», «Nindzya-tasbaqalar», «Transformerler», «Búzaqy Andjelo», «Kungfu Panda» deysing be, tausylmaydy... Ábden jýregi sazyp, asqazany shúryldap, shydatpay bara jatqanda ghana kýni boyy nәr syzbaghany esine týsip, tompandap tonazytqyshqa qaray jýgiretin. Nan ba, alma ma, qiyar ma, әiteuir qolyna ilingenin talghajau ete sala әbden es-týsin alghan eren qaharmandar bastan kesher qily-qily hikayalardyng ishine qaytadan enip kete baratyn.

Biraq balanyng kәusarday túnyq sanasynda jauap tappay sandalghan san aluan súraq ta jetkilikti edi. «Nege men jalghyzbyn? Nege әkem joq? Nege anam anda-sanda ghana janymda bolady?». Búlardan bólek kórgen dýniyesine oray kókeyin tesken de kóp «negeler» bar-tyn: «Narutony ýige shaqyrsaq kele me? Tasbaqalar qalay adamsha sóileydi? Pirshelister (priysheles degeni) kelse, biz olardy qalay jenemiz?». Múnyng bәrin balaqay ózi ýshin bilmeytini joq adamday kórinetin anasynan súramaghanda kimnen súraydy? Ras, anasy bastapqyda Sanattyng key súraqtaryna ishek-silesi qata kýletin, keybirine úlynyng kekilin sipay otyryp múnaya jauap beretin, al qaysybir kezderde teris qarap, iyghy selkildep ýn-týnsiz jatyp alatyn. Kele-kele múnyng saualdaryn mýldem jaqtyrmaytyn boldy, «tyqyldamay otyrshy-ey, sharshap kelgen adamnyng shaujayyna jarmasa bermey!», «miymdy ashytpa, bar, mulitfilimindi kór!», «mazamdy alma deyim, ket әri, ózim óleyin dep otyrsam!» dep shytynaytyndy shyghardy. Daladan jaymashuaq kónilmen kirse de, aldynan arsalandap shyqqan múny ainalyp-tolghanyp bolghan son, әdetinshe әrneni byldyrlay bastaytyn balasyn arqasynan qaghyp: «Baryp oinay túrshy, kýnim, aqylyng bar ghoy, seni tyndaugha qazir mende shama da, uaqyt ta joq», – deytin. Nemese «Qarashy, Sanatiyk, men saghan keremet kino әkeldim!» dep, syrtynda qyzyldy-jasyldy suretteri jarqyraghan jana disk syilaytyn. Disk qolyna tiyse, úlynyng esil-derti ekrangha auatynyn, sosyn, ózin mazalay bermeytinin jaqsy biletin. Sóitip, onsyz da birin-biri siyrek kóretin analy-balaly ekeuding ózara tildesui tipten azaya týsti. Balanyng minezi barynsha túiyqtala berdi...

Birde Sanattyng sheshesi ýige jiyren shashty, túzday kózi ónmeninnen óterdey tesireye qaraytyn, sampyldap sóilegeni de, kenkildep kýlgeni de erkekke kelinkireytin bir kelinshekti ertip keldi. Ekeui as ýide otyryp úzaq әngimelesti. Ashyq qalghan esikten múnyng múrny búryn sezip kórmegen jana iyister (temekining kýlimsi jәne araqtyng ashy iyisi) jetti. Olardyng dausy da anyq estilip túrdy.

– Sózdi qoy, Uәkenmen jaqyn bolghannan sen útpasan, útylmaysyn, – dedi qonaq әiel. – Ol kisining anau-mynaugha alabúrtpaytynyn bilip qoyghyn. Ózine ólerdey ghashyq ekenin ashyq aitty emes pe?!

– Jýregim qalamaydy ghoy, Luba, jýregim qalamaydy. Nege týsinbeysin? Ózim sýimeytin adamgha qalaysha ashyna bolmaqpyn?

– Jýr onda osylay kóringenning bosaghasynda qanghyp! Toje mne, nedotroga nashlasi. Búghan janym ashyp otyrsa... «Qaytip kýn kóremin? Balamdy jalghyz qalay asyraymyn? Tirkeuge túryp, ýy alyp, adamsha tirlik ete alam ba, joq pa?» dep zar iyleytin ózing emes pe edin? Men saghan sol maqsatqa jetuding tura tәsilin kórsetip otyrmyn. – Qylq etken dybys shyqty da, Luba birauyq ýnsiz qaldy. – Ári-beriden song sen qalayda Uәkenning kózine týseyinshi dep kólbendegen joqsyng ghoy, – dedi sosyn bir jótkirinip alyp. – Qayta ol kisi ózi únatyp otyr seni. Tynda, Ayghanym, Uәkenning qoly úzyn. Ákim-sәkim, dói-dókeylermen әmpey-jәmpey. Talay sharuany jalghyz qonyraumen-aq sheship tastaydy. Tilimdi alsan, aqymaqtyq jasama. Sonda bәri jaqsy bolady.

– Saghan, sirә, «qalayda kóndirip kel» dep tapsyrghan-au.

– A kak je? Ol saghan rasynda da qatty ghashyq deymin!

– Onsyz da tannyng atysy, kýnning batysy ýy betin kórmeymin. Keyde keshki 9-10-gha deyin qalyp júmys isteuge mәjbýrmin. Al sen «Bastyghynnyng babyn tap, ghashyqtarsha qol ústasyp, qydyr» deysin. Sonda balamdy qaytem? Onsyz da oghan qaraugha tipti uaqyt tappay jýrmin. Ábden obal boldy...

Kónili bosady ma, múrny pyshylday synsyp baryp basyldy. Ángimelerining tórkinin bayyptaugha sanasy jetpese de, anasynyng jylaghanyn sezgen bala aqyryn basyp, as ýige jaqyndady. Sәby jýregi eljirey týsip, ózi ýshin ólsheusiz qymbat jandy shashynan sipap, júbatqysy keldi.

 – Balana týk te bolmaydy, – dedi juan dauysty әiel. – Ýide onasha otyryp ýirenip qalghan bala emes pe, otyra beredi. – Ýreylene tayaghan balagha kózi týsip: – Mine, ózi de keldi. Qarashy, aittym ghoy, jigit bolypty! Kakoy samostoyatelinyy mujchina, a! – dedi alaqanyn shart etkizip. – Kelshi, qane!

Qorqyp ketken Sanat keri qaray túra qashty.

...Arada attay shauyp jyl ótkende, búlar eki bólmeli jana pәterge kóshti. Bólmening biri Sanattyng jeke әlemine, onasha mekenine ainaldy. Kóp úzamay balaqay mektepke bardy. Osy quanyshtyng qúrmetine anasy oghan kompiuter syilady...

IV

– Bәrine men kinәlimin! – dedi Ayghanym qol oramalymen jasauraghan janaryn qúrghatyp. – Osynyng bәri mening salaqtyghymnan, salghyrttyghymnan. Anasymyn ghoy, әu bastan kóbirek kónil bóluim, ýnemi әngimege tartuym, dúrystap tәrbiyeleuim kerek edi... Balamnyng boyyndaghy tosyn ózgeristerdi, minez-qúlqyndaghy min-kinәrattardy, psihikasyndaghy auytqulardy tym kesh bayqappyn. Tym kesh! Álde... Álde әli de kesh emes pe, Islam Shayahmetúly?

Ol psihologtyng kabiynetinde otyr edi. Sәl tolyqsha kelgen qara tory, dóngelek jýzdi, samayy men saqalyna azdap aq kire bastaghan jigit aghasy Sanatty eki kýn boyy egjey-tegjeyli tekseruden ótkizip, endi sonyng qorytyndysyn aitu ýshin anasyn shaqyrghan-dy.

– «Eshten kesh jaqsy» ghoy qashanda, – dedi Islam Shayahmetúly qarsy aldynda otyrghan әielding janyn jaralap almaugha meylinshe tyrysqan meyirban ýnmen. – Sanattyng tәrbiyesimen shyndap ainalysugha, qalypty ómir ortasyna qayta oraltugha әli de bolady. Biraq, birden aityp qoyayyn, bizdi alda talay mashaqat kýtip túr. Ásirese sizding erekshe erik-jiger, alghan betten qaytpaytyn qajyr-kýsh, mol tózim tanytuynyz qajet. Osyghan deyingi qatelikterinizdi týzetip, Sanatynyzdy tolyqqandy adam sanatyna qosu jolynda óziniz de ayanyp qalmaytyn shygharsyz?..

Psiholog ózine ýmitke toly súrauly jýzben jalbaryna qarap otyrghan әielding jauabyn kýtpesten әngimesin jalghastyryp әketti:

– Kesheden bergi keshendi tekseruden kózimning jetkeni: Sanattyng túla boyyn kópten dendegen qauipti dert shyrmauyqsha shyrmap alghan. Úlynyzdyng aghzasy óte әlsiz. Búl uaqytynda jәne dúrys tamaqtanbaudan. Sosyn erteli-kesh ýiden shyqpay, seyil-seruensiz tapjylmay otyra beruding de kesiri orasan. Onghan shýberektey qúp-qu óninen-aq kórinip túr: balanyz qimyl-qozghalysqa mәn berudi mýlde qoyghan. Ýnemi eki býktetilip otyra bergennen omyrtqasy qisayyp, jartylay býkir bolugha ainalypty! Adamnyng óz densaulyghyna osynday jauapsyzdyq tanytuy – onyng psihikasynda da bir kinәrat bar degendi menzeydi. Múnyng aty – kompiuterge tәueldilik.

Býginde búl dert siz ben biz týgili, adam janynyng san qatparyn zertteumen taqyrlanghan talay basty qatyryp otyr. Senesiz be, qazir Europada psihologtar men ekstrasensterge qaralatyn nauqastardyng basym kópshiligi – nashaqorlar, sosyn osy kompiuterge basy baylanyp qalghan beysharalar eken. Yaghni, abaylamasaq, kompiuter de – apiyn. Ár nәrsening ózining shegi bolady, al sol shekaradan ary attaghan song adamgha qanday qajetti iygilikting de paydasynan ziyany kóp. Ras, kompiuterlik oiyndar, ghalamtor, sәt sayyn adam miyna aqtarylatyn aqparattyq tasqyn – osy zamannyng aqiqaty, biz ony bylay ysyryp tastay almaymyz. Biraq uaqyt talaby osy eken dep, shetsiz-sheksiz ol múhiytqa bas-kóz joq qoyyp ketu de jónsiz – әitpese batyp tynasyz.

Kompiuterge tәueldiler – sol shekten asyp ketkenin angharmay qalghan bayghústar. Kýni-týni osy bir «siqyrly qobdishagha» shúqshighan olar monitordyng ar jaghyndaghy kózge kórinbes aidahardyng ózderin ashqaraqtana jútyp  jatqanyn sezinbeydi de. Birte-birte búlargha ghalamtordaghy sol «ghajayyp әlem» ainaladaghy naqty ómirden de qyzyqty hәm artyq kórinedi. Olar әleumettik jelilerde әldekimdermen pikirlesedi, keybirimen tabysady, qaysybirimen úrsysady... Dәleldengen jayt: kompiuterge tәueldilikten adamnyng jýikesine kóp salmaq týsedi, tez sharshaydy, ashushan, dóreki bola bastaydy. Sóitip, basqasha oilaytyndardy barynsha kelemejdeu, kemsitu, tipti qoqan-loqqy jasau qalypty әdetke ainalady. Bireudi balaghattaghan bylapyt sóz jazyp, janyna... smaylik qoyyp, jynyna tiyedi. Múnday ospadarlyghy ýshin olargha eshkim eshtene istey almaytynyn jaqsy biledi, sondyqtan da odan sayyn qútyrady. Eger әlgi «virtualidi týrde jәbirlegen» adamy naqty ómirde, kәdimgi kóshede kezdesip qalsynshy – búlar qoqilanbaq týgili, qarsy sóz de aita almas edi. Áne, osynday «internet batyrlary» shyqty býginde! Olar ýshin eng qauipsiz de tiyimdi meken – kompiuter ýsteli!

Tymyrsyq auadan tynysy taryldy ma, әlde myna әngimening sony jýregin әbden ayausyz tilgileytinin sezdi me, әiteuir Ayghanymgha dem jetpegendey, degbiri qashty. Múny angharghan dәriger ornynan túryp, aqshanqan júqa perdeni ysyryp tastady da, terezeni shalqayta ashty.

– Bilesiz be, olar nege ózderining «jabyq әleminen» shyqqysy kelmeydi? – Ol tereze jaqtauyna sýiengen kýii balanyng anasyna barlay qarady. –  Óitkeni, myna ómirden... qorqady, – dedi sosyn ýninen kýiinish lebi esip. – Naqty is-әreketten, naqty jauapkershilikten, naqty kýresten qorqady. Qatygez shyghar, ýreyli shyghar, ýnemi әdiletti de bola bermes, biraq ómirding aty – ómir ghoy! Onyng adam janyn baqytqa bóleytin, tәtti ýmitpen talpyndyratyn, jaqsylyqpen sýiindiretin de sәtteri kóp emes pe?

Men, shynymdy aitsam, múnday dert tehnologiyasy әbden damyp ketken Batys júrtynda ghana bar shyghar dep oilaytynmyn. Sóitsem, bizge de jete bastapty. Jaqynda tughan auylyma baryp qayttym. Marqúm әke-sheshemizge Qúran oqytyp, kenje inimning enshisine búiyrghan qara shanyraqta tuystar týgel bas qostyq. Ápkelerim bar, aghalarym bar, olardyng úl-qyzdary bar, Qúdaygha shýkir, bir qauym el ekenbiz. Sondaghy bayqaghanym: dastarhan basynda biz, yaghni, orta buyn, emen-jarqyn әzilimiz jarasyp duyldasyp otyrmyz, al balalar... týgeldey qoldaryndaghy telefon, aipadtaryna ýnilgen de qalghan! Bizding әngimemizdi tyndamaq týgili, eleng etip basyn kóterer biri joq. Áriyne, búdan jastar týgel kompiuterlik oiyndar men ghalamtorgha tәueldi bop ketti degen sheshimge kelu shart emes, biraq mәselening bar ekenin joqqa shygharu da – aqymaqtyq.

Siz keshe Sanattyng tomagha-túiyqtyghyn, eshkimmen sóilespeytinin, ýige qonaq kelse sәlem de bermesten bólmesinen shyqpay qoyatynyn aittynyz. Sebebi, keshiriniz, ol qarshadayynan osylay qalyptasqan. Japadan-jalghyz ýige qamalyp ósken, teledidardan, sosyn kele kompiuterden basqa dosy bolmaghan baladan qanday kópshil minez kýtesiz? «Bilsem?», «kórsem?» dep kókeyin tesken kóp súraqty kimge qoyaryn, qúittay quanyshyn kimmen bóliserin bilmey, jalghyzdyqtyng jan shydatpas auyr azabyn erte tartqan beybaq, amal joq, bar aldanyshty, bar jylylyqty tilsiz dosy – tehnikadan izdeuge mәjbýr bolghan. Aynaladaghy tirshilikke mәn berudi birjola qoyghan.

Osy sәtte baghanadan beri ýnsiz egilip otyrghan Ayghanymnyng oqys dauysy shyghyp ketti. Múndaydy kýtpegen dәriger alpamsaday denesine jarasymsyz elgezektikpen elp etip janyna jetip barsa da, ony qalay júbatudyng retin tappay bógele berdi. Bir tәuiri, tez-aq óz-ózine kelgen әiel ajaryn aighyzdaghan kózining jasyn sýrtip, basyn kóterip, býgingi auyr da bolsa aqiqat syrdy ayaghyna deyin tyndaugha әzir ekenin sezdirdi.

– Tórt jasynda joghalyp ketip, jeti jyldan song nu jynys orman ishinen alba-júlba jabayy kýiinde tabylghan Viktor Aveyran esimdi bala jóninde oqyp pa ediniz? – dedi Islam Shayahmetúly jýregi qars airyla jazdap otyrghan qapaly jangha japaqtay qarap. Áyel basyn shayqady. – Ókinishti-aq. Qyzyq taghdyr... Biraq mәsele onda emes. Adaspay túrghanda әjeptәuir byldyrlap sóilep qalghan sol bala jabayy andardyng arasynda ótkizgen jyldar ishinde, әriyne, bar bilgenin jadynan joghaltyp alady. Mendegi qauip – Sanatta da osynday sindrom bar. Ol da kópten beri eshkimmen tildespegen. Ýnsizdik úzaq uaqytqa – ailargha emes, jyldargha úlasqan múnday jaghdayda shynynda da adamnyng sóileuge jauap beretin sezim mýshelerinde mýkistik payda bolady. Jaraydy, әlgi Viktor balanyng jaghdayy týsinikti delik: jabayy andardyng arasynda ol sorly kimmen pikirlessin. Al myna bizdiki – súmdyq emes pe? Temir robottyng ózin týrli tilde totysha sayratyp otyrghan HHI ghasyrda, halqy qúmyrsqasha qújynaghan alyp qalada adam balasynyn... sóileuden qaluy... bilmeymin, qalaysha aqylgha syyady?!

Kýrsine bas shayqaghan psiholog óz ýsteline taqap, onyng ýstinen tyshqan izindey aiqysh-úiqysh úsaq tanbalargha toly paraqty alyp sәl ýnildi de, qayta sóilep ketti:

– Adamdar bir-birimen ýnemi әngimelesip, әser bólisip, sher tarqatysyp otyruy kerek. Ásirese bir shanyraq astynda ómir sýretin, ózimizge eng qymbat adamdarmen etene jaqyn bolugha tiyispiz. Kýnine qúryghanda jarty saghat jadyray syrlaspaghan erli-zayyptylardyn, ata-ana men balanyng joghaltary kóp. Sizding basty qateliginiz de – osynda... Degenmen, әngimemizding basynda aitqanymday, әli de ýmitsiz emespiz.

 Jyly jymighan ol qolyndaghy qaghazdy aqylynan adasqan adamsha aidalagha qarap anyryp otyrghan әielge úsyndy da:

– Mynau – Sanattyng mening saualdaryma bergen jazbasha jauaptary, –  dedi. – Auyzsha jarytymdy jauap ala almaghan son, «qane, men súraq qoyamyn, sen jauabyndy myna paraqqa jaz» dep ótingem. Keyin qarasam, qaghazgha týsirgen oilary birshama úghynyqty-aq. Áriyne, ómirinde dúrystap bir kitap oqymaghan, auqymy tar SMS-tik oilau tanymymen shektelgen, qúrylymy kýrdeli qúrmalas sóilemdi qúbyjyqsha kóretin ózge tústastary sekildi, múnyng da sózdik qory – taq-túq. Áytse de, saghattap chatta otyruynyng bir paydasy tiygen sekildi – sóileudi qalamaghanymen, qarabayyr bolsa da jazudan qala qoymapty... Demek, balanyng betin beri qaratugha bolady. Menimen ghana emes, nevropatologpen de tyghyz baylanys jasanyz. Kýder ýzbeniz, 17 jas degen – jeke túlghanyng qalyptasyp biter uaqyty emes qoy, tәiiri...

Kabiynet iyesi auyr әngimeni meylinshe jaymashuaq rayda ayaqtaugha tyrysqanymen, kóshege Ayghanymnyng qúr sýlderi shyqty...

V

Ýige kelgen son, ren-basyn retke keltirip, balasynyng bólmesine bas súqqan Ayghanym óz kózine ózi senbedi – Sanat joq! O, toba! Ánsheyinde dalagha sýireseng shyqpaytyn adam ózdiginen qayda ketui mýmkin?

Búl kezde bozbala qolyna bir deste dala gýlderin ústap, sayabaq aldynda sabyrsyzdanyp túrghan. Onyng taghatyn tauysqan – kerbez arudyng keshigui ghana emes, kezdesuding qalay ótip, tanystyqtyng qalay órbuin uayymdaghan belgisizdik edi. Áyteuir osy qyzben syrttay bolsyn til tabysqaly kónili jaylanyp, ómirine bir ózgeris enerdey elegiziytindi shygharghan. Búl ne: kózqaras ýilesimi me, jan qalauynyng úqsastyghy ma, әlde yqylas ansaghan kónilding jalghyzdyq búghauynan bosanbaq búlqynysy ma? Bәlkim, әlgi mahabbat deytinning ózi osy shyghar?

– Bayker? – Oy tereninde maltyghyp jýrip angharmapty, qarsy aldynda búghan qadala qarap bir qyz túr. Sol! Shashyn jelke túsynan bosandau buyp, arqasyna jayyp jibergen. Kýnge qarsy kiyer kózildirigin mandayynan joghary ysyryp qoyypty. Aq jibek koftasy men tyrystyra kiygen appaq shalbary minsiz mýsinin aighaqtap, qyz ajaryn asha týsip túr.

– Baykersiz be deymin? – Ol qaytalap súrady.

– IYә, – dedi jigit. «Bayker» – Sanattyng ghalamtordaghy laqap aty.

– Prinsessa, – dep qyz qolyn úsyndy. Ádep sheginen attamastan kózining qiyghymen ghana múnyng bas-ayaghyn bir sholyp ótti. Janaryndaghy oinaqy sәule lezde bәseng tartty.

– Mynau sizge, – dedi jigit gýlin batylsyzdau úsynyp.

Ekeui ýnsiz aqyryn ayandap sayabaq ishindegi «Jelken» dәmhanasyna keldi. Dastarhan basynda da qyz salqyn qabaq tanytyp, tomsaryp otyrdy. «Myng ret estigennen bir ret kórgen artyq» degen ras shyghar, «M-agenttegi» kónilmen úghysqan jarastyq kózbe-kóz jolyqqandaghy kórineu shyndyqqa shydamay, shytynap sala berdi.

Hal-jaghday súrasqan qysqa jauaptasular bitken son, әngime әri qaray órbigen joq. Ishi pysqan boyjetken sómkesinen aifonyn alyp, soghan shúqshidy. Onsyz da qobaljyp otyrghan Sanat odan beter qysyldy. «Aytsam, aqtarylsam» degen oilary kóp edi. Biraq sonyng bәri kómeyinde keptelip, túryp aldy. «Shirkin, kompiuterde otyrghanda ghoy, shetinen tizip jazar em...».

Qolyna telefonyn qalay alghanyn ózi de bilmey qaldy. Ghalamtorgha kirip, «Prinsessagha» hat jaza bastaghanyn da bayqaghan joq. «Synq» etip jauap kelgende ghana esin jidy, sonda ghana ózining ne dep jazghanyna nazar audardy. «Sizben jaqyn dos bolyp, jalghyzdyqtan qútylghym keledi» dep dalbasalapty búl. «Aqymaq!». Ózine-ózi jyny kelgen bozbala jalma-jan telefonyn aqtaryp, qyz jauabyn tauyp ashty: «Men de jalghyzbyn. Maghan da syrlas dos kerek. Auzyn bughan ógiz emes...».

Eki beti ot shalghanday du etken Sanat basyn kótergende qarsy aldyndaghy oryndyq bos qalghan edi...

Abai.kz