1 qyrkýiek – Bilim kýni әdettegisinshe studentter auditoriyagha, oqushylar mektepke asyqqanda Aqtóbedegi qaghaz jýzinde qosylghan joghary oqu ornynyng dәlizderi bos túrdy. Sebebi Q.Júbanov atyndaghy memlekettik uniyversiytet pen Aqtóbe pedagogikalyq instituty negizinde birikken Q.Júbanov atyndaghy memlekettik ónirlik uniyversiytette, rektor qyzmetin uaqytsha atqarushy Amantay Núr­maghambetovting tikeley búiryghymen, oqu 9 qyrkýiekte bastaldy. Álemdik oqu oryndarynda qalyptasqan qaghidany osylaysha búzghan ol oqu prosesin kesheuildetkenimen qoymay, sabaqty 8.00-den emes, 9.00-dan bastaudy búiyrdy. Endigi jerde balabaqsha býldirshinderi, 1-synyp oqushylary jәne ónirlik uniyversiytet studentteri ghana bir mezgilde bastalatyn sabaqqa asyghady. 

Aytpaghymyz, studentter men balabaqsha tәr­biyelenushileri ýshin sabaqtyng bir uaqytta bastal­ghany emes, basty mәsele oblystaghy qos joghary oqu ornyn biriktiru prosesinin asyghys, jan-jaqty oilastyrylmay, ghylymy kenessiz, oqytushylyq qúramnyng qatysuynsyz, enbek rynogyn zertteusiz jýr­giziluinde edi.

Qúdaybergen Júbanov atyndaghy Aqtóbe mem­lekettik uniyversiyteti men Aqtóbe pedagogikalyq instituty osy jyldyng 20 mamyrynda Ýkimetting №529 qaulysymen biriktirilip, Qúdaybergen Júbanov atyndaghy ónirlik memlekettik uniyversiytet bolyp qúryldy. Rektorlyqqa uaqytsha professor Aman­tay Alhayyrúly Núrmaghambetov bekitildi.

Múnyng aldynda 2012 jyldyng shildesinde pedinstitut rektory, óte últjandy әri ziyaly azamat Ghalymjan Núryshev júmbaq jaghdayda qaza tapty. Ministr Júmaghúlovpen kezdesuden song birer saghattan keyin Astanadan shygha bere әieli ekeui   kólik apatyna úshyrady. Internettegi aqparat Gha­lymjan marqúmnyn ministrden qatty kýizelispen shyqqanyn habarlady.

...Qosylu ayaqtalghangha deyin uniyversiytet rektory, fizika-matematika ghylymdarynyng doktory, professor Kenjeghaly Kenjebaev óz ornynda qaldyrylyp, pedinstitut rektory min­de­tin uaqytsha atqarushy bolyp osy oqu ornynyng tәrbie isi jónindegi prorektory A.Usov taghayyndaldy. Al biyl­ghy oqu jyly bastalghanda, Amantay Núrmaghambetov ózining ónirlik rektorgha aynaluyn kýtip otyrdy.

Eks-ministr B.Júmaghúlovtyng asyghys sheshimining zardabyn endi mine, studentter tartyp jatyr. Qyrkýiekting janbyrly kýnderi bastaldy, al jan-jaqtan kelgen studentter jataqhanagha ornalasa almay, qanghyp jýr. Pedinstitut jataqhanasy dayyn emes, jóndeu júmystary jasalmaghan, ónir­lik rektorat tóniregi oryn jetispegen­dikten, qayda bararyn bilmey әri-sәri kýide jýrgen studentterge toly. Búlar tipti qay oqu oryndarynda oqyp jýrgenderin de jóndi bilmeydi, ónirlik uniyversiytette me, әlde Q.Júbanov uniyversiytetinde me? Sonda jaz boyy A.Núrmaghambetov nemen ainalysqan? Mәrtebesi ayqyndalmaghandyqtan,    oqytushylyq qúramnyng da basy qatyp otyr. Sebebi pedinstitut pen uniy­ver­siytetting mamandyq baghyttary әrtýrli, kafedralar biriktirilgende basymdyq beriletin jaghy ashyq talqylanbaghan. Búl jerde qos rektor – uniyversiytet rektory Kenjeghaly Kenjebaev pen pedinstituttaghy ónirlik rektor mindetin atqarushy Amantay Núrmaghambetov biriktiru jayyn bir ýstelding basynda aqyldasa sheshui tiyis edi. Olay bolmady. Aqtóbe uniyversiytetinin qa­lyp­tasuyna erekshe enbegi singen, búrynghy pedinstituttyn da ishki-syrtqy sharuasyn býge-shigesine deyin biletin, әli kýnge deyin miy­nistrding búiryghymen rektorlyq qyzmette jýr­gen professor Kenjeghaly Ken­jebaev mәseleni salmaqty sheshudi úsynypty. K.Kenjebaev aitady: “Jana oqu jyly bastalar aldynda bizding uniyversiytetting júmys kestesi saqaday-say túrdy. Endi úiymdastyru sharualarymen aqyldasu qa­jettigin eskertip, Núrmaghambetovke san mәrte telefon shaldym. Pedins­tituttyn 3,5 myng studenti bar, uniy­ver­siytettin 10 myng studenti bar. Mamandyq tandauy әrtýrli 3,5 myng studentke 10 myng stu­dentti qalay qosady? Qisyn qayda? Shy­ny kerek, búlardyn basyn birik­tirip, kafedralardy qayta úiymdastyru onay sharua emes. Núrmaghambetov mening pikirime qúlaq aspady. Eng qauiptisi – materialdyq bazasy mýl­dem nashar, ghylymy qúramy da az, mesheu qalghan pedinstituttyn professorlary endi uniy­ver­siytettin kafedra mengerushile­ri bolyp shygha keldi. Ghylymy kenes qayda? Q.Júbanov uniyversiytetinin oqytushylyq qúramy – 436 qyzmetker, onyng 19-y ghy­lym doktory, 2 PhD doktor, 166 ghylym kandidattary men dosent. Búlardyng bәri – daladan kelgen adamdar emes, uniyversiytet ýshin ter tógip jýrgen jandar. Sabaq jayyn osy qyzmetkerlermen aqyldasuymyz kerek emes pe?”

Eng basty kemshilik – sabaq bastalghanda oqu kestesi dayyn bolghan joq. Býginde fakulitetter ereksheligi eske­rilmey, oqu korpustaryn sapyrylystyru qyzyp jatyr.

Qaghaz jýzindegi ónirlik uniyversiytet rektoratynyn studenttermen mýldem sharuasy bolmay túr. Rasynda, qos joghary oqu orny birikti­ril­gen uniyversiytetke emes, kerisinshe, talas-tartys alanyna aynalghan. Oqy­tushylyq qúram ekige aiyrylghan, studentter qay oqu ornynyng studentteri ekenin bil­meydi. Alandatarlyq jaghday – búryn­ghy Q.Jú­banov uniyversiytetinin birne­she oqu korpustary, zamanauy tehnologiya týrlerimen jabdyqtalghan kompiuter­lik kabiynetteri, sporttyq zaldary, nanotehnologiyalyq jabdyqtary talan-tarajgha týsken.

Mynanday soraqy jaghdaydy bizge studentter habarlady: Turgenev kó­shesindegi Q.Júbanov uniyversiyteti   deneshynyqtyru fakulitetining oqu korpusy janynda birneshe   sporttyq bazalary bar. Endi osy fakulitetti jalgh­yz ghana sportzaly bar Grishin kóshesindegi óte tyghyz ornalasqan oqu korpusyna kóshiru bastalypty. Búl jerde sportshylarmen birge bas­qa 3 fakulitetting studentteri de tyghylysa oqugha kóshken. Oqugha, jattyghugha esh mýmkindik joq deydi olar. Taghy da osy Grishin kóshesinde fizika-matematikalyq baghyttaghy zerthanalyq júmystar ýshin arnayy salynyp jabdyqtalghan jana oqu korpusy bar. Múnda stasionarlyq týrde qúrylghan songhy ýlgidegi 12 kompiuterlik synyp, ghylymy jobalargha arnalghan óte sezim­tal nanotehnologiyalyq (baghasy óte qymbat) zerthanalyq qúrylymdar ornalasqan. Osy jana zerthanalyq jabdyqtar pedinstituttyn eshbir jabdyqtausyz, ashyq-tesik eski korpustarynyng birine kóshirilude. Ol jaqta uniy­versiytettin baghaly dýniyesining qoldy bolyp ketui әbden mýmkin. Nanotehnologiyalyq bólshekter jabdyqtary erekshe kýtimdi, erekshe qorghaudy qajet etedi dep shyryldaydy fizika-matematika fakulitetinin oqytushylary. Endi osy zerthanalyq oqu korpusynyn baghaly jabdyqtardan bosap qalghan auditoriyalarynda pedagogika-psihologiya fakulitetinin studentteri dәris almaqshy. Búl jer­ding partalary dәris jazugha emes, zerthanalyq júmystargha arnalghan. Osy jaghdaydy bile túra uniyversiytet mýlkin qúrtugha jol bergen Núrma­ghambetovti ziyandy rektor demey, kim deymiz? «Múnday bey-bereketsizdikti dereu toqtatu kerek. Rektor bolyp bekip kelding be, eldi shulatpa, júrt­pen aqyldas, studentterding jaghdayyn oila, qyzmetkerler arasynda kiykil­jing tughyzba. Búrynghyny býldirme. Búl jerde uniyversiytet ýshin ter tókken talay adal jannyng qoltanbasy bar» deydi oqu ornyndaghy janashyrlar.

B.Júmaghúlov jauap beruge tiyis   basty súraq mynau edi: Aqtóbedegi óz baghyttaryn ayqyndap, tәp-tәuir jú­mys istep jatqan pedinstitut pen uniy­versiytetti biriktiru qanday qajet­ti­likten tudy? Qarjylyq shyghyny joghary boldy ma, әlde studentteri oqu ornynyng jaman ataghyn shyghardy ma, týlekteri júmysqa ornalaspady ma, ne materialdyq-tehnikalyq bazasy әlsiz bolyp, oqytushylyq qúram talap­qa say kelmedi me? Sarapqa salyn­ghanda osy jaghy taldanuy qajet emes pe edi? Joq. Búlay etpegen. B.Júma­ghúlov oiyna kelgenin jasapty. Esh­kimmen aqyldaspastan oqu oryndaryn biriktiru degen jeleumen Aqtóbe pedagogikalyq instituty men Q.Jú­ba­nov atyndaghy uniyversiytetti qaghaz jýzinde qosyp, ónirlik uniyversiytet mәrte­besin   bere salghan. Astana jaqtan attandyrylghan   rektor minde­tin atqarushy Amantay Núrmaghambetov degen kim, onyng qazaq ghylymyna qanday enbegi sin­di, ol kisining basqarushylyq tәjiriy­besi qanday? Bel­gisiz. Ol – mamandyghy fizik bolghanymen, sayasattanu ghylymynan doktorlyq dissertasiya qorghaghan әmbebap rektor. Sayasattanushy bolghanymen de, júrtpen ashyq sóiles­peytin rektor. Oqytushylyq qúrammen, studenttermen aqyldaspaytyn rektor.

Baqytjan Júmaghúlovtyng taghayyndaghan rektorlarynyng ynghaysyz oqiy­ghalargha tap bolyp jatqany qúpiya emes. Atyrau memlekettik uniyversiy­tetinin rektory Kiyikbay Jaulindi qar­jy poliyseyleri para alu ýstinde qúryqtady. Rektor tipti paragha noutbuktar da talap etken eken. Sol siyaqty internettegi aqparat kózderi Kiyik­bay Jaulinning rektorlyqqa taghayyndaluyna sol kezdegi Atyrau oblystyq sotyn basqarghan ministrding aghasy –Bauyrjan Túrsynúly Júmaghúlovtyn erekshe yqpaly bolghanyn jazady. Ál-Faraby atyndaghy Últtyq uniyversiy­tetining prorektory Evgeniy An da paramen ústaldy. Barlyq últtyq uniyversiytetterde Júmaghúlovtyn bastamasymen qúrylghan qor kenesi basshylyghyna viyse-ministrler otyrdy, olardyng aqsha aghymyn qadaghalaghanyn anyqtaumen qazir qúqyq qorghau organdary ainalysyp jatyr.

Uniyversiytet óz enshisinde, pedins­titut óz enshisinde qalsyn. Student­ter­ding de talaby osy eken. Ónirlik uniy­versiytet degen aty da, zaty da joq, mәrtebesi aiqyndalmaghan oqu orny búl. Resmy týrde ónirlik uniyversiytet mәrtebesi berilse, bir oblys shenberinde shektelip qalmay, basqa aimaqtardyng da enbek rynogyna mamandar dayarlaytyn oqu orny boluy kerek emes pe? Ónirlik degende oblystardyn biriguinen tughan oqu orny boluy kerek qoy. Búl biraq mýmkin emes! Bolmaytyn jaghday.

Oqu-materialdyq bazasy jasaqtalmay túryp, sabaq ótkizilmeydi. Q.Júbanov atyndaghy uniyversiytet rektory, professor Kenjeghaly Kenjebaevtyng júmys tәsili osylay. Ol әueli oqu ornynyng materialdyq bazasyn jasaqtady, jataqhana saldy, stu­dent­terding jaghdayyn jasady, paraqor oqytushylardy alastady. Bylayghy júrt professor Kenjebaevty qúrylysshy rektor dep te ataydy. Olay deuge negiz bar. Sebebi 2004 jylgha deyin Aqtóbede memlekettik uniyversiytet jalghyz edi. Jalghyz bola túra osy ónirdin barlyq júmys oryndaryn jas mamandarmen qamtamasyz etetin, súranysyn qanaghattandyratyn oqu orny edi. Aqtóbede industriyalandyru kartasymen jana júmys oryndary ashylyp, әsirese, hrom kәsiporyn­dary men múnay-gaz óndirisine jas mamandar talap etilgende, uniyversiytet bazasynda oqu-óndiristik korpustar salyna bastady. Maqsat – jas maman óndiriske barar aldynda osy jerden ýirenui shart. Qazirgi uniyversiy­tetter­ding deni aimaqtarda ghylymiy-shygharmashylyq orta qalyptastyryp, injener mamandar dayarlaushy orta­lyq­tar­gha ainaludy maqsat etken. Jaqsy bolsyn, jaman bolsyn, solay qalyptasyp keledi. Sebebi Astana men Almatydaghy iri joghary oqu oryndaryna týsuge kópshilik studentterding qarajat jaghdayy kelmegendikten, kóbi óz oblystaryndaghy oqu oryndaryn tandaydy. Osy sebepten de búlar iyn­dus­triyalandyru kartasy boyynsha mamandar dayarlaugha kóshti. Endeshe, uniyversiytetter ónirding óndiristik-shygharmashylyq әleuetin qalyptastyrushy oqu oryndaryna ainalyp, óz aralarynda ashyq bәsekelestik ornauy tiyis. Bilim sapasy, oqytushylyq qúram dengeyi, júmysqa ornalasu kórsetki­shi, oqu jәne materialdyq-tehnikalyq bazasy taldap-tarazylanuy tiyis. Osy kórsetkishter arqyly oqu oryndarynyn reytingisi anyqtalmay ma? Qosyp-jabu ýshin de dәleldi negiz kerek.

 2004 jyly janadan pedagogikalyq institut qúrylady degen syltaumen uniyversiytet ghimarattaryn tartyp aldy da, Kenjebaevty student­terimen dalada qaldyrdy. Professor Kenjebaev daghdarghan joq. Ol ózine berilgen alaqanday aumaqty iygeruge kiristi. Birneshe oqu korpustaryn saldy, ghimarattar túrghyzdy, Jastar sarayyn tikeytti,   zamanauiy jana sporttyq zaldar salyp jabdyqtady. Jalpy, Qazaqstannyng joghary oqu oryndary arasynda budjetten bir tiyn da almay, óz qarajatyna 14-ten astam ghimarat salghan osy Q.Júbanov uniy­ver­siyteti, onyng rektory K.Kenjebaev. Búl ghimarattar zamanauy talaptargha sayma-say.

Aqyry Júbanov uniyversiytetine oqy­­ghysy kelgen studentter kóbeydi. Salystyra ketsek: Q.Júbanov atyndaghy uniyversiytette 10 myngha juyq, Aqtóbe pedinstitutynda 3,5 myng student bar. Osydan shyghatyn týiin – 2004 jyly ministrlikting maqsaty Kenjebaevty studentterimen dalada qaldyru bolsa, 2013 jyly eks-ministrding maqsaty uniyversiytetti mýldem joq qylu, rektor Kenjebaevtan qútylu bolghan ba? 

Ziyalylyq pen ziyandylyq jóninde. Aqtóbe óniri talay rektordy shygharyp saldy, talayyn kýtip aldy. Solardyng ishinde oblys júrty Múhtar Aryndy әli kýnge deyin erekshe qúrmetpen ataydy. Naghyz ziyaly, últjandy azamat sózimen de, isimen de júrtqa, studentterge ýlgi boldy. Jaqsylyqqa qúmartty, janany qabyldady, eskini qiratpay-aq týzep beretin azamat. Onyng kezinde uniyversiytet naghyz ziyalylardyn ordasyna ainaldy. Ol ózinen búrynghygha baltasyn ala jýgirgen joq. Elmen eseptesti, júrtpen sanasty, onyng esigi әrdayym júrtqa ashyq edi. Rektor dese, rektor! Ghalymjan Núryshev ta Múhtar Arynnyn ýlgisimen jol salyp kele jatyr edi.

...Ozyq júrtta bilim konservativti, uniyversiytettin qalyptasqan dәstýrin búzugha eshkimning qaqysy joq. Ozyq júrtta uniyversiytetter Bilim miy­nistrinin qas-qabaghyna qaramaydy, әri ministr ghasyrlarmen qalanghan bilim irgetasyna baltasyn ala jýgir­meydi. Bilim bәsekesinde súryptalady: ozyghy alda, tozyghy artta jýredi.. Tozyqtyng esigin eshkimning ashqysy kel­me­gendikten, uaqyt óte kele joghalady.

Bizdegi jaghday kerisinshe. Uniyversiytetter ministrdin oyynshyghyna ainalyp bitti. Rektorlardyng salmaghy joq. Shyndyghynda, qazirgi aumaly-tókpeli uaqytta, iydeologiyalyq qazyq bosansyghan sәtte joghary oqu oryndaryn tegeurindi rektorlar basqaruy tiyis. Sharuagha myghym, isker, eljandy, memleketshil rektorlar kerek. Bilim salasy әrkimning jeteginde aua jayylyp ketpeui ýshin.