Mәjilis otyrysy barysynda «Qazaqstan Respublikasynyng keybir zannamalyq aktilerine oiyn biznesi, lotereya jәne lotereya qyzmeti mәseleleri boyynsha ózgerister men tolyqtyrular engizu turaly» zang jobasy birinshi oqylymda qabyldandy. Endi ekinshi oqylym bolady, mine, dәl osy arada sheshuin kýtken kóptegen mәsele bar. 

Ókinishke qaray, әzirge memleket ghalamtorda eshbir baqylausyz júmys isteytin jәne qúmar oiyndy jappay nasihattaytyn oiyn salasyndaghy zansyz sheteldik kompaniyalardy qalay auyzdyqtaryn bilmeydi. Mәjilis otyrysynda dәl osy zansyz onlayn kazino, lotereya, bukmeker, internet ruletka – qazir Qazaqstandaghy oiyn salasyn retteudegi basty týitkil ekeni anyqtaldy.

QR-daghy zansyz oiyn biznesi mәselesi boyynsha «Oyyn biznesi turaly» zang jobasy boyynsha júmys tobyna jetekshilik etetin deputat Elnúr Beysenbaev basty bayandamashy boldy. Ol jyl sayyn elden zansyz oiyn biznesi arqyly trillion tengeden astam qarajat shygharylatynyn atady. Bayandamashy búl sayttar kez kelgen adamgha, tipti balagha da qoljetimdi ekenin aityp, zansyz onlayn oiyn qúrylymdarynyng kesirinen eldegi ludomaniya qarqynmen damyp kele jatqanyn jetkizdi. «Zansyz onlayn kazinolar kliyentting jasyna shekteu qoymaydy, sonyng kesirinen kәmeletke tolmaghan jasóspirimder men balalar qúmar oiynnyng jeteginde ketip jatyr» dep atap ótti Beysenbaev. Deputat naqty mysaldy tilge tiyek etti: Almaty oblysynyng túrghyny kәmeletke tolmaghan eki balasy internettegi kazino saldarynan qúmar oiynshygha ainalghanyn habarlady. Mәselening ushyqqany sonshalyq qúmar oiyngha salynghan jasóspirimderdi onaltu ýshin otbasy psiholog mamandardyng qyzmetine jýginuge mәjbýr bolghan.

– Elimizde jyl sayyn birneshe myng zansyz oiyn sayty búghattalady, alayda olardyng ornynda birden janasy ashylady. Búl zansyz subektilerdegi qarajattyng ainalymyn búghattau sheshushi nәrse bolyp tabylady. Oiyn operasiyalary basqa is-әreket retinde kórsetilip, qyzmeti býrkemelenedi (MCC kody auystyrylady). Mysaly, bәs tigu esep-qisapta taksi, azyq-týlik jetkizu, qúrylys, meyramhana aqysy, jóndeu jәne basqa da qyzmet ýshin tólem retinde kórsetiledi, – dedi Beysenbaev.

Jiyn barysynda zansyz sheteldik oiyn biznesi operatorlaryna tólemdi qalay búghattau turaly mәselege basa nazar audardy. Deputat Ekaterina Smyshlyaeva qazir qoldanystaghy zannamada sheteldik oiyn biznesi operatorlarynyng paydasyna tólem qyzmetin jýzege asyrugha tyiym salynghanyn atap ótti. Alayda olar búl tyiymdy onay ainalyp ótip, Qazaqstandaghy tólem úiymdarynyng qyzmetin paydalanady. Sonyng nәtiyjesinde oiynshylar tyiym salynghan sayt arqyly onay stavka jasay alady, óitkeni qarajat belgili bir shema arqyly shetelge qarajat audaratyn úiymnyng shotyna týsedi. Sonday-aq, jogharyda aitylghanday, internet dýkenge nemese meyramhananyng qyzmetine aqy tóleu kórsetilgen kezde MSS-kod auystyrylady, al is jýzinde oiyn salasynyng zansyz sheteldik operatorlaryna aqsha audarylady.

Qarjy monitoringi agenttigining habarlauynsha, 2023 jyly jәne biylghy jyldyng birinshi toqsanynda 40-tan astam zansyz onlayn oiyn alandary joyyldy, sonday-aq 5700-den astam sayt men akkaunt búghattaldy.

QR Últtyq bankining ókili atap ótkendey, mәseleni sheshu ýshin atap aitqanda, tyiym salynghan subektilerding tizbesi janartylghan sәtten bastap 5 kýn ishinde bankterdi osy tizbege kiretin úiymdardyng tólem jasauyna tyiym salynghany turaly habardar etu kózdeledi. Sonday-aq, aqsha tabugha tyrysyp, zansyz sheteldik oiyn biznesimen birlesetin tólem úiymdarynyng jauapkershiligi turaly mәsele qarastyrylyp jatyr. Sonymen qatar, Últtyq bank memleketti shatastyratyn MCC kodty auystyrghany ýshin biznesting jauapkershiligine qatysty zannamagha jekelegen týzetuler engizuge bastamashy boldy.

QMA, Últtyq bank, turizm jәne sport ministrligining ókilderine deputattar, eger búghattalghan әrbir sayttyng ornyna sanauly saghatta kóshirmesi payda bolsa, jelidegi zansyz oiyn alandaryn odan әri qalay auyzdyqtaytyny turaly súraq qoydy. Shamasy, búl tehnikalyq jaghynan eng kýrdeli mәselening biri bolyp qala beredi. Osy orayda, qanday da bir sebeppen talqylau barysynda nazardan tys qalghan QR ózin-ózi retteytin bukmekerlik úiymnyng oiyn salasyndaghy zansyz úiymdardyng qazir qoldanylyp jýrgen «qara» tizilimning ornyna «aq» tizilimdi, yaghny oiyn biznesining liysenziyalanghan zandy subektileri ghana kiretin tizbeni engizu bastamasyn eske týsirgen jón. Múnday tizimmen júmys isteu qiyn emes, ol úzaq uaqyt boyy tiyisti memlekettik organdardyng iyeliginde bolghan. Búl jaghdayda zansyz oiyn úiymdaryn búghattau jәne barlyq qarjylyq operasiyagha tyiym salu әldeqayda jenil bolady: «aq» tizimge kirmeytin kez kelgen subekt avtomatty týrde zansyz sanalyp, dereu búghattalady. Bәlkim, biznes tarapynan búl úsynys týzetulerding ekinshi oqylymyn dayyndau barysynda júmys tobynda qaperge alynatyn shyghar.

Mәjilisting әleumettik-mәdeny damu komiytetining basshysy Ashat Aymaghambetov aitqanday, zang jobasymen әri qaray júmys isteu jәne ony ekinshi oqylymgha dayyndau barysynda zansyz oiyn industriyasy mәselesin sheshu ýshin bәrin jasau qajet. Sonymen qatar, ol atap ótkendey, deputattyq korpus elimizdegi zandy, liysenziyalanghan oiyn biznesimen birlesip júmys isteui kerek.

– Qazirgi kezge deyin sheshilmegen negizgi mәsele – sheteldik onlayn kazinolardy búghattaudaghy qiyndyq. Kýnine 100 saytty búghattasang da, ornyna 100 jana zansyz sayt ashylady. Tipti, 100 zansyz sayt saghat sayyn ashyluy mýmkin. Búghan qalay qarsy túrugha bolady, әzirge jauap joq. Sonymen qatar, zansyz biznes derekterdi basqarudy ýirenip aldy. Sheteldik kazino tóleytin qarajat basqa MCC kod arqyly audarylady. Onlayn stavkalar qarajaty internet dýkenge, dәrihanagha, taksiyge jәne basqa da maqsatqa tólem týrinde audarylatyndyqtan, olardy anyqtau jәne búghattau óte qiyn. Osyghan baylanysty bankter men tólem úiymdary jana, qatang әri naqty reglamenttik bazany qajet etedi. Zang jobasy ayasynda baqylau sapasyn arttyru, baqylau rәsimderin jetildiru jәne qajetti týzetulerdi engizu boyynsha algoritm jasadyq. Áriyne, biz búl mәseleni әli de talqylaymyz, óitkeni oiyn biznesi salasyndaghy zansyz operasiyalargha qarsy is-qimylda osaldyq tanytyp otyrmyz. Búghan qosa, qúmar oiyn mәselesine naqty qúqyqtyq anyqtama beru kerek. Deputat Magerramovtyng qúmar oiyngha kelispeushilik prezumpsiyasyn engizu turaly úsynysyn múqiyat qaraudy talap etedi. Biz búl júmysty tiyisti ministrliktermen jәne sarapshylarmen jalghastyramyz. Jalpy, ekinshi oqylymgha deyin osy mәselelerding barlyghyn barynsha egjey-tegjeyli pysyqtau qajet, – dep sózin týiindedi Ashat Aymaghambetov.

Abai.kz