Álginde Qostanaydaghy Ybyray atamyz negizin qalaghan daryndy balalargha arnalghan mektep-internatynyng 140 jyldyq mereytoyy ótti. Mektep újymy búl is-sharagha qatty dayyndyqpen kelgendigi kórinip túr.

Qabyrghasy 1861 jyly Reseydegi Troysk qalasynda qalanyp, 1882 jyly Qostanay qalasyna kóshirilgen mektepting qazaq ruhaniyatyna qosqan ýlesi shash etekten ekendigi barshamyzgha belgili. Reseyding otarlau әkimshiligine qazaq jastarynan kishi chinovnik dayyndaudy maqsat etken mektep shyn mәninde qazaq eline jan-tәnimen qyzmet etken, ziyaly qauymnyng bir tobyn qalyptastyrdy.

Troyskide qazaq balalaryna arnap mektep salynghanymen memleketten eshbir kómek bolmaydy. Osy jaghydaydy paydalanghan, sol kezde Torghay oblysy mektepterining inspektory qyzmetin atqaryp jýrgen Ybyray Altynsarin Troyskidegi orys-qazaq mektebin Qostanaygha kóshiredi.

1879 jyly oblys ortalyghy Qostanaygha auysuyna baylanysty qalada mektep ghimaratyn salu mәselesi de sheshiledi. Jergilikti qazaq qauymy mektep ashyluyn jyly qabyldaydy da, 1882 jyly bastalghan mektep qúrlysyna bar kómekterin ayamaydy. Sóitip eki jyldan keyin mektep Qostanay qalasyna kóshirilip, «Qostanay eki synypty orys-qazaq uchiliyshesi» degen atpen óz júmysyn bastady.

Búl mektep sol kezdegi qaladaghy jalghyz oqu orny boldy. Ybyray babamyz bar yntasyn salyp, oqu prosessining baghdarlamasyn jasap, oqu-әdistemelik materialdarmen qamtamasyz etti. 1896 jyly «Turgayskaya gazeta» basylymy: «Vmeste s perehodom Troisko-Kustanayskoy shkoly v novoe, teploe, pros-tornoe y svetloe pomesheniye, v ney zamechaetsya y novaya luchshaya postanovka uchebno-vospitatelinogo dela, hotya poslednee obiyasnyaetsya tem, chto shkola eta nahoditsya pod postoyannym prismotrom y rukovodstvom so storony inspektora shkol, iymeiyshego svoe prebyvanie v Kustanae», - dep jazdy.

Jana mektepting ataghy jer jaryp, oqyghasy keletin jastardyng qúlaghyn eleng etkizdi. Birinshi jyly 35, kelesi jyly 55 bala mektep tabaldyryghyn attady. Jyl sayyn mektep oqushylarynyng sany óse berdi. Qalada basqa mektep bolmaghandyqtan, keybir synyptarda orys balalary da oqydy.

Mektep qabarghasy jarty metirlik qalyndyqta bolyp, kýidirilgen qyzyl kirpishten qalandy. Mektepte  ýsh oqu bólmesi, eki jatu bólmesi, ashana, qonaq bólme, auruhana, monsha, arba qoyatyn oryn, qysta kókónis saqtaytyn oryn boldy. Esik aldynda Ybyray negizin qalaghan kishigirim baqshasy bar edi.

Men sol mektepti 1964 jyly bitirdim. Mektep baghy qaladaghy eng kórikti oryn boldy. Kóktemde siyren gýlderi hosh iyis shashyp, qysta qaraghay aghashtary baqqa erekshe kórik berushi edi.

Mektepting kitaphanasynyng da negizin qalaghan – Ybyray Altynsariyn. Múghalimdik qyzmetke Qazan múghalimder seminariyasyn bitirgen A. Kilyachkov, F. Sokolov syndy jas mamandardy shaqyrdy. Keyin F.D. Sokolov: «K narodnym uchiytelyam on otnosilsya strogo, trebuya akkuratnogo otnosheniya k delu, strogo presledoval neispolniytelinyh. Kak sam goryacho lubil uchiyteliskoe delo, to je jelal viydeti y v uchiytelyah svoey inspeksii. Umel on svoimy besedamy serdechnymy vozbuditi v uchiytelyah rvenie k uchebnomu delu. V glazah obshestva postavil nas vysoko, zastavil otnositisya k uchiytelyam s doljnym uvajeniyem, gordyasi imy pered vsemi, kak chestnymy y poleznymy trujenikamiy», - dep jazdy.

Álbette, mektepting 140 jylghy tarihynda talay qazaqtyng marghasqa azamattary ómirge joldama aldy. Múhamedjan Seraliyn, Spandiyar Kubeev, Beket Ótetleuov, Áliby Jangelidiyn, Seraly Qojamqúlov, Elubay Ómirzaqov, Iliyas Omarov, TemIr Darhanbaev, Laiq Baydilidinov, Ámir Qanapin syndy túlghalar osy mektepting týlekteri.

Mine osy mektepting mereytoyy Qostanay qalasyndaghy mektepting shaghyn ghimaratynda ótti. Konserttik baghdarlama mektep akti zalynda simaghandyqtan, mektep basshylyghy qaladaghy oqushylar sarayyn jalgha alugha mәjbýr bolghan. Mektep újymyn qúttyqtau ýshin oblys, qala oqu basqarmalarynyng basshylarynyng orynbasarlary kelgen. Ákimshilikten tiri jan bas súqqan joq. Oqu ministirligine mektepting pedagogikalyq újymynyng kóp jyl qyzmet etken, oqu-әdistemelik júmystaryn tereng mengergen tәjriybeli ústazdardy marapattau ýshin berilgen jeti úsynystyng bireu ghana qanaghatandyrylghan.

Elimizde 140 jyl tarihy bar mektepter sausaqpen sanarlyq. Oqu ministirligining pozisiyasy týsiniksiz. Ministrding ózi kelip, mektep újymyn qúttyqtasa taghynan týsip qalama eken?

Amanjol Kýzembayúly,

Tarih ghylymdarynyng doktory, professor, mektepting 1964 jylghy týlegi

Abai.kz