«Memleket genderlik tendikti saqtaugha, әielder qúqyghyn qorghaugha jәne otbasy qúndylyqtaryn nyghaytugha әrdayym basa mәn beredi», – Qazaqstan Respublikasynyng Preziydenti Qasym-Jomart Toqaev.

Memleket basshysynyng bastamasymen jetekshi biylik organdarynda әielderge arnayy kvotalar berildi. Nәtiyjesinde, Parlament pen mәslihattardaghy әielder ýlesi artty, búl baghyttaghy júmystar jalghasuda.

Qazirgi kezde Parlamentte 28 әiel deputat bar, búl jalpy deputattar sanynyn 18,9%-y. Mәslihattarda әielderding ýlesi – 22,7%-gha (3 415 deputattyng 774-i) jetti.

Memleketting 21 ministrliginde, densaulyq saqtau, enbek jәne halyqty әleumettik qorghau, mәdeniyet jәne aqparat ministrlikterinde 3 әiel ministr, 8 viyse-ministr, 3 apparat basshysy bar. Sonymen qatar, Qazaqstan Respublikasy Preziydentine tikeley baghynyshty jәne esep beretin 14 memlekettik organda 6 әiel basshylyq qyzmet atqarady. El boyynsha sudiya әielderding jalpy sany – 1 248 adam (53%).

2025 jylghy 1 qantardaghy jaghday boyynsha, memlekettik qyzmettegi әielderding ýlesi 55,8%-gha (84 482 memlekettik qyzmetshining 47 158-i – әielder) jetti. Basshylyq lauazymdardaghy әielderding jalpy ýlesi – 39,1% (23 947 basshynyng 9 363-i).

Sonymen qatar, Ýkimet әielder kәsipkerligin damytugha kóp kónil bólude. Shaghyn jәne orta biznes iyelerining qúrylymynda әiel kәsipkerlerdin ýlesi 48%-gha jetti.

Áyelder kәsipkerligin qoldau maqsatynda birqatar baghdarlamalar iske asyp jatyr. Mәselen, «Damu» kәsipkerlikti damytu qory qyzmet etken kezeng ishinde 4,1 mlrd tenge kóleminde 105 mynnan astam әielding jobasyna qoldau kórsetti.

Býginde әielderdin túrghyn ýy jaghdayyn jaqsartugha arnalghan arnayy baghdarlamalar bar. «Otbasy bank» pen Aziya damu banki birlesip, «Úmay» ipotekalyq baghdarlamasyn iske qosty. Ýsh jyl ishinde búl baghdarlama 3 660 qazaqstandyq әielge baspana satyp alugha kómektesti. Jalpy nesie kólemi – 41,2 mlrd tenge. Sonday-aq, asyraushysynan aiyrylghan әielder de endi memlekettik túrghyn ýy alu kezegine jeke sanat retinde engiziletin bolady.

Ótken jylghy eng manyzdy oqighalarynyng biri – otbasylyq-túrmystyq zorlyq-zombylyqqa qarsy zannyng qabyldanuy. Zanda qylmystyq jauapkershilik qatandatylyp, otbasy institutyn nyghaytu jәne túrmystyq zorlyq-zombylyqtyng aldyn alu boyynsha birqatar normalar bekitildi.

Preziydent tapsyrmasy boyynsha, Ishki ister ministrligining Ákimshilik polisiya komiytetinde «Otbasylyq-túrmystyq zorlyq-zombylyqpen kýres jәne әielderdi zorlyq-zombylyqtan qorghau» basqarmasy qúryldy. Áyelder men kәmeletke tolmaghandargha qatysty jynystyq sipattaghy qylmystardy tergeu ýshin arnayy әiel tergeushiler taghayyndaldy (respublika boyynsha tergeu-jedel toptaryna 280 әiel tergeushi engizildi).

Áyelderdi zorlyq-zombylyqtan qorghau jónindegi inspektorlar 16 myng әielding qúqyghyn qorghady.

Atalmysh zandaghy janashyldyqtardyng biri – Qazaqstan Respublikasy Mәdeniyet jәne aqparat Ministrligi ýilestiretin birynghay Otbasyn qoldau ortalyqtary jelisin qúru. Osyghan baylanysty 2024 jyldyng mausym aiynan bastap múnday ortalyqtardyn sany 33-ten 104-ke deyin artty.

Qiyn ómirlik jaghdaygha tap bolghan otbasylardy erte anyqtau maqsatynda Mәdeniyet jәne aqparat ministrligi (MAM), Enbek jәne halyqty әleumettik qorghau ministrligi (EHÁQM), Ishki ister ministrligi (IIM) jәne Densaulyq saqtau ministrligi (DS) mamandarynan qúralghan mobilidi júmys toptary qúryldy.

Sonymen qatar, Qazaqstan 1995 jyly Beyjing deklarasiyasyna qosylghannan beri túraqty genderlik sayasatty qalyptastyru baghytyn nyq ústanyp keledi. Últtyq jәne halyqaralyq qaghidalar birdey nazargha alynghan. Osy maqsatta Qazaqstanda Preziydent janyndaghy Áyelder isteri jәne otbasylyq-demografiyalyq sayasat jónindegi últtyq komissiya júmys isteydi.

Atap aitqanda, Últtyq komissiya sarapshylary zang shygharu prosesine belsendi týrde atsalysady. Olardyng qatysuymen otbasylyq-túrmystyq qúqyqtar men bostandyqtardy jәne balalardy qorghaudy qamtamasyz etetin 50-den astam zannamalyq akt әzirlendi.

Sonday-aq, Últtyq komissiyanyng saraptamalyq toptary ónirlerdi aralaydy. 2024 jyly 2 myng әiel, onyng ishinde 134 kópbalaly otbasy qamtyldy. Jergilikti jerde mәselelerge keshendi taldau jasalyp, ónirlik erekshelikter nazargha alynyp, sheshimder shygharyldy.

«TechnoWomen» úiymy men halyqaralyq «Astana Hub» tehnoparki seriktesip, ekinshi jyl qatarynan júmyssyz әielder men dekrettegi analardyng sifrlyq biliktiligin arttyrugha arnalghan «IT-Aiel» jobasyn iske asyrdy. Oqytu baghdarlamasynan ótken alghashqy týlekterding tabysy 45%-gha ósti. Biyl sifrlyq ghylymdar, kiyberqauipsizdik jәne elektrondyq kommersiya boyynsha 18 myng qyz ben әiel bilim aldy.

Sonday-aq, Últtyq komissiyanyng túraqty nazarynda reproduktivti densaulyqty qorghau, әielder kәsipkerligin damytu jәne auyldaq jerlerdegi әielderdi qoldau mәseleleri bar.

2025 jyly da Áyelder isteri jәne otbasylyq-demografiyalyq sayasat jónindegi Últtyq komissiya aldyna birqatar manyzdy mindetter qoyyldy. Memleket basshysynyng tapsyrmasymen komissiya sanaly ata-ana mәdeniyetin arttyru, otbasy men nekening manyzyn nyghaytu, adamgershilik qúndylyqtardy dәripteu boyynsha sharalar atqarady.

2025 jyl genderlik sayasat salasyndaghy eki manyzdy oqighamen erekshelenedi. Biri – Beyjing deklarasiyasynyng 30 jyldyghy bolsa, ekinshisi – BÚÚ Qauipsizdik Kenesining «Áyelder. Beybitshilik. Qauipsizdik» 1325-rezolusiyasynyng 25 jyldyghy. Búl – әielder qúqyghyn arttyru jәne genderlik tendikti qamtamasyz etuge baghyttalghan negizgi halyqaralyq qújattar.

Qazaqstan halyqaralyq genderlik sayasat ayasyndaghy mindettemelerin oryndau boyynsha auqymdy júmys atqaruda. BÚÚ Qauipsizdik Kenesining 1325-rezolusiyasyn iske asyru jónindegi Últtyq is-qimyl jospary janartyldy. Búl jospar halyqaralyq sarapshylar men diplomatiyalyq korpus tarapynan joghary baghagha ie boldy.

Jospar ayasynda genderlik mәseleler boyynsha әskery kenesshiler dayarlau, Qorghanys ministrligi, IIM, TJM jәne prokuratura jýiesindegi әielderdi basshylyq lauazymdargha ósiru, olardyng odan әri mansaptyq jolyn baqylau jәne basqa da mindetter qarastyrylghan.

Osylaysha, Qazaqstan genderlik tendikti nyghaytu jәne әielderge qatysty kemsitushilikti joi sayasatyn jýieli týrde jalghastyruda. Qúqyqtyq jәne institusionaldyq baza nyghaytylyp, әielderding fizikalyq, intellektualdyq jәne ruhani-adamgershilik damuyna qajetti jaghdaylar jasalyp keledi.

Abai.kz