(Esse)

...Men, kesheli-beri úz-a-a-q tolghanyp, oilanyp otyrmyn. Jer betindegi jalghyz adam - qúddy bir ózim ghana siyaqtymyn.  Nege ekenin kim bilsin?! Jar - Qúdagha ayan. Árbir Jaratylystyng ózine tәn qasiyeti, júmbaghy bolady. Dәl nýktesin tauyp, pernesin basu qaytalanbas sezimi - ekinin-birine búiyrmas baqyt! Aytpaghym, biz tughan ólkenin: tarihy; mәdeniyeti; әdebiyeti; óneri; salt - sanasy; túrmys jaghdayy; tynys - tirshiligi; qoghamdyq dәuir kezenderi; ken - qazba baylyghy;  ghasyrdan - ghasyrlargha kóshu prosesi; gýldenui; qúldyrauy; t. t. s. s. !

Qala demekshi, «qala» úghymy - kóshpendiler tarihynda da oryn alghan-mys... Órkeniyet jalghyz oghan baylanysty bolmasa da. Bayqap qarasaq, sol kónetoz zamandardyn, qazirgi kezde, tek, «júrnaghy» qalghan syndy kórinedi maghan. Jel sybdyry, jauyn-shashynnan ýrpiyip-ýgilgen Baba - Ghimarattar... Dana - Eskertkishter... Súlulyghyn jer - sandyghyna jasyrghan, úly dýbir - tarih syrlary... Qyrlary...

Ong jaghalaudyng shuy, Sol jaghalaugha qaraghanda kóp. Tym kóp. Ony, múrajayynan-aq biluge bolady. Ony, kitaphanasynan-aq andaugha bolady. Ony, telegraf-poshtasynan-aq kóruge bolady. Ony, keruen joldarynan-aq tanugha bolady. Ony, keshegi abyz ótken, arda keshken serilerding dombyralarynyng synghyrynan-aq tyndaugha bolady. Ony, myng jasaghan qazyna - aishyqtarynan-aq úghugha bolady. Sebebi, kóne... eng kóne shyp-shymyr topyraghy ghana jalghyz sóilep túr!

Jana ghasyrgha qadam basqandaghy túsynyng ózinde de, búl ólkenin, qyrtys -qatparlary ashylmaq emes. Eger, kezdeysoqta, kez-kelgen qala auasymen tynystaghan qarabayyr túrghyndarynan súrasan, auyz toltyryp túshymdy jauap qatpasy anyq. Mәlim de. Meyli tarihshysy, meyli ólketanushysy bolmasyn! Al, kerisinshe, aghyla ketse, «qalasýigish medaliimen» marapattar edik!

Sol jaghalau, men ýshin - jana taghylym kózi. Nege desenizder, Alash Arystarynyng ýni bar... Abadan Móri bar... Tolghay berseng toghaymas oilaryn, týgesilmes tangha sheyingi hamsa - dastandarday...

Osy shaghyn qala tóniregindegi ocherkimde: «Oy kózimen» oqyghan qúrmetti oqyrmangha, birshama týiin – mәn - maghyna, úzan - úzaq syrlar jatary aiqyn...

Shamy sóngen kóshelerimen talay ret adastyq, talay ret sýrindik. Biraq, úmytpadyq. Ystyq bolghany ýshin be?! Aru Aydyng jaryghynan sәule jýzgen aqshaghyr asau Ertis - bәrimizding jýregimizdi tazartatyn «kәusar suymyz»... Qústary - periqanatty. Jan–januarlary - júmaqtyq. Ósimdikteri -ómirshen. Adamdary - ýkili. Sayran saraylary - júldyzdy. Ne kýy keshtirmes, búl ólke, osynau jәnnat - BAQ QALA?! Qaytip qana sýimessin... Sodan song ?..

Ádettegi kezbe jýrisimnen janylmay kele jatyp, әlemge әigili shayyr Brodskiy jyryndaghy - «kommuna-hrushev» bir ýilerining terezesinen «Abay joly» roman-epopeyasyn tauyp aldym. Mine, siqyr! Endi sonymen, kókjaylau oilarymdy busatamyn. Shalghynyna jusatamyn. Últtyq ashuda yisimdi qaytadan qúshamyn. Sýiemin. Ansaugha da túrarlyq... Saghynysh mauqymdy basugha, bәlkim?!

«Ózekti jan yesi» óz tughan ólkesin - dәl mendey saghynsayshy, - deymin!?

— Qalanyng kórki - tarihiy-ólketanu muzeyi desem, senesizder me?!

Áy, qaydam... Árkimning qarabas qamy mýjilgen zaman ghoy... Auyq-auyq kelip, tughan jer, tughan ólkemizding ata - tarihymen jiti de, jete tanysyp, oy - pikir, syr - lebizderinizdi bildirsenizder, qossanyzdar qanday tamasha! Tipten, Ghaniybet!.. Shashuday shashargha, sóz - tenizding marjan - jauhary kóp qoy shirkin...

— Qaqpadan bastalmaydy! ...Qala ÓRKENIYET – MÁDENIYETI!!!

— Qaqpadan Ashylady... ASPANGhA QARAY...

Erik Omarghaliy

Abai.kz